DÜNYA BANKASI GRUBU

Bugün amacını azgelişmiş ülkelerde “yoksulluğu azaltmak” olarak ortaya koyan Dünya Bankası Grubu; Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası, Uluslararası Kalkınma Birliği, Uluslararası Finans Kurumu, Çok Taraf­lı Yatırım Garanti Ajansı ve Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümlenmesi Uluslararası Merkezi olmak üzere beş (5) organizasyonun birlikte hareketinden oluşur.

Bretton Woods Anlaşması ile 22 Temmuz 1944 tarihinde kapitalizmin yaşadığı krizi aşmak ve yeni bir uluslararası ekonomik düzeni kurmak amacıyla Bretton Woods ikizleri olarak anılan Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD) kurulmuştur.

Dünya Bankasının çalışma şekli bir kooperatifin çalışması gibidir ve Bankanın 188 üyesi aynı zamanda Bankanın hissedarları konumundadır. Üye hissedarlar yönetimde “Guvernörler Konseyi (Boards of Governors)” tarafından temsil edilir. Her üye ülke bu konseye bir asil bir de yedek üye görevlendirir ve genellikle bu guvernörler üye ülkelerin maliye bakanları veya ekonomiden sorumlu bakanlarından oluşur. Guvernörler her yıl Dünya Bankası ve IMF’nin yıllık toplantısında bir araya gelirler ve banka için “nihai politika yapıcılar” olarak rol alırlar.

Dünya Bankası Grubu Başkanı geleneksel olarak ABD vatandaşıdır ve bu ülke tarafından başkanlığa aday olarak gösterilir. Bankanın 12. Başkanı Kore kökenli fakat yine ABD vatandaşı Dr. Jim Yong Kim’dir. Dünya Bankası Grubu Başkanı yönetim kurulu tarafından beş yıllığına seçilir ve en fazla iki dönem görev yapabilir. Dünya Bankası Başkanı guvernörler konseyine başkanlık eder ve Dünya Bankası’nın genel yönetiminden sorumludur.

IBRD’nin amaçları ana sözleşmesinin I. maddesinde şöyle sıralanmıştır:

• Üye ülkelerin savaşın oluşturduğu yıkıntıların düzeltilmesi de dâhil olmak üzere, kalkınma ve yeniden yapılanma çabalarına, verimli sermaye yatırımları kanalıyla yardımcı olmak ve gelişmekte olan ülkelerin kaynaklarının geliştirilmesini özendirmek.
• Özel yabancı yatırımlara garanti vermek, krediye katılımda bulunarak desteklemek, özel sermayenin yetersiz olduğu durumlarda ise kendi kaynaklarını kullanmak suretiyle destek sağlamak.
• Uluslararası ticareti geliştirmek, ödemeler dengesini sağlamak için kalkınma amaçlı uluslararası yatırımları özendirmek.
• Diğer kanallardan sağlanan kredileri yeniden düzenleyerek veya garanti ederek daha yararlı öncelikli alanlarda kullanılmasını sağlamak.
• Savaş döneminden barış dönemine geçişte mümkün olan en uygun en uygun şartların sağlanmasına yönelik uluslararası yatırımlara yön vermektir.

Günümüzde ise IBRD’nin temel amacı “azgelişmiş ülkelerde yoksulluğun azaltılması, sürdürülebilir büyüme ve üye ülkeler arası yakın işbirliğinin desteklenmesini” de içine alan bir şekilde ortaya çıkmaktadır.

Dünya Bankasının üyelerine yardım ve destek sağlamak bazında belirlediği stratejik hedefler önem sırasına göre şöyle sıralanır;
• En azgelişmişüye ülkelere yardım ve destek sağlamak,
• Kırılgan ülkeler,
• Arapdünyası,
• Ortagelirgrubuülkeler,
• Küreselkamu malları,
• Teknikyardım.

Günümüz itibariyle Guvernörler, yıllık olarak toplandıklarından özel yürütme görevlerini 25 kişiden oluşan ‘Banka’nın genel faaliyetlerinin yürütülmesinden sorumlu Yönetim Kurulu ’na devrederler. En yüksek sermaye katılımına ve sonuçta da en yüksek hisseye sahip üyeler olan ABD, Japonya, Almanya, Fransa ve İngiltere yönetim kurulunda birer üye tarafından temsil edilir. Bunun yanında Çin, Rusya ve Suudi Arabistan kendi üyelerini seçme hakkına sahiptir. Bu sekiz (8) ülke dışında kalan diğer 180 mevcut üye ülke ise yönetim kurulunda kalan 17 yönetim kurulu üyesi tarafından temsil edilirler.

