ULUSLARARASI EKONOMİK KURULUŞLAR

OECD’yi kuran Anlaşma, 14 Aralık 1960 tarihinde Paris’te imzalanmış, 30 Eylül 1961’de yürürlüğe girmiştir. OECD’nin kurulması ile birlikte, OEEC’nin (Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü’nün) isminde yer alan “Avrupa” kelimesi çıkarılmış, bunun yerine “Kalkınma” kelimesi eklenmiştir. Paris Antlaşması’nın ilk maddesi, ekonomik kalkınmanın, sadece üyeleri açısından değil, dünya ekonomisi ve üye olmayan ülkeler bakımından da gerçekleştirilmesinin zorunluluğuna değinmiştir.

OECD’nin kurucu üyeleri, OEEC’nin 18 Avrupalı üyesi ile Kanada ve ABD’dir. Fakat bu iki ülke bu defa OECD’nin ortak değil, tam üyeleridir. Günümüzde (2018’de) 36 üyesi bulunan OECD’nin kurucu üyeleri Avusturya, Belçika, Danimarka, Fransa, Almanya, Yunanistan, İzlanda, İrlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Portekiz, İspanya, İsveç, İsviçre, Türkiye, İngiltere, Kanada ve ABD’dir. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’ne sonradan katılan ülkeler ise Japonya (1964), Finlandiya (1969),Avustralya (1971), Yeni Zelanda (1973), Çek Cumhuriyeti (1995), Meksika (1994), Macaristan (1996), Polonya (1996), Güney Kore (1996), Slovakya (2000), Şili (2010), Estonya (2010), Slovenya (2010), İsrail (2010). OECD Konseyi, 2013’te Kolombiya ve 2015’te Kosta Rika ile katılım müzakereleri başlatmıştır ve süreç devam etmektedir. Rusya Federasyonu ile üyelik müzakereleri süreci ise 2014 Mart ayında askıya alınmıştır. Avrupa Birliği (AB) Komisyonu da oy hakkı olmadan örgütün toplantılarına katılmaktadır.

“Kilit Ortaklar” modeli çerçevesinde, Brezilya, Çin, Endonezya, Güney Afrika ve Hindistan Örgüt çalışmalarına katılmaya, Örgütün koyduğu ilkeleri ve geliştirdiği uygulamaları kabul etmeye davet edilmişlerdir.

Uzmanlık ve Faaliyet Alanları:

• Bilim ve Teknoloji • Kalkınma İşbirliği • Biyoteknoloji • Kurumsal Yönetim • Enerji • Rekabet • Çelik • Sağlık • Çevre • Sosyal Konular • Eğitim • Tarım ve Balıkçılık • Emeklilik ve Sigorta • Ticaret • Ekonomi • Uluslararası göç • Finans • Ulaşım • İhracat Kredileri • Yatırım • İstatistikler • Yolsuzlukla Mücadele • İşgücü • Vergi

OECD’nin 1961 yılından günümüze kadar geçen dönemde ulaşmış olduğu hedefler şunlardır:

Kuzey-Güney Ekonomik Konular Komitesi, dünya ekonomisinde GYÜ’lerin kalkınma ve borç sorunlarının önemini arttırması üzerine 25 Eylül 1979 tarihinde kurulmuştur. Komite, OECD içindeki diğer komite ve çalışma grupları ile de işbirliği içinde hareket ederek GYÜ’lerle ekonomik ilişkilerin geliştirilmesine çalışmaktadır.

Ülkelerin bütçeye yıllık katkıları, her üye ekonominin büyüklüğüne ve ödeme gücüne bağlı olduğundan bütçeye en büyük katkıyı ABD ve Japonya yapmaktadır. 2017’de ABD %20.06 oranında bütçeye katkı sağlarken, Japonya %9.4, Almanya %7.4, Fransa %5.4, Yunanistan %1.1, Türkiye ise %2.0 katkı sağlamaktadır. İzlanda % 0.5 ile 36 üye içinde bütçeye en az katkı yapan ülkedir.

