ULUSLARARASI EKONOMİK KURULUŞLAR

ILO’nun üç ana organı vardır.

1. “Genel Konferans” her yıl toplanır ve örgütün en üst düzey organıdır.

2. ILO Yönetim Kurulu, Genel Konferans tarafından seçilen 56 üyeden oluşur.

3. Örgütün sekretaryası niteliğinde olan Uluslararası Çalışma Ofisi ya da “Bürosu” Cenevre’deki örgüt binasında faaliyetlerini sürdürür.

Çalışma barışının tesisine yaptığı katkıların neticesi olarak kuruluşunun 50. yılı olan 1969’da ILO, Nobel Barış Ödülü’ne layık görülmüştür

ILO Yönetim Kurulu, Genel Konferans tarafından seçilen 56 üyeden oluşur. Bu üyeliklerin 28 tanesi devlet kontenjanından gelen delegelerden, 14 tanesi işçi kesimi kontenjanından gelen delegelerden, 14 tanesi de işveren kesimi kontenjanından gelen delegelerden seçilmektedir. Üyelerin görev süresi üç yıldır.

BM kuruluş anlaşmasındaki 6 ana organdan 5 tanesi farklı adlarla da olsa MC
sisteminde de mevcuttu. Bunlar 1. Genel Kurul, 2. Güvenlik Konseyi, 3. Genel
Sekreterlik, 4. Vesayet Konseyi, 5. Uluslararası Adalet Divanı

Vesayet Konseyi ise MC’nin “manda” rejimindeki ülkelerle ilgili sorunları çözecekti ve MC Manda Komisyonu’nun görev ve yetkilerini devralmıştı.

BM Genel Kurulu, Güvenlik Konseyi’ne nazaran çok daha etkin ve prestijli
bir konumdadır. ECOSOC üyelerini bu organ seçer, Vesayet Konseyi ve Güvenlik Konseyi’nin daimi üyeler dışındaki üyelerini de Genel Kurul belirler.

ECOSOC’a ek olarak iktisadi yönleri olan başka
BM yapıları da Genel Kurul kararlarıyla oluşturulmaya başlandı. 1946’da
“BM Çocuklara Yardım Fonu” (UNICEF) kuruldu. 1963’de “Dünya Gıda
Programı”nın tesisinden sonra, 1964’de “BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı” (UNCTAD), hükümetlerarası bir organ ve Genel Kurul’a bağlı bir birim olarak, Genel Kurul kararıyla kurulmuştur. “BM Kalkınma Programı”
(UNDP) da UNCTAD’dan bir yıl sonra 1965’te, “BM Sermaye Geliştirme
Fonu” (UNCDF) 1966’da, “BM Nüfus Fonu” (UNFPA) 1969’da, “BM Çevre
Programı” (UNEP) 1972’de, “BM İnsani Yerleşim Programı” (UN-HABITAT) ise 1978’de kuruldu.

IMF, Dünya Bankasının ikiz örgütüdür.

IMF Kuruluş Sözleşmesi’ne taraf her devletin kendi ulusal para birimi için,
ya altın karşılığı esasına ya da ABD dolarının ($) Temmuz 1944 itibarıyla
altın karşısındaki değerine (1 ons altın = 35 $) göre belirlenmiş miktar üzerinde dolar esasına göre belirledikleri bir itibari değeri olacaktı.

“BM’e Bağlı Uzmanlık Kuruluşları” (specializedagencies) olarak adlandırılmaktadır. Bunlar arasında doğrudan doğruya küresel düzeyde iktisadi alana ilişkin olanları şöyle sıralanabilir: Uluşlararası Çalışma Örgütü (ILO), Uluslararası Para Fonu (IMF), Dünya Bankası (IBRD), Dünya Ticaret Örgütü (WTO). İktisadi yaşamın tarım, sanayi, ulaştırma, turizm gibi belirli sektörlerinde faaliyet gösteren, standartlar koyan, düzenlemeler yapan, istatistikler oluşturan BM uzmanlık kuruluşları da vardır: BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (IFAD), BM Sınai Kalkınma Teşkilatı (UNIDO), Milletlerarası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO), Milletlerarası Denizcilik Teşkilatı IMO), Evrensel Posta Birliği (UPU), Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU), Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO), Dünya Sağlık Örgütü (WHO), BM Dünya Turizm Örgütü (UNWTO), Dünya Fikri Haklar Örgütü (WIPO). Küresel güvenliğin askeri, siyasi, eğitsel, kültürel boyutlarını konu edinerek iktisadi yaşamın güvenliğine de dolaylı katkıları olan BM uzmanlık kuruluşları da vardır: BM Eğitim Bilim Kültür Teşkilatı (UNESCO), Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA), Kimyasal Silahların Yasaklanması Örgütü (OPCW).

1914-­18 Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda barışı tanzim etmek üzere Paris Barış Konferansı küresel nitelikli iki örgütün aynı anda oluşumunu da gerçekleştirmiştir: Milletler Cemiyeti­ MC (The League of Nations) ve Uluslararası Çalışma Örgütü ILO (International Labour Organization). Bu iki kuruluş yirminci yüzyılın ilk “ikiz” örgüt­leridir. Doğru cevap C'dir.

Paris Barış Antlaşmalarının ilki 28 Haziran 1919’da Almanya ile yapılan Versailles (Versay) olduğu için, bu anlaşmanın imzacı taraf devletlerce onaylanması ile Milletler Cemiyeti ve Uluslararası Çalışma Örgütü de hukuken kurulmuş oldular. Doğru cevap A'dır.

