BÖLGESEL EKONOMİK BÜTÜNLEŞMELER

4 Mayıs 1949'da kurulan Avrupa Konseyi'nin temel misyonu demokratik kurumları
korumak ve desteklemek, insan haklarını savunmak, hukuk devleti temelinde bir Avrupa oluşturmak olarak sıralanabilir. Fakat burada esas hedef Sovyet etki alanında kalan Doğu Avrupa halklarıydı. Batılılar Yalta Konferansı ile Sovyetlere terk ettikleri Doğu Avrupa’nın bu durumunu asla kalıcı olarak görmüyorlardı.

Fransa Planlama Örgütü Başkanı Jean Monnet tarafından hazırlanan ve dönemin Fransa Dışişleri Bakanı Robert Schuman tarafında 9 Mayıs 1950’de Londra’da önerilen bir planın kabul görmesi sonucu 18 Nisan 1951’de imzalanan Paris Anlaşması ile Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) kurulmuştur. Bu örgüt üye devletlerin kömür- çelik üretimlerini planlayan bir “yüksek otorite” getiriyordu. Üye ülkeler Fransa, Almanya, İtalya, Belçika, Hollanda, Lüksemburg ağır sanayinin belkemiği olan bu sektörde ortak yönetime ek olarak bu sektörün ürünleri için gümrükleri kaldırıyorlar, ortak pazar kuruyorlar ve bu sektördeki ithalatta da ortak tarifeler üzerinde anlaşıyorlardı. Kurucu üyelerine "Altılar" adı verilir.

4 Ocak 1960'da kurulan EFTA'nın kurucu üyeleri; İngiltere, Danimarka, Avusturya, Portekiz, İsveç, Norveç ve İsviçre'dir.

1973’te İngiltere ile Danimarka, 1986’da Portekiz, 1994’te İsveç, Avusturya ve Finlandiya EFTA’dan ayrılarak AB üyesi oldular. Geriye kalan 4 üye devletten Norveç AB ile tam üyelik anlaşması yaptığı hâlde Norveç halkı 1974 ve 1992’de iki kez referandum ile red oyu vererek AB’ye girmeyi reddetti. EFTA ile AB arasında Ekim 1991’de “Avrupa Ekonomik Alanı Anlaşması” yapılmıştır.

Roma Anlaşması (1957) ile kurulan AET ve EURATOM’un yönetimini yapmak üzere de her iki topluluk için ayrı ayrı olmak üzere dört ana organ oluşturulmuştu. Bunlar; Konsey, Komisyon, Genel Kurul (daha sonra kendi adını “Parlamento” olarak değiştirecektir), ve Adalet Divanı. Roma Anlaşması ile aynı tarihte yapılan özel bir anlaşma ile Genel Kurul ve Divan her üç topluluk için de yetkili organlar hâline getirildi. 8 Nisan 1965’te Brüksel’de imzalanıp 1967’de yürürlüğe giren “Birleşme Anlaşması” (Merger Treaty) ile de Konsey ve Komisyon için de benzer bir düzenleme yapılarak bu karmaşık duruma son verildi. Artık üç topluluğu da bu dört ana organ yönetecekti.

Avrupa Parlamentosunun 751 üyesi (başkan dahil) vardır. AP’de üye ülkeler nüfusları oranında parlamenterlerle temsil edilirler. Bir ülkeden AP’ye seçilen parlamenter sayısı 96’dan fazla, 6’dan ise az olamaz.

Konseyde her üyenin birer temsilcisi ile Konsey Başkanı yer alır. Fakat burada ülkelerin oyları eşit değildir ve doğal olarak da kararlar oybirliği ile alınmaz. Kararların niteliklerine göre değişen sayıda ağırlıklı oyun sağlanması gerekir. AB’nin dört büyüğü olan Almanya, Fransa, İtalya, İngiltere’nin ağırlığı da bu sistemle ortaya çıkmaktadır. Onların istemediği bir kararın oluşması imkânsızdır. Öteki üyeler çoğu kez onları izlemek durumundadır. İspanya ve Polonya’nın dört büyüklere yakın ağırlıkta oyları olmakla birlikte, esas olarak Rusya ya da Türkiye gibi kalabalık ve alan olarak geniş, ekonomik olarak büyük devletlerin  olası üyeliği bu hassas dört büyükler dengesi ve egemenliğini bozucu nitelikte sonuçlar verebilir. Zira Türkiye’nin üyeliği, Romanya ya da Yunanistan’ın üyeliğine benzemeyecek, “beşinci büyük” olarak Birlik kurumlarında yer alacaktır. Başka pek çok nedenden de ayrı olarak Türkiye’nin üyeliğine salt bu “dengeleri bozucu” ithamıyla karşı olanlar vardır.

Komisyon da Roma Anlaşması ile kurulmuş bir organ olup “yürütme organı” olarak tanımlanmıştır. Üyeleri atamayla oluşur ve klasik parlamenter sistemdeki hükümetten farklı bir görünümü vardır. Yasama sürecini, hazırladığı taslak metinlerle başlatma yetkisine sahiptir. Buna karşın bu metinlerin yasalaşmasını sağlayacak siyasal gücü yoktur ve yasa önerileri yaparak Konsey-Parlamento çalışmalarına yön verir.

