ULAŞTIRMA SİSTEMLERİ

Boru hatlarını, taşımacılığa konu olan yüklerin özelliklerine göre, üç ayrı bölümde inceleyebiliriz:

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi seçenek III ve seçenek IV’de yer alan ifadeler doğrudur, dolayısıyla doğru cevap D’dir. Petrol, doğal gaz ve su gibi çeşitli sıvıların taşındığı hatlar, bulamaçlı madde boru hatları değil, konvansiyonel boru hatlarıdır. Maden cevherlerinde olduğu gibi, genellikle yoğunluğu fazla olan maddelerin taşındığı hatlar ise konvansiyonel boru hatları değil, bulamaçlı madde boru hatlarıdır. Bu nedenle seçenek I ve seçenek II’de yer alan ifadeler doğru değildir.

Boru hattı bileşenlerini incelemeden önce boru hatlarının inşasından söz etmemiz yerinde olur. Çünkü boruların yerleştirilmesine bağlı olarak, bileşenler ve bunların özellikleri değişir. Örneğin, borular düz bir hat şeklinde inşa edilemezler. İnişler, çıkışlar ve dönüşler vardır. Bunlar taşımanın gerçekleşmesini sağlayan boru hattındaki basıncın düşmesine sebep olabilirler. Belli bir akışkanlıkta ve özgül ağırlıkta olan bir sıvıyı istenilen miktarda akıtabilmek için boru hattı çapı, boru içinde sağlanacak basıncın miktarı, bu miktardaki basıncı elde edebilmek için gerekli olan pompa sayısı, pompa gücü ve pompaların konulacağı yerler buna göre uygun bir şekilde belirlenmelidir. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir. Seçeneklerde yer alan değişkenlerin tümü boru hattı taşımacılığı kapsamında belli bir akışkanlıkta ve özgül ağırlıkta olan bir sıvıyı istenilen miktarda akıtabilmek için buna uygun olarak belirlenmelidir.

Borular boru hattı taşımacılığında, diğer ulaştırma türlerinin tersine, hareket eden taşınanın kendisi olduğu için hareketin sağlandığı ortamı oluşturan borular en önemli bileşendir. Bu nedenle, boruların üretildikleri malzeme ve üretim yöntemi başarılı bir iletim için son derece önemlidir. Çelik, dökme demir, asbestli çimento, alüminyum, plastik, hatta ön gerilmeli beton gibi çeşitli malzemelerden boru yapılabilir. Bu boruların yapıldığı malzemeler ve imalat tekniği; borunun ağırlığını, maliyetini, kırılmadan bükülme özelliklerini, korozyona ve darbelere karşı direncini ve kullanım ömrünü belirler. Boru türünün seçilmesinde; yatırım için ayrılan kaynak, boruların satın alım ve döşeme maliyeti, taşınanın özellikleri, boru hattının geçeceği güzergâh, geçiş bölgelerinin coğrafi ve iklimsel özellikleri gibi pek çok faktör dikkate alınır. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi seçeneklerde yer alan faktörlerin tümü boru hattı taşımacılığında boru türünün seçilmesinde dikkate alınan faktörlerdendir, dolayısıyla doğru cevap E’dir.

Boru hattı taşımacılığı, tıpkı diğer taşımacılık türlerinde olduğu gibi zaman ve mekân faydası sağlamaları nedeniyle modern anlamda bir taşımacılık türüdür. Boru hattı taşımacılığı, yükü borular yardımı ile nakletme işidir. Boru hattı taşımacılığında genellikle sıvı ve gaz maddeler taşınır. Doğal gaz, ham petrol, hidrojen, etilen, nitrojen ve sıvı hidrokarbon gibi farklı ürünler genellikle boru hatları aracılığıyla taşınmaktadır. Lojistik açısından bakarsak birçok fabrika bu tür üretim faktörlerini boru hatları üzerinden sağlamaktadır. Örneğin, Belçika’nın Antwerp liman bölgesinde 100’den fazla 350 km uzunluğunda boru hattı bulunmaktadır. Pek çok fabrika ile bu liman bölgesi arasında boru hattı bağlantısı vardır. Diğer yandan kapsüllere konulan katı maddeler de pnömatik sistemler yardımıyla, borularda hava basıncı kullanılarak taşınabilmektedir. Yararlı bir iş yapabilmek için sıkıştırılmış hava olarak depolanan enerjiyi kullanan sistemlere pnömatik sistemler denir.