Birleşmiş Milletler (BM) Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) ilk kez 1964’de toplanmış ve ardından BM Genel Kurulu’nun almış olduğu bir karar ile uluslararası örgüt hâline gelmiştir. UNCTAD kuruluş sürecinde uluslararası ticaret ve kalkınmada yaşanan dengesizlikler önemli rol oynamıştır. Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT) kapsamında tarife indirimleri çoğunlukla sanayileşmiş ülkelerin lehine sonuçlar doğurmuşturSanayileşmiş ülkelerin önceliklerine göre belirlenen ticaretin serbestleştirilmesi süreci, GYÜ’lerde henüz olgunlaşmamış genç sanayilerin büyümesini engellemekte idi. Gelişmekte olan ülkeler (GOÜ), diğer bir ifade ile gelişme yolundaki ülkeler (GYÜ), mevcut sıkıntılarını BM ve diğer uluslararası platformlarda dile getirerek mevcut yapıda ciddi değişikliklerden yana tavır sergilediler. Bu gelişmeler karşısında BM Genel Kurulu ilk olarak 1961’de 1960’lı yılları Birinci Kalkınma On Yılı ilan etti. Ardından 1962’de BM Genel Kurulu aldığı bir Kararlar ile BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı’nın toplanmasına karar verdi. İlk UNCTAD Konferansı 1964’de Cenevre’de toplandı. Konferansın ardından BM Genel Kurulu UNCTAD’ı kendine bağlı özerk bir kuruluş olarak ilan etti. UNCTAD az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin kalkınma ve ticaret ile ilgili sorunlarının görüşüldüğü bir platform hâline gelmiştir.

Ekonomik Kırılganlık Kriteri: (i) doğal şoklar (tarımsal üretimde istikrarsızlık endeksi; doğal afet mağdurlarının payı) (ii) ticaretle ilgili şoklar (mal ve hizmet ihracatının istikrarsızlığı endeksi) (iii) fiziksel şoklara maruz kalma (alçak bölgelerde yaşayan nüfusun payı) (iv) ekonomik şoklara maruz kalma (gayri safi yurtiçi hasılada (GSYİH) tarım, ormancılık ve balıkçılık payları; mal ihracat yoğunluğu endeksi) (v) küçüklük (logaritmadaki nüfus) (vi) uzaklık (uzaklık indeksi)

UNCTAD, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun bir organıdır. Yapısı ve yönetimi, benzer uluslararası ekonomik kuruluşlardan biraz farklıdır. Çünkü UNCTAD, temelde konferans şeklinde faaliyet gösterir. Dört yılda bir düzenlenen UNCTAD Konferansları, örgütün (yani UNCTAD’ın) en yetkili birimidir. UNCTAD Konferansları bakanlar düzeyinde toplanır, uygulanacak politikaların belirlenmesine ve çalışma programına karar verir.

UNCTAD’ın en üst politika saptama organı olan UNCTAD Konferansı, 194 üye ülkeden oluşur. UNCTAD kapsamında düzenlenen konferanslarda kararlar, üçte iki çoğunluk ile alınırken, normal kararlar için basit çoğunluk yeterlidir

YUED’in temelini oluşturacak ilkeler, BM’in 6. Özel Genel Kurulu’nda kabul edilen YUED’in Kurulmasına İlişkin Bildiri ve Eylem Programı’nda 5 başlık altında toplanmıştır:

Marshall Planı ile Avrupa’ya aktarılacak mali yardımların hangi ülkelere, hangi sektörler ve hangi kriterlere dağıtılacağının belirlenmesi önemli bir konu idi. Bu gelişmeler esnasında, 12 Temmuz 1947’de Paris’te bir araya gelen Avrupalı liderler, Avrupa’nın ihtiyaçlarını belirlemek için Avrupa Ekonomik İşbirliği Konferansı (CEEC: Conference of European Economic Cooperation) adlı kuruluşu oluşturmuşlardır. Marshall Planı’na katılacak ülkelerin ekonomik ihtiyaçlarına ilişkin raporların hazırlanmasının ardından, Plan yasalaşmış ve 1948’de onaylanarak yürürlüğe girmiştir.

Marshall Planı’na ilişkin düzenlemeler için Avrupa ülkeleri kendi aralarında Nisan 1948’de Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü’nü (OEEC: Organization of European Economic Cooperation) kurmuşlardır. Bu örgüt 1961 yılında Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’ne (OECD: Organization of Economic Cooperation and Development) dönüşmüştür.