Komisyon, Birliği kuran anlaşmaların ve ikincil hukukun öngördüğü plan ve projelerin uygulanmasından sorumludur. Birlik kaynaklarının dağıtımı, bütçenin kullanımı ve ortak politikaların hayata geçirilmesi konularında tam yetkilidir. Bu çerçevede pek çok yasama belgesi taslağını oluşturarak Konsey’e sunar. Birliğin dış ilişkilerini yürütür. Başka devletlerle her türlü müzakereyi yapar, anlaşmaların ön hazırlık görüşmelerini gerçekleştirir ve imza-onay için Konsey’e yollar.

Genel Mahkeme;

1. Birlik çalışanları ile Birlik kurumları arasındaki davalara,
2. Özel ve kamu işletmeleri tarafından AKÇT ile ilgili açılan davalara,
3. Birlik Rekabet Hukuku ile ilgili davalara,
4. Birlik kurumlarının tasarrufu ya da hareketsizliği nedeniyle oluşan zarar ve tazminat davalarına bakar. Bu mahkemenin kararları kesindir. Ancak sınırlı sayıda ve niteliği tanımlanmış davalar için ABAD temyiz organı olarak başvurulabilir.

AB Hukuku'nun kaynaklar şunlardır:

1. Asli kaynaklar
2. Tali kaynaklar
3. Hukukun genel ilkeleri
4. ABAD Kararları ile oluşan "içtihat"
5. Üye-Omayan Devletler ya da Uluslararası Örgütler ile yapılan anlaşmalar
6. Örf-Adet Hukuku, Yapılageliş-Teamül

Üye devletler Brezilya, Arjantin, Bolivya, Paraguay, Uruguay ve Şili’dir. MERCOSUR’un öngördüğü Ortak Pazar uygulaması Ocak 1995’ten itibaren başlamıştır. Örgütün merkezi Uruguay'ın başkenti Montevideo'dur.

NAFTA’nın temeli Ocak 1988’de ABD ile Kanada arasında imzalanan serbest ticaret anlaşmasının Ocak 1989’da yürürlüğe girmesiyle atıldı. Bunu izleyen dönemde ABD-Kanada-Meksika arasında 12 Ağustos 1992 tarihinde imzalanan ve 1994’te yürürlüğe giren anlaşma ile NAFTA’yı bir serbest ticaret bölgesi olarak kurdular.

• Güneydopu Asya Uluslar Topluluğu (ASEAN)
• Güney Asya Bölgesel İşbirliği Topluluğu (SAARC)
• Güney Asya Serbest Ticaret Bölgesi (SAFTA)

• Şanghay İşbirliği Örgütü
• Avrasya Ekonomi Topluluğu
• Ekonomi İşbirliği Örgütü
• Karadeniz Ekonomik İşbirliği

1. Devletlerarası Konsey
2. Entegrasyon Komitesi
3. Sekreterya
4. Daimi Temsilciler Komisyonu
5. Parlamentolararası Ortak Meclis
6. Adalet Divanı

• İslam İşbirliği Örgütü
• Gelişmekte Olan Sekiz Ülke (D-8)
• Körfez İşbirliği Konseyi
• Geniş Arap Serbest Ticaret Bölgesi
• Petrol İhraç Eden Ülkeler Teşkilatı
• Afrika Birliği Örgütü ve Avrupa Birliği
• Afrika Ekonomik Topluluğu

D-8 Türkiye'nin öncülüğünde 15 Haziran 1997'de İstanbul zirvesinde yayınlanan deklarasyonla kurulmuş bir örgüttür. Üyeleri; Türkiye, Mısır, İran, Pakistan, Bangladeş, Endonezya, Malezya ve Nijerya'dır.

Eylül 1960’ta Venezüella’nın yoğun diplomasisinin sonucu olarak Bağdat’ta bir araya gelen 5 petrol ihracatçısı devlet tarafından kurulmuş bir “kartel örgüt” tür. Kurucu üyeleri Irak, İran, Venezüella, Suudi Arabistan ve Kuveyt’tir.

İİÖ’nün ekonomik amaçlı organları:

• İslam Kalkınma Bankası (Cidde)
• İslami Bankalar Uluslararası Birliği (Cidde)
• İslam Konferansı Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi (İSEDAK)
• İslam Ülkeleri İstatistik, Ekonomik ve Sosyal Araştırma ve Eğitim Merkezi (Ankara)
• İslam Konferansı Bilimsel ve Teknolojik İşbirliği Daimi Komitesi
• İslami Ticaret Geliştirme Merkezi (Kazablanka)
• İslami Dayanışma Fonu (Cidde)
• İslam Konferansı Ekonomik, Kültürel Sosyal Sorunlar Komitesi
• İslam Ticaret ve Sanayi Odası (Karaçi)

Körfez İşbirliği Konseyi üyeleri 1997’de imzalanan”Geniş Arap Serbest Ticaret Bölgesi (GAFTA)” adlı bir örgüte de üye olmuşlardır. GAFTA “Arap Ekonomik Birliği Konseyi” adlı Arap Birliği’nin yan kuruluşunun çabalarıyla kurulmuştur. GAFTA’nın öteki üyeleri Mısır, Irak, Lübnan, Libya, Fas, Sudan, Suriye, Yemen, Cezayir ve Tunus’tur. Bu örgüt 2005’te tam olarak faaliyete geçmiştir.