Boru hatlarında genellikle tehlikeli madde sınıfındaki gazlar ve sıvılar taşınır. Bununla birlikte, bazı kararlı kimyasallar da boru hattı yardımı ile nakledilebilmektedir. Kimyasal reaksiyona girmeyen maddelere kararlı kimyasal denir. Bu yüzden kanalizasyon, sulu çimento, su ve hatta bira boru hatları mevcuttur. Fakat bunlar arasında tartışmasız en önemli taşıma petrol ve doğal gazın taşınmasıdır. Kimyasal reaksiyona girmeyen maddelere kararlı kimyasal denir.

Boru hatlarını, taşımacılığa konu olan yüklerin özelliklerine göre, 3 ayrı bölümde inceleyebiliriz. Bunlar:

Kapsül içindeki maddelerin boru hatlarında taşınmasını sağlayan pnömatik tüptür.

Boruların güvenirliğini en çok tehdit eden unsur korozyon denilen bir hasar türüdür. Korozyon metal ya da metal alaşımlarının oksitlenme veya diğer kimyasal etkilere bağlı olarak aşınması durumudur. Boruların korozyona maruz kalmaları boruların zamanla özelliklerini yitirmelerine neden olabilmektedir. Bu nedenle borular, mümkün olduğunca korozyondan korunmaya çalışılır. Toprağa gömülü çelik boru hatlarının dışı, genellikle boruya sarılan kaplamayla korunur. Ayrıca, bir sıkıştırılmış akım ya da çinko anotlarından oluşan bir koruyucu katot sisteminden de sık sık yararlanılır. Bu sistem, kaplamada bir gedik oluştuğu zaman korozyon etkilerini borudan uzaklaştırır.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir. Boru hattı taşımacılığına ilişkin olarak yukarıda verilen tanımlamaların tümü doğrudur.

Boru hattı taşımacılığını diğer taşımacılık türlerinden ayıran önemli özellikleri vardır. Boru hatları büyük miktarlardaki akışkanları uzun mesafelere, diğer taşımacılık türlerine nazaran, daha düşük maliyetle taşıyabilmektedir. Ayrıca boru hatları çevre dostu, güvenilir ve kesintisiz bir taşımacılık türüdür. Çok çeşitli arazilere fazla zorlukla karşılaşılmadan kurulabilmektedir. Boru hatlarında sıkça taşınan ham petrol, petrol türevleri ve doğal gaz gibi yükler; karayolu, deniz yolu ya da demiryolu ile de taşınabilir. Fakat bu yüklerin boru hatlarında taşınmasının önemli avantajları vardır. Bu avantajları aşağıda inceleyelim.

Boru hattı taşımacılığının bu önemli avantajlarının yanı sıra bazı dezavantajları da vardır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi, boru hattı taşımacılığının dezavantajları kapsamında seçenek I’de ve  seçenek IV’de yer alan ifadeler arasında neden sonuç bağlantısı kurulabilir, dolayısıyla doğru cevap  B’dir. Dünya genelinde taşımacılık şirketleri ABD dışında monopol bir yapıdadır. Başka bir deyişle, boru hattı taşımacılığı pazarında, dünyada hemen hemen hiç rekabetin olmadığı söylenebilir. Bu durum fiyatları yukarı çekebilir.

Petrol boru hatlarını üç grupta toplamak mümkündür:

Petrol boru hatları iç çapı 30-120 cm (12-47 inç) olan çelik veya plastik borulardan yapılır. Mümkün olan yerlerde boru hattı toprak üstünde inşa edilir. Şehirleşmenin arttığı hassas çevrelerde veya çevre için potansiyel tehlike görülen bölgelerde boru hatları yerin 1 metre altına döşenir. Petrolün hareketini sağlamak için boru hatları ile birlikte pompa istasyonları inşa edilir. Genellikle akış hızı 1 ilâ 6 m/sn arasındadır.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi, petrol boru hatlarına ilişkin olarak seçeneklerde yer alan ifadelerin tümü doğrudur, dolayısıyla doğru cevap E’dir.