Dünya Bankası üye ülkelere yatırım ve kalkınma kredileri vermektedir. Yatırım kredileri; ülkelere, geniş bir ekonomik ve sosyal sektör yelpazesinde ekonomik ve sosyal kalkınma projelerini desteklemek amacıyla mal, iş ve hizmetlere yönelik olarak verilmektedir. Bu krediler ortalama 4-5 yıllık vadelidir ancak 18 yıla kadar uzayabilmektedir.

InfoDev- Bilgi ve iletişim teknolojisinin yaygınlaştırılması, sosyal ve ekonomik kalkınma ve yoksulluğu azaltma için bilgi teknolojileri kullanımını iyileştirme için finansman sağlar.

Dünya Bankası’nın kalkınma kurumu olarak 1960 yılında kurulan Uluslararası Kalkınma Birliği (The International Development Association, (IDA) dünyanın en yoksul ülkelerine yardım eder. Az gelişmiş ve en yoksul ülkelerde yoksulluğu azaltmak amacıyla faizsiz kredi ve hibeler yardımıyla ekonomik büyümeyi, gelir dağılımındaki eşitsizlikleri azaltmayı ve bu ülkelerin yaşam standartlarını artırmayı amaçlayan program ve projeleri desteklemek amacındadır.

108 üye ülkeye yardımda bulunan ajansın son yıllarda hibe ve kredilerinin yaklaşık %50’si yoksul Afrika ülkelerine yönelmekte ve miktar olarak bu yardım, bağış ve krediler toplamı dünya çapında yıllık ortalama olarak 15 milyar ABD doları kadardır. IDA özellikle sağlık ve eğitim, altyapı ve tarım ve ekonomik ve kurumsal kalkınmayı sağlamak amacıyla en yoksul ülkelere yardım ve kredi sağlar.

İngiltere, ABD, Japonya, Almanya, Fransa, Kanada, İtalya, İspanya, Hollanda ve İsveç en çok katkı sağlayan 10 ülkedir.

IFC, gelişme yolundaki ülkelerdeki özel sektöre kredi verir ve bir anlamda uluslararası bir kalkınma-yatırım bankası ile ticari banka bileşiminde Dünya Bankası Grubu’nun finans kurumu olarak görev yapar. Kurum gelişmekte olan ülkelerde özel kesim aracılığıyla sürdürülebilir büyüme ve kalkınmayı görev edinmiş ve bu amaçla da gelişmekte olan ülkelerde özel sektöre yatırım yapar ve müşterilerine uzun vadeliucuz kredi sağlanması, garanti ve risk yönetimi konularında teknik destek sağlar.

Çok Taraf­lı Yatırım Garanti Ajansı (the Multilateral Guarantee Agency: MIGA), DB’nın bir yan kuruluşu olarak 1988 yılında yabancı yatırımcılara ev sahibi ülkelerin politik risklerine karşı garanti vermek yoluyla yabancı yatırımların artmasına katkıda bulunmak amacıyla kurulmuştur. Ajans günümüzde misyonunu “gelişmekteolan ülkelerde ekonomik büyümeyi teşvik, yoksulluğu azaltma ve bireylerin refahını artırmak için gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere doğrudan fiziki sermaye yatırımlarını teşvik ve destekleme” olarak belirlemiştir. Türkiye, bu Ajansa kuruluşu ile birlikte üye olmuştur.

MIGA’nın Ağustos 2012 itibariyle 25’i gelişmiş ve 152’si gelişmekte olmak üzere 177 üyesi mevcuttur. MIGA üyeliği Dünya Bankası üyelerine açıktır ve üye ülkeler diledikleri zaman ajans üyeliğinden ayrılabilirler. 177 üye ülkeye sahip MIGA’nın toplam sermayesi 2012 yılı itibarıyla 1,770.08 milyon SDR’dir.

Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümlenmesi Uluslararası Merkezi (the International Centre for the Settlement of Investment Disputes: ICSID) 1966 yılında Dünya Bankası çatısı altında fakat Banka’dan bağımsız bir merkez olarak “anlaşmazlıkların çözümünde hakemlik, ülkelerin yatırım ve yabancı sermaye kanunları, ikili yatırım anlaşmaları üzerinde yayın, araştırma ve danışmanlık yapmak” amacıyla kurulmuştur. Merkezin ortak antlaşmasını imzalamış Ağustos 2012 tarihi itibarıyla 158 üyesi mevcuttur ve Türkiye ICSID’a Nisan 1989 tarihinde katılmıştır. ICSID uyuşmazlık durumunda taraf­lar arasında uzlaşma ve tahkim olanakları sağlamak suretiyle yabancı yatırımları teşvik etmek amacını taşır. 

