ULUSLARARASI EKONOMİ POLİTİK

Ekonomisi güçlü ve istikrarlı ülkelerin çıkardığı, alım gücü nispeten yüksek, değeri istikrarlı paralara sağlam para denir.

Para otoritesi tarafından yerli ülke parasının yabancı ülke parası karşısında değerinin düşürülmesine devalüasyon adı verilir.

Faiz/getiri farkından dolayı yerli ülkenin hisse senetleri, hazine bonosu, devlet tahvili gibi kıymetli kağıtlarına yatırım yapmak üzere dış ülkelerden gelen paraya sıcak para adı verilir.

1971 sonrasında da günümüz döviz kuru sistemi devreye girmiştir.

Sabit kur sistemi, döviz kurunun para otoritesi tarafından belirlendiği ve desteklendiği, yerli paranın yabancı paralar cinsinden değerinin sabit olduğu sistem.

Uzun süre bütün dünya ekonomisini etkilemiş olan Büyük Bunalım 1929'da yıl ortaya çıkmıştır.

Bretton Woods müzakereleri sonucunda, Aralık 1945’te kurulup 1 Mart 1947’de faaliyete geçmiş
olan ve kuruluş amacı1930’lu yıllardaki Büyük Buhrana ve onu izleyen dünya savaşına katkıda bulunan yıkıcı ekonomik politikaların tekrarını önleyecek ekonomik işbirliği için bir çerçeve oluşturmak olan kuruluş IMF'dir.

Türkiye 1947 yılında IMF’ye üye olmuştur.

Mal ve hizmet (dış ticaret) dengesi artı yatırımlardan elde edilen kâr ve faiz kazançları dengesi artı karşılıksız transferler dengesinin negatif bakiye vermesi. Bir ülkenin bir yılda dışarıdan elde ettiği gelirlerin dışarıya yapması gereken ödemeleri karşılayamaması durumuna cari işlemler açığı adı verilir.

Japonya, cari işlemler açığı veren ülkelerden biri değildir.

Bir ülke parasının diğer ülke paraları karsısındaki fiyatının piyasada döviz arz ve talebi tarafından serbestçe belirlendiği, döviz arz ya da talebinde meydana gelebilecek değişmelere göre düşüp yükselebildiği sisteme esnek ya da dalgalı kur sistemi denir. Nominal döviz kuru: Bir ülke parasının başka bir ülke parasıyla bankada, döviz bürosunda değiştirildiği kur. Reel döviz kuru: İki ülke parası arasındaki kurun ülkeler arasındaki enflasyon farkına göre yeniden ayarlanmış hali. Satın alma gücü paritesi: Ülke paralarının birbirine karsı değerinin belirli bir mal ve hizmet sepeti üzerinden satın alma gücü esas alınarak belirlenmiş olan değeri. Ulusal paranın yabancı paralar karsısındaki değerini kamu otoritesinin belirlediği, döviz kurlarının sabit tutularak arz ve talebe göre kurların dalgalanmasına izin verilmeyen sisteme de sabit kur sistemi denir.

Bir ülke parasının diğer ülke paraları karsısındaki fiyatının piyasada döviz arz ve talebi tarafından serbestçe belirlendiği, döviz arz ya da talebinde meydana gelebilecek değişmelere göre düşüp yükselebildiği sisteme esnek ya da dalgalı kur sistemi denir. Nominal döviz kuru: Bir ülke parasının başka bir ülke parasıyla bankada, döviz bürosunda değiştirildiği kur. Reel döviz kuru: İki ülke parası arasındaki kurun ülkeler arasındaki enflasyon farkına göre yeniden ayarlanmış hali. Satın alma gücü paritesi: Ülke paralarının birbirine karsı değerinin belirli bir mal ve hizmet sepeti üzerinden satın alma gücü esas alınarak belirlenmiş olan değeri. Ulusal paranın yabancı paralar karsısındaki değerini kamu otoritesinin belirlediği, döviz kurlarının sabit tutularak arz ve talebe göre kurların dalgalanmasına izin verilmeyen sisteme de sabit kur sistemi denir.