Ham petrol belli miktarlarda balmumu veya parafin içerir ve soğuk iklimlerde balmumu boru hattı içerisinde artış gösterebilir. Petrol içersinde %23’e kadar balmumu bulunabilir. Asfaltlı petrollere kıyasla balmumlu petroller yapışkanlık özelliği göstermez ve yüzeylerde yapılacak düşük basınçlı yıkama suretiyle kolaylıkla çıkarılabilmektedir. Balmumu birikiminin zaman içinde düzenli aralıklarla kontrol edilmesi ve temizlenmesi gerekir. Kolayca çıkarılmasına rağmen bu işlem bakım maliyetlerini artırıcı bir etki yapar.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi, seçenek I, II, IV ve V’de yer alan ifadeler doğrudur, dolayısıyla doğru cevap C’dir. Seçenek III’de yer alan “Asfaltlı petrollere kıyasla balmumlu petroller yapışkanlık özelliği gösterir.” ifadesi ise doğru değildir, zira asfaltlı petrollere kıyasla balmumlu petroller yapışkanlık özelliği göstermez.

Doğal gaz kullanımının geçmişi yüzlerce yıl öncesine dayanır. Tarihsel kaynaklar doğal gazın ilk kez M.Ö. 900’lerde Çin’de kullanıldığını göstermektedir. Taşınması, işlenmesi ve stoklanması kolay olan doğalgazın yaygın kullanımı ise 1790’da İngiltere’de başlamıştır. Doğal gazın taşınmasında en çok boru hattı taşımacılığı tercih edilmektedir. Örneğin ABD’de yaklaşık 3,2 milyon km doğal gaz boru hattı vardır. Bunun yanında doğal gaz, basınçlı tanklarda sıvılaştırılmış olarak da taşınabilir. Sıvılaştırılmış doğal gazın (Liquid Natural Gas-LNG) taşınması sırasında çok yüksek basınç altında ve düşük sıcaklıklarda tutulması gerekir. Bu zorunluluk, taşıma yöntemini boru hattı taşımacılığına göre daha verimsiz ve maliyetli kılmaktadır. Yaşanan teknolojik gelişmeler doğal gazın, çevremizdeki atmosferik basıncın 80 katı bir basınçta, 140 cm çaplı borularla 6000 km gibi uzaklıklara taşınmasına olanak vermektedir. Doğal gazın boru hatlarıyla ve yüksek basınç altında taşınılabilir olması ekonomik bir enerji alternatifi olarak dünya ekonomisinde yerini almıştır. 6500 kilometrenin üzerindeki mesafelerde sıvılaştırma yoluna başvurulabilmektedir.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir. Doğal gaz boru hattı taşımacılığına ilişkin olarak seçeneklerde yer alan ifadelerin tümü doğrudur.

Bilgi teknolojilerinin lojistikle ilişkisini iki farklı şekilde kurabiliriz. Öncelikle, diğer yüklerin taşınmasına benzer olarak, bilginin de taşınması gerekir. Diğer yüklerin taşınmasını gerektiren faktörler bilginin taşınması için de benzerdir. Bilgi de üretimin gerçekleştirilebilmesi için bir girdi olabilir ya da üretim süreci sonunda bir ürün özellikleri taşıyabilir. Bilginin üretim için üretim yerine getirilmesi, üretim sonunda gerekli yerlere dağıtılması gerekebilir. Bununla birlikte bilginin bulunması, ilgili yere getirilmesi ve sonunda dağıtılmasını yapmak için lojistik işletmelerinden söz etmemiz mümkün değildir.

