ULAŞTIRMA SİSTEMLERİ

Türkiye’de demiryolu taşımacılığı, Osmanlı Devletinin son zamanlarında yaygınlaşmaya başlamıştır. Cumhuriyet’in kuruluşundan sonra 1932 ve 1936 yıllarında hazırlanan 1. ve 2. Beş Yıllık Sanayileşme Planları’nda, demir-çelik, kömür ve makine gibi temel sanayilere öncelik verilmiş olması demiryolu taşımacılığına olumlu katkılar yapmıştır. Büyük miktarlardaki bu tür ağır ve hacimli yüklerin, en az maliyetle taşınabilmesi amacıyla, demiryolu yatırımlarına ağırlık verilmiştir. Doğru yanıt C'dir.

Hafif raylı sistemler, geleneksel tramvayın modernleştirilmiş ve evrimleşmiş halidir. Hafif raylı taşımacılık, tek araba veya kısa dizi halinde işletilebilen yer seviyesinde veya yükseltilmiş yollarda kendine ait özel bir yolu ve çoğunlukla caddeleri kullanan bir kent içi elektrikli ulaşım sistemidir. Doğru yanıt E'dir.

Tarifesiz trenler hariç, diğer trenler bir seyir cetveline göre işletilirler. Seyir cetvelleri; bir trenin çıkışından varışına kadar olan seyirleri ile diğer trenlerle ilişkilerini gösterir cetveldir. Seyir cetvelinde trenin numarası, türü ve sınıfı, istasyonlar, duraklar, saydingler, orer bakımından en yüksek hız, en az seyir süresi, doğal seyir süresi, istasyonlarda duruş süresi, istasyonlardan kalkış ve istasyonlara varış saati, buluşacağı ve önüne geçeceği trenlerin numaralarına ait bilgiler bulunur. Doğru yanıt D'dir.

Ekspres yük treni özelliğini taşıyan ya da “direkt” olarak adlandırılan trenler, genellikle büyük merkezler arasında ve sadece başlangıç ve varış yerleri arasında direkt taşımacılık yaparlar. Bu hatlarda yük taşımacılığı talebi yüksektir. Fakat bazı hatlarda talep yeterli olmadığı için bu tür direkt trenleri işletmek maliyetli olabilir. Bu gibi durumlarda talebin az olduğu bölgelerdeki yükler toplanarak ekspres ya da direkt trenlerin hareket edeceği büyük merkezlere getirilir ve böylece direkt tren hattı daha küçük bölgelerden gelen trenlerle beslenmiş olur. Bu amaçla faaliyet gösteren trenlere besleyici tren denilmektedir. Yavaş yük trenleri, işledikleri bölgenin tüm istasyonlarında durabilen, sefer sırasında vagon ekleme-çıkarma işlemlerinin yapılabildiği, ortalama hızı düşük olan tarifeli ya da tarifesiz seferlerle yük taşımacılığı yapan trenleridir. Özel Yük Trenleri, müşterilerin özel taşıma ihtiyaçlarını tarifeli ya da tarifesiz seferlerle karşılamak için oluşturulan trenlerdir. Yolcu ve yük taşımacılığı için kullanılan trenlerin dışında demiryolu işletmecilerinin kendi faaliyetleri kapsamında kullandıkları trenlerden de söz edebiliriz. Bunlara hizmet trenleri adı verilmektedir. Doğru yanıt C'dir.

Demiryolu hatlarının inşasının maliyetini genellikle devletler üstlenir. Fakat son yıllarda özel sektörün üstlendiği projeler de görülmektedir. Çoğunlukla devlet tarafından finanse edilen ve inşa edilen ana hatlar özel sektör girişimlerinin ya da tüzel kurumların üretim ya da dağıtım merkezlerine (fabrikalar, organize sanayi bölgeleri, depolar, antrepolar gibi) kadar ulaşamazlar. Fakat demiryolu taşımacılığından yararlanmak amacıyla hatların sözü edilen yerlere ulaşması gerekiyorsa gerçek ve tüzel şahıs arazilerine de özel demiryolu hatları inşa edilebilir. Bunlara iltisak hattı denilmektedir. Doğru yanıt A'dır.