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) 1919 Versay Barış Anlaşması ile kurulmuş ve 1946'da BM'nin uzmanlık kuruluşu olmuştur. Amaçları arasında sosyal adaletin sağlanması için çaba göstererek kalıcı barışa katkı sağlamak vardır. Hazırladığı sözleşmeler ve organlarının aldığı çeşitli tavsiye kararlarıyla çalışma yaşamını ve sosyal politikaları düzenlemektedir. Genel Konferans, ILO Yönetim Kurulu ve Uluslararası Çalışma Ofisi (Bürosu) olmak üzere üç (iki değil) ana organı bulunmaktadır. Doğru cevap E'dir.

BM de, tıpkı selefi MC gibi “dünya barış ve güvenliğini” koruma amacıyla oluş­ turulmuş bir yapıydı. Fakat bu örgütün kuruluş sürecinde bile MC’nin başarısız­ lıklarından dersler çıkarıldığını ortaya koyan çarpıcı örnekler vardır. MC sistemi savaşı yasaklamıyordu, uzlaşmazlıkların çözümünde MC girişimlerinin başarısız ya da yetersiz olduğu durumlarda devletlere diledikleri gibi davranma yetkisini tanıyordu. Oysa BM kuruluş anlaşmasında üç istisna dışında savaş gayrimeşru ilan edilmişti. Bunlar da BM kararları ile alınan askeri zorlama tedbirleri, devleti­n saldırı karşısında meşru müdafaa hakkı ve İkinci Dünya Savaşı’nın yenik dev­letlerinin (Almanya, İtalya, Japonya ve müttefikleri durumundaki öteki devletler) intikamcı eylemlerine karşı alınacak mukabil askeri girişimlerdir. Bu sonuncu ge­rekçe de söz konusu yenik devletlerin de BM sistemine alınmalarıyla artık geçer­siz hâle gelmiştir. Yine MC’den farklı olarak BM, yenik devletlerle yapılan barış anlaşmalarının içine “sokuşturulmuş” bir belge ile kurulmadı. BM’yi kurmak için müstakil bir konferans toplandı ve saldırgan Mihver devletlerine karşı savaş ilan etmiş ve BM’nin kuruluş ilkelerini kabul etmiş her devlet bu konferansa davet edildi. Konferansta her madde üzerinde demokratik ortamda tartışma ve müza­ kereler yapıldı ve her madde ayrı ayrı katılımcı devletlerin asgari 2/3 oranında karar yeter sayısı ile onaylandı. Doğru cevap D'dir.

BM kuruluş anlaşmasındaki 6 ana organdan 5 tanesi farklı adlarla da olsa MC sisteminde de mevcuttu. Bunlar 1. Genel Kurul, 2. Güvenlik Konseyi, 3. Genel Sekreterlik, 4. Vesayet Konseyi, 5. Uluslararası Adalet Divanı. BM sistemindeki 6. ana organ olan ECOSOC’un yani “Ekonomik ve Sosyal Konsey”in MC sisteminde karşılığı yoktu. Doğru cevap E'dir.

BM Genel Kurul'a bağlı bir birim olarak kurulan BM Kalkınma Programı BM'nin örgütsel yapısı içindeki iktisadi kurumlardandır. Dünya Bankası, Uluslararası Para Fonu, Dünya Ticaret Örgütü ve Uluslararası Çalışma Örgütü ise BM'ye bağlı uzmanlık kuruluşlarındandır. Doğru cevap C'dir.

ECOSOC’un görev alanında hazırladığı pek çok tasarı BM Genel Kurulu’nca kabul ederek devletler hukuku metni hâline gelmiştir. Bu “yasalaştırma” (codification) çalışmaları neticesi kabul edilen önemli metinler şöyle sıralanabilir:

Doğru cevap D'dir.

Döviz kurlarını oluşturmak, istikrarlı tutmak ve denetlemek amacıyla “Uluslararası Para Fonu” (IMF) kurulmuştu. İstikrarını kaybeden bir para biriminin istikrar kazanması için Fon ilgili üye devlete borç para vermeye hazır olacaktı. Uluslararası ticareti engelleyici kısıtlamaları kaldırmak Uluslararası Ticaret Örgütü'nün, gelecekte bağımsız olacak ülkelerin ekonomik sorunlarına çare olmak ise Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası'nın amaçları arasındadır. Doğru cevap B'dir.

Dünya Bankası’nın da organları, ikizi IMF gibi aynı isimleri taşımaktadır: Gu­vernörler Konseyi, İcra Direktörleri Kurulu. Bu organların oluşum biçimleri ve üye sayıları da IMF’ninkilerle aynıdır. Ne var ki, dünya ekonomisindeki büyümelere ve devletlerin ekonomilerindeki değişimlere koşut olarak gerek Banka’daki gerekse Fon’daki üye devlet hisselerinde değişimler ve toplam sermayelerinde artışlar olmuştur ve bir devletin IMF’ye üye olmadan Dünya Ban­kası’na üye olma şansı yoktur. Doğru cevap B'dir.

WTO da ilke ve amaç yönünden pek çok noktada GATT ile benzeşir:

WTO, GATT’ın bütün yetki ve sorumluluklarını üstlenmiştir. GATT ile temel farkı, anlaşma ve mevzuatın üyelerce ihlali durumunda etkili yaptırım mekaniz­ malarına sahip olmasıdır. Bu yönüyle “ulus­üstü” denetim mekanizmasının kü­ resel örneklerinden biridir. Doğru cevap C'dir.