Bilgi teknolojilerinin lojistikle diğer bir ilgisi ise lojistik faaliyetlerinin gerçekleştirilmesinde önemli bir araç olarak kullanılmasıdır. Lojistik sektöründe, sözünü ettiğimiz dönüşümlere ve bu kapsamdaki teknolojik gelişmelere bağlı olarak, çok önemli değişim ve gelişmeler yaşanmaktadır. Ulusal ve uluslararası alanda ticaret ve üretimin gelişmesi ve dolayısıyla lojistik sektörün büyümesi tüm bunları yönetecek bilgi teknolojilerinin de benzer şekilde hızlı gelişimine neden olmaktadır.

Taşımacılığın ve sevkiyatların planlamasında, evrakların hazırlanmasında, sevkiyatın gerçekleştirilmesinde, ulaşımın gerçek zamanlı olarak takip edilmesinde, teslimatta, bedelin tahsilatında, iade işlemlerinde ve ilgili bütün lojistik süreçlerde bilgi teknolojilerinin kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır.

Ürünlerin doğru zamanda, doğru yerde, doğru bilgi ile sunulmasına imkan verecek, nitelikli bilginin anında transferi bilgi teknolojileri sayesinde gerçekleşmektedir. Bu teknolojiler lojistik işletmelerine, müşterileri için nitelikli ve çok daha hızlı çözümler ortaya koyabilme becerisini kazandırmaktadır.

Bilgi teknolojilerinin kullanımı sadece taşımacılık faaliyetleri ile sınırlı kalmamaktadır. Lojistik zincirinin bir parçası olarak, tüm taşıma türlerinde malların birleştirildiği veya dağıtımının yapıldığı taşıma terminallerinde gönderici, taşıyıcı, terminal işletmecisi, alıcılar gibi lojistik hizmet alan ve verenlerin tümünü ilgilendiren bütün kesimlerin hizmet altyapılarında bilgi teknolojileri kullanımı sistemin bir bütün olarak yapısının etkinliğini arttırmaktadır.

Sistemin bütünleşmiş olması, bu kapsamda hizmetleri üreten ve alanların bilgi işlem altyapılarının günümüzde artık birbirleriyle entegre sistemler haline gelmesi anlamını taşımaktadır. Alıcının sipariş vermesinden itibaren üretimle ilgili lojistik, finansal planlama, depo yönetimi, stok kontrolü, taşımacıların sevkiyat planlaması gibi süreçlerin tamamı birbirleriyle etkileşimli olarak gerçek zamanlı hizmet üretecek duruma dönüşmüştür.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi bilgi teknolojileri kapsamında alıcının sipariş vermesinden itibaren üretim ile ilgili seçeneklerde yer alan süreçlerin tümü birbirleriyle etkileşimli olarak gerçek zamanlı hizmet üretecek duruma dönüşmüştür, dolayısıyla doğru cevap E’dir.

Boru hatlarını, taşımacılığa konu olan yüklerin özelliklerine göre, 3 ayrı bölümde incelenebilir. Bunlar:

• Konvansiyonel boru hatları: Petrol, doğal gaz ve su gibi çeşitli sıvıların taşındığı hatlardır.

• Bulamaçlı madde boru hatları: Maden cevherlerinde olduğu gibi, genellikle yoğunluğu fazla olan maddelerin taşındığı hatlardır.

• Kapsül madde boru hatları: Taşımaya konu olan yüklerin kapsüllere yerleştirilip boru hatlarında iletildiği hatlarıdır. Bu yöntemde genellikle bazı tarımsal ürünler taşınmaktadır. Bu ürünlere örnek olarak buğday, çay ve fındık verilebilir.

Karaya döşenen hemen hemen bütün boru hatları, toprağın yaklaşık 1 m altına gömülür. Bu hem borunun korunmasını sağlar hem de tarım bölgelerinde, altından boru geçen toprakların kullanılmasını engellemez. Kaynakla bağlanmış çelik boru hatlarının döşeme tekniği, son derece özel araçların ve eğitilmiş personelin kullanılmasını gerektirir. Boru hatları genellikle döşeyici adı verilen ve birbirleriyle bağlantılı olarak çalışan, çeşitli gruplar tarafından döşenir. Her grubun; boru döşenecek yoldaki engelleri kaldırmak, borunun döşeneceği hendeği kazmak, boruları kaynaklamak ve hendeğe yerleştirmek gibi değişik görevleri vardır. Son işlem ise boru döşenen yerdeki toprağı eski durumuna getirip düzeltmektir. Anayol, ırmak ya da benzeri engellerin geçilmesinde farklı yöntemler kullanılır. Doğru cevap B'dir.

