ULUSLARARASI EKONOMİK KURULUŞLAR

Uluslararası kuruluşlar, belirli bir amaca yönelmiş, bürokratik yapısı ve yönetimi ile kaynaklarını kamusal nitelikteki mal-hizmetler aracılığıyla ihtiyaçları yerine getirmek için kullanan, birden fazla devleti ilgilendiren ancak devlet niteliği taşımayan örgütlerdir.

Uluslararası kuruluşlar aşağıdaki fonksiyonları yerine getirirler;

Dünya ekonomisinde uluslararası ekonomik kuruluşlar kapsam açısından Birleşmiş Milletler Sistemi içinde yer alanlar ve diğerleri olarak kategorize edilebilir. BM ile yaptıkları özel anlaşmalarla BM ile ilişkili ve her birinin özel görev alanı olan bu uluslararası kuruluşlara örnek olarak Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Uluslararası Para Fonu (IMF), Dünya Bankası (IBRD), Dünya Ticaret Örgütü (WTO) verilebilir. BM’ye Bağlı Uzmanlık Kuruluşlarına örnek olarak da BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (IFAD), BM Sınai Kalkınma Teşkilatı (UNIDO), BM Dünya Turizm Örgütü (UNWTO), Dünya Fikri Haklar Örgütü (WIPO) verilebilir. Bu türden uluslararası ekonomik kuruluşlara üye olmak için BM üyesi olmak yeterlidir. Küresel nitelikte olan bu kuruluşlar, hükümetler arasında işbirliğini sağlarlar.

1960’lı yıllarda kapitalist ve sosyalist bloklar arasında yürüyen ekonomik kal­kınma yarışında daha çok gelişmekte olan ülkelerin ticaret blokları kurarak üçün­cü ülkelere karşı ulusal sanayilerini korumaya çalıştıkları görülmektedir. 1980’li yıllardan sonra ise küreselleşme hareketinin ivme kazanması, bölgesel ekonomik bütünleşmeleri de canlandırmıştır. Özellikle ABD’nin Kuzey Amerika Serbest Ti­caret Anlaşması (NAFTA) ile başlayan bölgesel ticaret anlaşmalarına pozitif yak­laşımı tüm Amerika kıtasında bütünleşme girişimlerini artırmıştır. Asya Pasifik İşbirliği Örgütü (APEC), Karayipler Topluluğu (CARICOM), MERCOSUR, Asya kıtasında ise ASEAN bölgesel bütünleşmeler için verilebilecek başlıca örneklerdir.

Gümrük birliğinin “statik etkileri” olarak adlandırı­lan bu ekonomik etkiler ticaret yaratılması ve ticaret sapması olarak gruplandırılmış­tır. Eğer gümrük birliği sonrasında ticaret yaratıcı etki varsa ithalat gümrük birliğine taraf düşük maliyetli ülkeden yapılıyordur ki bu durum uzmanlaşma ve kaynakların etkin kullanımı amaçlarına uygundur.

Tercihli Ticaret Anlaşmaları (PTA: Preferential Trade Agreement) anlaşmaya taraf ülkelerin tek yanlı veya karşılıklı olarak belirli mallar üzerindeki gümrük tarifelerinde indirimde bulunmalarına dayanan en dar kapsamlı ekonomik bü­tünleşmedir.

Parasal Birlik; genel olarak bir grup ülkenin ulusal paralarının değerini sabit döviz kurları üzerinden birbirlerine bağladıkları ve birlik dışındaki ülkelere karşı paralarını serbestçe dalgalandırdıkları bir sistemdir. Parasal birlik süreci içerisin­de, üye ülkeler arasında sabit döviz kurlarının ve konvertibilitenin tam anlamıyla sağlanması, sermaye hareketlerine konulan tüm kısıtlamaların ortadan kaldırıl­ması ve ulusal paraların birbirlerine çevriminde her türlü işlem maliyetlerinin ortadan kaldırılması gereklidir. Böylece bir parasal birlik süreci döviz kuru bir­liğinden başlayıp tek paraya kadar uzanan tüm aşamaları kapsar.