Birçok uluslararası karşılaştırma satın alma gücü paritesine göre hesaplanan kur üzerinden yapılır. Buna göre, örneğin, orta halli bir ailenin bir aylık tüket imine dahil olan gıda, giyim, eğitim, sağlık, ulaşım gibi mal ve hizmetlerden oluşan bir sepet Türkiye’de 2000 TL’ye, ABD’de 1000 $’a alınabiliyorsa, satın alma gücü paritesine göre 1$=2 TL demektir. Türkiye gibi mal ve hizmetlerin ortalama fiyatlarının nispeten daha ucuz olduğu ülkelerde satın alma gücü paritesiyle hesaplanan döviz kuru nominal kurdan daha düşük, yani TL’nin alım gücü nominal kurun ima ettiğinden daha yüksek demektir.

Orta halli bir ailenin bir aylık tüket imine dahil olan gıda, giyim, eğitim, sağlık, ulaşım gibi mal ve hizmetlerden oluşan bir sepet Türkiye’de 2000 TL’ye, ABD’de 1000 $’a alınabiliyorsa, satın alma gücü paritesine göre 1$=2 TL demektir. 2016 yılı için nominal kurdan hesaplanan kişi basına gelir 11.230 Dolar iken, satın alma gücü paritesine göre Türkiye’de kişi basına gelir 23.679 Dolardır.

Ülkeler birbiriyle dış ticaret yaparken ihracatları ile ithalatları birbirine esit olmayabilir, dıs ticaret açığı verebilirler, buna bağlı olarak cari işlemler açığı verebilirler. Zaman zaman siyasi gelişmelerin etkisiyle ekonomik istikrar sorunu yasayabilirler. İhracatı teşvik etmek, döviz gelirlerini artırmak isteyebilirler. Bu tür durumlarda dıs dengeyi saglamaya yardımcı olmak üzere döviz kurunu değiştirmek, yerli paranın degerini yabancı paralar karsısında düsürmek isteyebilirler. Bu çerçevede, sabit döviz kuru sistemi uygulayan bir ülkede para otoritesi (genellikle Merkez Bankası) tarafından döviz kurunun yükseltilerek yerli paranın degerinin düsürülmesine devalüasyon denir.

Devalüasyon için söylediğimizin tam aksine, sabit kur sisteminde çeşitli gerekçelerle para otoritesi tarafından yerli paranın değerinin yükseltilmesine de revalüasyon adı verilir.

Acaba döviz kurları neden, hangi durumlarda değişir? Ne olur da dün başka olan döviz kuru bugün başka olur? Döviz kurlarını indirip çıkaran ne gibi gelişmeler olabilir? Döviz kurlarında değişmeye sebep olabilecek birçok ekonomik ve siyasi faktörden söz etmek mümkündür. Bunların başlıcaları şu şekilde sıralanabilir:

Bretton Woods müzakereleri sonucunda, Aralık 1945’te kurulup 1 Mart 1947’de faaliyete geçmiş olan IMF’nin kuruluş amacı, yukarda belirtildiği gibi 1930’lu yıllardaki Büyük Buhrana ve onu izleyen dünya savaşına katkıda bulunan yıkıcı ekonomik politikaların tekrarını önleyecek ekonomik işbirliği için bir çerçeve oluşturmaktı.

Türkiye 1947 yılında IMF’ye üye olmuştur. Türkiye zamanla dünya ile ticari ilişkilerini artırmaya başlamış ve dış dünyaya daha entegre bir hale gelmiştir. Ancak, ilerleyen yıllarda ödemeler dengesinde yaşadığı güçlükler veya dünya ya da Türkiye ekonomisinden kaynaklanan krizler nedeniyle Türkiye’nin IMF ile olan ilişkileri önem kazanmıştır.