Boruların güvenirliğini en çok tehdit eden unsur korozyon denilen bir hasar türüdür.

Korozyon: Metal ya da metal alaşımlarının oksitlenme veya diğer kimyasal etkilere bağlı olarak aşınması durumudur.

Boruların korozyona maruz kalmaları boruların zamanla özelliklerini yitirmelerine neden olabilmektedir. Bu nedenle borular, mümkün olduğunca korozyondan korunmaya çalışılır. Toprağa gömülü çelik boru hatlarının dışı, genellikle boruya sarılan kaplamayla korunur. Ayrıca, bir sıkıştırılmış akım ya da çinko anotlarından oluşan bir koruyucu katot sisteminden de sık sık yararlanılır. Bu sistem, kaplamada bir gedik oluştuğu zaman korozyon etkilerini borudan uzaklaştırır. Doğru cevap E'dir.

Boru hattı taşımacılığının bu önemli avantajlarının yanı sıra bazı dezavantajları da vardır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

• İlk kuruluşta büyük yatırımlar gerektiren bir taşımacılık türüdür.

• Dünya genelinde taşımacılık şirketleri ABD dışında monopol bir yapıdadır. Başka bir deyişle, boru hattı taşımacılığı pazarında, dünyada hemen hemen hiç rekabetin olmadığı söylenebilir. Bu durum fiyatları yukarı çekebilir.

• Sadece yük taşımacılığında kullanılabilen, taşınacak yüklerin çeşit olarak sınırlı olduğu tek yönlü bir trafik akışı vardır.

• Büyük miktarlarda arz ve talep gerektirir.

• Kapıdan kapıya taşımacılık konusunda esnekliği düşüktür.

• İlave talep gelmesi halinde bu talebe cevap verilemeyebilir. Talebin düşmesi halinde sistemin ekonomik olmaktan çıkma ihtimali söz konusu olur.

• Aynı boru hattında farklı akışkanlar taşınmak istendiğinde yükün bir bölümü, kaçınılmaz bir şekilde, atılmak durumundadır.

• Boru hattı taşımacılığı daha emniyetli olmasına rağmen pompalama istasyonlarında ve depolama tesislerinde oluşabilecek kazalar önemli zararlar yaratabilir. Bu durum, önleyici bakım faaliyetlerini önemli hale getirmektedir. Bakım faaliyetlerindeki artış işletim maliyetlerini artırır.

• Boru hattı ile taşınan ham petrol ve doğal gazın üretim yerinden tüketim yerine taşınırken pek çok ülkeyi kat etmesi gerekir. Bu da taşımacılığın politik yönünü öne çıkartmaktadır. Boru hattının geçtiği bölgelerdeki güvenlik önemli hale gelmektedir.

• Boru hatlarındaki kaçaklar taşınanın fire vermesine neden olabilir.

Halbuki yatırım maliyetlerinin geri kazanım süresi düşük olması bir dezavantaj değil aksine avantajdır. Yatırım maliyetlerinin yüksek olmasına rağmen, arz ve talebin yeterli olduğu durumlarda bu maliyetler kısa sürede telafi edilebilmektedir. Doğru cevap C'dir.

Petrol boru hatları iç çapı 30-120 cm (12-47 inç) olan çelik veya plastik borulardan yapılır. Mümkün olan yerlerde boru hattı toprak üstünde inşa edilir. Şehirleşmenin arttığı hassas çevrelerde veya çevre için potansiyel tehlike görülen bölgelerde boru hatları yerin 1 metre altına döşenir. Petrolün hareketini sağlamak için boru hatları ile birlikte pompa istasyonları inşa edilir. Genellikle akış hızı 1 ilâ 6 m/sn arasındadır. Doğru cevap D'dir.