OECD’nin kurucu üyeleri Avusturya, Belçika, Danimarka, Fransa, Almanya, Yunanistan, İzlanda, İrlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Portekiz, İspanya, İsveç, İsviçre, Türkiye, İngiltere, Kanada ve ABD’dir. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’ne sonradan katılan ülkeler ise Japonya (1964), Finlandiya (1969),Avustralya (1971), Yeni Zelanda (1973), Çek Cumhuriyeti (1995), Meksika (1994), Macaristan (1996), Polonya (1996), Güney Kore (1996), Slovakya (2000), Şili (2010), Estonya (2010), Slovenya (2010), İsrail (2010).

OECD’nin uzmanlık ve faaliyet alanları bilim ve teknoloji, biyoteknoloji, enerji, çelik, çevre, eğitim, emeklilik ve sigorta, ekonomi, finans, ihracat kredileri, istatistikler, işgücü, kalkınma işbirliği, kurumsal yönetim, rekabet, sağlık, sosyal konular, tarım ve balıkçılık, ticaret, uluslararası göç, ulaşım, yatırım, yolsuzlukla mücadele ve vergi şeklinde sıralanabilir.

OECD’de Komiteler: Özel Toplantılar Yürütme Komitesi, Uluslararası Enerji Ajansı Yönetim Kurulu (International Energy Agency: IEA), Ekonomik Konularda Kuzey-Güney Grubu, Ekonomik Politika Komitesi, Enerji Politikası Komitesi, Ekonomik Kalkınma ve İncelemeler Komitesi, Nükleer Enerji Ajansı İzleme Komitesi (Nuclear Energy Agency-NEA), Çevre Komitesi, Tarım Komitesi, Kalkınmaya Yardım Komitesi, Balıkçılık Komitesi, Kalkınma Merkezi Danışma Kurulu, İşgücü ve Sosyal İşler Komitesi, Teknik İşbirliği Komitesi, Eğitim Komitesi, Ticaret Komitesi, Eğitim Araştırmaları ve Yenilik Merkezi Yönetim Kurulu (Center for Educational Research and Innovation-CERI), Bilim ve Teknoloji Politikaları Komitesi, Enformasyon, Bilgisayar ve Haberleşme Politikası Komitesi (ICCP), Sanayi Komitesi.

Birleşmiş Milletler (BM) Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) ilk kez 1964’de toplanmış ve ardından BM Genel Kurulu’nun almış olduğu bir karar ile uluslararası örgüt hâline gelmiştir.

UNCTAD, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun Ticaret ve Kalkınma alanında temel organıdır.

UNCTAD’ın amaçları beş başlık altında toplanmıştır:
• Farklı gelişme seviyesindeki ülkeler arasındaki dış ticareti, özellikle gelişme yolunda olan ülkelerin ekonomik  kalkınmalarını hızlandıracak şekilde teşvik etmek,
• Ekonomik kalkınma ve uluslararası ticarete ilişkin ilkeleri belirlemek ve bunları uygulamak,
• BM sistemi içindeki diğer uluslararası kuruluşlar ile ekonomik kalkınma ve uluslararası ticaret konularında işbirliği yapmak, bu amaçla ECOSOC ve BM Genel Kurulu ile ortaklaşa çalışmak,
• Uluslararası ticarete ilişkin çok taraflı anlaşmalar yapılmasına yardımcı olmak,

• Uluslararası ticaret ve kalkınma konularında BM üyeleri ve diğer ekonomik kuruluşlar arasında ekonomi politikalarının uyumunu sağlayacak bir merkez görevini yerine getirmektir.

1954 yılında BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi’nin (ECOSOC) bir organı olarak Uluslararası Madde Ticaret Komisyonu oluşturulmuştur.

Gelişmekte olan ülkelerin sanayi malları ihracatının sanayileşmiş (gelişmiş) ülke pazarlarına daha kolay girmesini sağlamak amacıyla, II. UNCTAD Konferansı (Yeni Delhi-1968) sırasında Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi’nin (Generalized System of Preferences: GSP) kurulması fikri benimsenmiştir.