ULUSLARARASI EKONOMİ POLİTİK

Avrupa Birliği Avro adında ortak bir para birimi kullanmaktadır.

Ekonomisi güçlü ve istikrarlı ülkelerin çıkardığı, alım gücü nispeten yüksek, değeri istikrarlı paralar olarak isimlendirilen kavram 'sağlam para'dır.

Sabit döviz kuru sistemi uygulayan bir ülkede para otoritesi (genellikle Merkez Bankası) tarafından döviz kurunun yükseltilerek yerli paranın değerinin düşürülmesine devalüasyon denir.

Paranın değerinin sabit kalması, döviz kurlarında değişmeye sebep olabilecek ekonomik ve siyasi faktörden biri değildir.

Döviz kurunun para otoritesi tarafından belirlendiği ve desteklendiği, yerli paranın yabancı paralar cinsinden değerinin sabit olduğu sistem, sabit kur sistemidir.

Bretton Woods müzakereleri sonucunda, Aralık 1945’te kurulup 1 Mart 1947’de faaliyete geçmiş olan IMF’nin kuruluş amacı, yukarda belirtildiği gibi 1930’lu yıllardaki Büyük Buhrana ve onu izleyen dünya savaşına katkıda bulunan yıkıcı ekonomik politikaların tekrarını önleyecek ekonomik işbirliği için bir çerçeve oluşturmaktı.

Üye ülkelerin tüm ticari faaliyetlerini kontrol etmek, IMF’nin üyelerine sağladığı destekler arasında gösterilemez.

Türkiye 2000’li yıllarda yakaladığı siyasi ve ekonomik istikrar sayesinde hızla büyümüş, büyüdükçe IMF’ye olan borçlarını ödemiş, nihayet 2013 yılında IMF boyunduruğundan kurtulmayı başarmıştır.

Cari işlemler üç önemli alt kalemden oluşur: birincisi, mal ve hizmet ticareti dengesi (İhracat-İthalat), ki buna dış ticaret dengesi de denir.

ÜLkeler arasındaki faiz ve kâr beklentisi farklarından yararlanmak amacıyla dışardan gelen ve hisse senedi, devlet tahvili, hazine bonosu gibi kıymetli kağıtlara yapılan yatırımlara portföy yatırımları denir.

Dünya ekonomisinde kayda değer payı olan ülkelerin paraları ile ekonomisi çok büyük olmasa da siyasal ve ekonomik açıdan istikrarlı ülkelerin paralarına daha çok güven duyulur. Bu paraların temsil ettiği ekonomilerin durumu ve paraların değeriyle ilgili risk ve belirsizlikler nispeten az olduğundan diğer ülkeler bu paraları, dış ticaretlerinin finansmanında kullanmak veya olağanüstü hallerde müracaat etmek üzere kasalarında rezerv para olarak bulundurmak isterler. Bu paralara iktisat literatüründe ve uluslararası ekonomik ilişkilerde sağlam para adı verilir. Doğru yanıt D'dir.

Sabit kur sisteminde çeşitli gerekçelerle para otoritesi tarafından yerli paranın değerinin yükseltilmesine revalüasyon adı verilir. Esnek kur sisteminde arz ve talep koşullarındaki değişmeler sonucunda yerli paranın değer kazanması, döviz kurunun düşmesi, revalüasyon değil, değerlenme olarak isimlendirilir. Doğru yanıt C'dir.

Döviz kurlarında değişmeye sebep olabilecek birçok ekonomik ve siyasi faktörden söz etmek mümkündür. Bunların başlıcaları şu şekilde sıralanabilir:
• Paranın değerlenmesi veya değer kaybetmesi,
• Döviz kurunun bilinçli olarak değiştirilmesi (manipülasyon),
• Bir paranın değerinin başka bir paranınkine sabitlenmiş olup olmaması,

• Faiz oranlarının değişmesi,
• Enflasyon oranında meydana gelen değişmeler,
• Spekülasyon (paradan para kazanma girişimi)

Doğru yanıt B'dir.