Doğal gaz, dünyamızın önemli enerji kaynaklarından birisidir. Enerjinin, günlük yaşamımızdaki önemi açıktır. Endüstrinin gelişmesiyle birlikte, enerjiye olan ihtiyaç da giderek artmaktadır. 1970’li yıllardaki petrol krizinden sonra enerji sektörü gaz sektörü ile kademeli olarak bağlantılarını genişletmeye başlamıştır. Doğal gaz, elektrik üretiminde giderek artan oranda kullanılmaktadır. 2020 yılına kadar, elektrik enerjisi üretimi için kullanılan doğal gaz miktarının toplam doğal gaz tüketiminin %33’üne ulaşması beklenmektedir. Doğru cevap B'dir.

Boru hattı taşımacılığında taşımaya konu olan diğer yükler ise madenlerdir. Dünyada bilinen 100 çeşit madenin, çıkarıldığı yerden işlendiği yere boru hatlarıyla ulaştırılması söz konusudur. Türkiye’de pek bilinmese de Murgul-Hopa arasındaki 70 km’lik mesafede yılda 300 bin ton bakır, boru hattıyla taşınmaktadır. Bu uygulama, boru hatlarının hem kesintisiz hem de çevre dostu bir iletim sistemi olması nedeniyle, oldukça yararlı olarak görülmektedir. Doğru cevap E'dir.

Mal ve hizmet üretiminde vazgeçilmez olan geleneksel yolcu ve yük taşımacılığının dışında, taşımaya konu olan şeylerden pek akla gelmeyen başka bir taşınan çeşidi yok mudur? Alışılmışın dışındaki yükleri taşıyan, yeniçağa özel çağdaş ulaştırma araçları neler olabilir?

Günümüzde, teknolojideki gelişme sayesinde, bilgi toplumu dönüşümü giderek hız kazanmış durumda. Artık yepyeni bir çağı, “bilgi çağını” yaşadığımızı söyleyebiliriz. Bu kapsamda günlük yaşantımızda; “bilgi çağı”, “bilgi toplumu”, “bilgi teknolojisi”, “bilgi alt yapısı”, “bilgi otoyolu” gibi terimlerin sık sık kullanıldığını görmekteyiz. Bunun temel nedeni, günümüzde bilginin ekonomik kalkınma ve toplumların gelişmesi açısından taşıdığı önemin giderek artmakta olmasıdır. Dolayısıyla günümüzde taşınması gereken önemli bir unsur bilgidir. Doğru cevap A'dır.

Bilgi teknolojileri insanların ya da işletmelerin bilgiye istediği anda istediği mekanda ulaşabilmesini sağlamaktadır. İşletmeler, bilişim teknolojileri sayesinde, etkinliklerini ve verimliliklerini artırmakta, maliyetlerini ise azaltabilmektedir. Bu teknolojilerin gelişmesi sayesinde e-ticaret gibi yeni işletmecilik biçimleri ortaya çıkmıştır. E-ticaret lojistik faaliyetlerine ve ulaştırma hizmetlerine olan talebi giderek artırmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Bilgisayar ağı, birbirlerine bağlı ve birbirleri arasında metin, ses, sabit ve hareketli görüntü aktarımı yapabilen bilgisayarların oluşturduğu yapıdır. Ağlar sadece bilgisayarlardan oluşmaz. Yazıcı, tarayıcı, yedekleme üniteleri gibi donanımlar da ağda bulunabilir. Ağ işletim sistemleri kullanıcıların ağ kaynaklarına ulaşımı için olanak sağlar.

Bir bilgisayar ağı; iletim ortamı, iletim yöntemi, donanım ve yazılım olarak dört temel ögeden oluşur. Sürücü bu dört temel öğeden biri değildir. Sürücü (çoğu durumda Driver diye geçer), bilgisayarın donanım aygıtlarıyla iletişim kurmasını sağlayan bir yazılımdır. Doğru cevap D'dir.