Türkiye Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası’na (IBRD) 11 Mart 1947 tarihinde katılmıştır. 12 Temmuz 2012 itibarıyla Türkiye’nin Banka’daki sermaye katılımı (1944 değerleriyle) 1,541.8 milyon ABD doları ve oy gücü ise 15,952 adettir. Türkiye’nin bankadaki sermaye katılımı ve oy gücünün toplam içindeki oranı ise sırasıyla %0.90 ve %0.88’dir. Dünya Bankası Yönetim Kurulu’nda; Avusturya, Belarus, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Kazakistan, Lüksemburg, Slovakya, Slovenya ve Türkiye’yi 1 üye temsil etmektedir.

2012-2015 Ülke İşbirliği Stratejisinde, Türkiye’nin hızlı, sürdürülebilir ve çevreye saygılı büyümesine katkıda bulunmak temel amaç olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda stratejik amaçlar rekabet gücünün ve istihdamın arttırılması, eşitliğin ve kamu hizmetlerinin iyileştirilmesi ve sürdürülebilir kalkınmanın derinleştirilmesi olarak tanımlanmıştır. Bu amaçlara ulaşmak için, Türkiye Hükümeti, özel sektör, sivil toplum ve Dünya Bankası Grubu, dört yıllık CPS dönemi için 4.5 milyar dolar tutarında bir kaynak yaratılmıştır. Bu kaynağın 1/3’ü kalkınma politikasının finansmanına (DPL), 2/3’ü ise yatırım finansmanına ayrılmıştır. Bu strateji ile 10 sonuç elde edilmesi planlanmaktadır:

• Makroekonomik ve finansal istikrarın sürdürülmesi ve ihracatın, yurt içi tasarruf­ların ve dışsal etkilere karşı dayanıklılığın güçlendirilmesi,

• Özellikle kadınlar ve gençler için olmak üzere istihdamın arttırılması ve kayıt dışı istihdamın azaltılması,

• Yatırım ve iş ortamının iyileştirilmesi; finansmana erişimin derinleştirilmesi ve genişletilmesi,

• Yönetişim ve kamu mali yönetim sistemleri ile ilgili reformlar için Türkiye’ye destek sağlanması,

• Erken çocukluk eğitiminin kalitesinin ve kapsamının arttırılması,

• Daha etkili ve finansal açıdan sürdürülebilir bir sağlık sistemi için Sağlıkta Dönüşüm Programının desteklenmesi,

• Fırsat Eşitliği doğrultusunda ilerleme kaydedilmesi,

• Kamu hizmetlerinin ve yönetişimin iyileştirilmesi,

• Güvenilir ve verimli enerji arzının arttırılması; yenilenebilir enerji kaynaklarının daha fazla kullanılması ve uygulanmakta olan iklim eylemlerinin arttırılması,

• Çevre yönetiminin ve iklim değişikliğine uyumun güçlendirilmesi,

• Türkiye’deki şehirlerin sürdürülebilirliğinin arttırılması.

Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümlenmesi Uluslararası Merkezi’nin (ICSID) yargılama yetkisi, üye ülkeler ile uyuşmalık dolayısıyla yazılı olurunu Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümlenmesi Uluslararası Merkezi’ne sunmuş diğer üye ülkelerin vatandaşları arasında yatırımlardan kaynaklanan uyuşmazlıkları kapsar. Ayrıca, sözleşmeye üye ülkeler bir konunun bu merkeze gitmeden önce bütün yerel yargı usullerinin hepsinin denenmiş fakat bunlardan sonuç alınamamış olması durumunu talep edebilirler. Merkeze (ICSID) getirilen bir uyuşmazlık dört temel çok taraf­lı ticaret ve yatırım anlaşmalarına dayanır. Bu anlaşmalar; Kanada, ABD ve Meksika tarafından kurulan Kuzey Amerika Ülkeleri Serbest Ticaret Anlaşması (The North American Free Trade Agreement :NAFTA), Enerji Şartı Anlaşması (Energy Charter Treaty: ECT), Karayipler Caribbean Free Trade Agreement (CFTA) ve International Committee for Weights and Measures’dır (CIPM).

Yoksul ülkeler belirlenirken her yıl Dünya Bankası’nın belirlediği kişi başı gayri safi yurtiçi hasıla miktarı eşik alınır (2012 için 1175 ABD doları). Bu göreli yoksulluk sınırının altında kalan ülkeler IDA kaynaklarından yararlanabilir.