BRICS ülkeleri kavramı, Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika ekonomilerini kastetmek için kullanılır. İlk olarak 2006 yılında New York/ABD’de gerçekleşen BM Genel Kurulu’nda bir araya gelen Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin BRIC Grubunu oluşturmuştur. Bu gruba 2011 yılında Sanya/Çin’de gerçekle­şen Zirve toplantısında Güney Afrika da katılarak BRICS hâlini almıştır.

Bağlantısızlar Hareketi (Non-aligned Movement), Soğuk Savaş’ın sürdüğü yıllarda kendilerini hiçbir güç bloğu içinde tanımlamayan ülkelerin bir araya ge­lerek oluşturdukları bir uluslararası oluşumdur. İlk olarak 1961 yılında Bağlantı­sızlar hareketi, Bağlantısız Ülkeler Devlet ve Hükümet Başkanları Konferansı dü­zenlemiştir. Böylece Soğuk Savaş döneminde Batı İttifakı ve Doğu Bloğu’nun yanı sıra üçüncü bir blok olmuşturulmaya çalışılmıştır. Günümüzde Bağlantısızlar Hareketine üye 120 ülke bulunmaktadır.

Uluslararası ekonomik kuruluşlar ve dün­ya ekonomisi üzerinde etkili olan güçlerin başında gelişmiş sanayileşmiş ülkelerin oluşturdukları gruplar gelmektedir. Bu grupların başında adını sıkça duyduğumuz G7 gelmektedir. 1973 petrol krizinden sonra ortaya çıkan küresel ekonomik dur­gunluk ortamında sanayileşmiş ülkelerin (ABD, Japonya, Almanya, İngiltere, Fran­sa, İtalya) bir araya geldiği hükümetlerarası forum niteliğindeki G6 toplantılarına 1975’te Kanada’da katılmış ve G7 ülkeleri olarak dünya ekonomisine yön vermeye çalışmışlardır. 1997 yılında Rusya’nın da katılımıyla grup G8 adını almıştır. Ancak Rusya’nın Kırım’ı ilhak etmesiyle 2014 yılından itibaren Rusya toplantılardan dış­lanmıştır. Avrupa Birliği de G7 toplantılarında Avrupa Komisyonu ve Avrupa Kon­seyi Başkanlığı seviyesinde temsil edilmektedir. G7 başkanlığını elinde bulunduran ülke yıllık toplantının organizasyonunu ve ev sahipliğinden sorumludur.

Hükümetlerarası işbirliği niteliğindeki kuruluşlarda üye ülkeler izleyeceği ekonomi politikalarında bağımsız hareket edebilmektedir. Ekonomik bütünleşmelere üye ülkelerin, bütünleşmenin kapsadığı alanlarda ulusal egemenlik yetkilerini diğer üyelerle paylaşmaları söz konusudur.

DTÖ’nün en çok kayrılan ülke kuralı göre DTÖ üyeleri arasında ticaret ayrımcı olmayan temelde yapılmaktadır

Anlaşmayla tanınan ayrıcalıklar gelişmiş-sanayileşmiş ülkelerin az gelişmiş ülkelere tek taraflı olarak tanıdıkları ayrıcalıklar ise Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi olarak adlandırılır.

Gümrük birliğine taraf olan ülkelerin aralarındaki ticarette gümrük tarifelerinin ortadan kaldırıldığı, üçüncü ülkelere karşı ise ortak bir tarife uyguladıkları, ortak tarife gelirlerinin de paylaşıldığı ekonomik bütünleşme türüdür.

Gümrük birliği ile malların serbest dolaşımının yanında üye ülkeler arasında emek, sermaye gibi üretim faktörlerinin serbest dolaşımı da sağlandıysa ekonomik bütünleşmenin tek pazar - ortak pazar aşamasına geçilmiştir.

Parasal Birlik, ortak pazarda tek paranın kullanılmasıyla gerçekleştirilir. Ekonomik ve Parasal Birlik'ten sonra tam ekonomik bütünleşme gelir.

Rusya G7 ülkeleri arasında yer almaz.

Bağlantısızlar Hareketi, Soğuk Savaş döneminde Batı İttifakı ve Doğu Bloğu’nun yanı sıra üçüncü bir blok oluşturmaya çalışmıştır.

OPEC üyeleri petrol ihracatı yapan ülkelerden olmaktadır.

"GONGO" hükümetlerce örgütlenmiş NGO'lardan birisidir.