Adam Smith, David Hume ve David Ricardo gibi isimlerin öncülük ettiği klasik liberal iktisadi öğretinin öngördüğü “otomatik denkleşme mekanizması” olarak adlandırılan ve dış ödemeleri kendi kendine düzenleyen bir mekanizma yürürlükteydi. Buna göre şayet bir ülke dış açık verirse, yani dışarıya yapmak durumunda olduğu ödemeler dışardan elde ettiği kazançları aşarsa, ücret ve fiyat ayarlamaları üzerinden işleyen otomatik bir denkleştirme mekanizması devreye girmektedir. Dış açığı kapatmak için ülke altın ihraç etmekte, bunun sonucunda ülkedeki altın stoku azalmakta, bu da para arzını sınırlandırmakta, faizleri yükseltmekte, sıkı para politikalarına ve hükümet harcamalarının kısılmasına yol açmaktadır. Yükselen faizlerin ülkeye kısa vadeli yabancı sermaye çekmesi, böylece açıkların kapatılması öngörülmektedir. Doğru yanıt E'dir.

II. Dünya Savaşının sonlarına doğru, 1944 yılında ABD’nin Bretton Woods kentinde, uluslararası ticaret, para ve finans sistemine yeniden çeki düzen verme amacıyla Bretton Woods müzakereleri adı verilen bir dizi görüşme yapılmıştır. Bretton Woods görüşmeleri sonucunda IMF, Dünya Bankası ve -sonradan DTÖ’ye dönüşecek olan- GATT sistemi kurulmuştur. Doğru yanıt D'dir.

IMF’nin üyelerine sağladığı destekler şu şekilde sıralanabilir:

• Ekonomik eğilimlerin ve ülkeler arası ekonomik ilişkilerin analizlerine dayanarak hükümetlere ve merkez bankalarına politik tavsiyeler yapmak,

• Küresel, bölgesel ve bireysel ekonomi ve piyasaların takibine dayalı araştırma, istatistik, tahmin ve analizler yayımlamak,

• Ülkelerin yaşadığı ekonomik sıkıntılar, döviz darboğazı ve ödeme sorunlarını aşmasına yardımcı olmak için kredi vermek,

• Gelişmekte olan ülkelere yoksullukla mücadele etmek için imtiyazlı krediler temin etmek,

• Üye ülkelerde ekonomi yönetiminin geliştirilmesine yardımcı olmak için teknik yardım sağlamak, eğitimler vermek. 

Doğru yanıt A'dır.

1960-2000 arası 40 yılda IMF ile 19 anlaşma yapmak durumunda kalması esasen Türkiye ekonomisinde istikrarsızlık sorununa işaret etmesi bakımından altı çizilmesi gereken bir husustur. Herhangi bir sebeple dış açıklarını finanse etmekte güçlük çeken ülkelerin ekonomisi darboğaza girdiğinde bu ülkeler bir anlamda “son başvuru mercii” olarak IMF’ye müracaat etmekte, IMF de belirli şartlarla bu ülkelere düşük faizli kredi vererek dış ödeme kolaylığı sağlamaktadır. Doğru yanıt B'dir.

Bretton Woods sisteminin merkezinde altın ve ABD Doları vardır. ABD doları 1 ons altın=35$ üzerinden altına sabitlenmiş, öteki bütün ulusal paralar da belirli oranlar üzerinden Dolara sabitlenmiştir. Başka bir deyişle Bretton Woods sisteminde bütün paralar Dolara, Dolar ise altına endekslidir. Doğru yanıt B'dir.

Ödemeler bilançosu, ya da daha yaygın adıyla ödemeler dengesi, belirli bir dönemde bir ülke vatandaşlarının başka ülkelerin vatandaşlarıyla yaptığı bütün uluslararası iktisadi-parasal işlemlerin dökümüdür. Ödemeler dengesinin dört ana kalemi vardır: cari işlemler hesabı, sermaye ve finansman hesabı, rezervlerde değişme, net hata ve noksan. Doğru yanıt C'dir.

Sistemin çökmesinden sonra döviz kurları dalgalanmaya bırakılmış, ülkeler kendi menfaatleri ve büyüme hedefleriyle baş başa kalmıştır. Birçok Batı Avrupa ülkesi Avrupa Ekonomik Topluluğu çerçevesinde işbirliği yapma yoluna gitmiş, bu işbirliği girişimi zamanla tek para kullanan Euro Bölgesi’ne evrilmiştir. Doların değer yitirmesinden uğradıkları zararı telafi etme gayretiyle OPEC ülkelerinin petrol fiyatlarını yüksek oranlarda artırmaları 1970’li yıllarda petrol şoklarına, buna bağlı olarak sanayileşmiş ülkelerde ekonomik durgunluk ve gelişmekte olan ülkelerde dış borç sorunlarına yol açmıştır.