Diğer taşımacılık türlerinde de olduğu gibi, demiryolu taşımacılığında en önemli fiyat belirleyicisi taşınan yükün ağırlığıdır. Çünkü ağırlık taşıma maliyetini etkileyen en önemli parametredir. Fiyatı etkileyen diğer bir faktör ise taşınan yükün özelliğidir. Taşıma sırasında, kırılma, bozulma, kısacası zarar görme olasılığı daha fazla olan yüklerin taşıma ücreti fazladır. Örneğin cam, seramik ya da iş makinesi gibi yüklerin ücreti demir, çimento ya da yapı harcının ücretine göre daha fazladır. Diğer yandan tehlikeli madde sınıfına giren; patlayıcı maddeler, sıvılaştırılmış gazlar ya da radyoaktif maddelerin taşıma ücreti diğerlerine göre çok daha fazladır. Fiyat konusundaki diğer belirleyici bir faktör taşımacılık için gerekli olan vagon türüdür. Örneğin, özel imalat vagonları olarak adlandırılan; ısı yalıtımlı, çok ağır yükleri taşımaya uygun, otomatik boşaltma sistemlerine sahip olan ya da otomobil taşıyabilen vagonların taşımacılık ücretleri farklı bir şekilde hesaplanır. Diğer yandan taşıma ücretinin hesaplanmasında elbette taşıma mesafesi de hesaba katılır. Doğru yanıt C’dir.

Lojistik köylerin kurulması ülkemizde de önemli bir gündem maddesidir. TCDD Genel Müdürlüğü, lojistik hizmetlerinde daha etkin ve verimli bir işletmecilik yapılabilmesi için yük potansiyeli yüksek, karayolu, demiryolu ya da liman erişimi olan bazı yerlerde lojistik merkezleri kurmayı hedeflemektedir. Bunlar; Halkalı/Ispartakule (İstanbul), Köseköy (İzmit), Gelemen (Samsun), Hasanbey (Eskişehir), Boğazköprü (Kayseri), Gökköy (Balıkesir), Yenice (Mersin), Palandöken (Erzurum), Kayacık (Konya), Kaklık (Denizli) ve Uşaktır. Diğer yandan TCDD Genel Müdürlüğü, Türkiye’de demiryolu taşımacılığını lojistik faaliyetler içinde daha önemli bir hale getirmek amacıyla “Lojistik köyler” projesini başlatmıştır. Türkiye’nin ilk “lojistik köyü” Gelemen’de (Samsun) 06.07.2007 tarihinde işletmeye açılmıştır. Doğru yanıt D'dir.

Konteyner taşımacılığında, birleştirilerek tek bir yük haline getirilen yükler konteynerlara yerleştirilir ve vagonlarla taşınır. Blok trenler yüklerini; kalkış ve varış yerleri arasında, ara istasyonlarda lokomotif ve vagon değiştirmeden ve manevra yapmadan direkt olarak taşıyan trenlerdir. Blok tren uygulamasında ara istasyonlarda trene vagon eklenmez, çıkartılmaz ya da yük boşaltma bindirme işlemi yapılmaz. Demiryolu taşımacılığının doğuşunda, hatlar devlet sahipliğinde ve kontrolünde inşa edilmiş, taşımacılık kamu sahipliğindeki işletmeler tarafından tekel olarak yapılmıştır. Günümüzde bu yapı halen devam etmekte, bu taşımacılık genellikle devletin sahipliği ve sıkı kontrolü altında yapılabilmektedir. Bununla birlikte zamanla özel sektör giderek sistem içinde rol almaya başlamıştır. Bunun en yaygın örneği özel sektör işletmelerinin kendilerine ait vagonlarını demiryolu hatlarında işletebilmeleridir. İşletmeler kendi yüklerini kendi özel vagonlarına yüklerler ve demiryolu işletmesinin lokomotifleri bunları gidilecek yere çeker. Vagon özel olmasına rağmen demiryolu hattı ve lokomotif vagon sahibi işletmeye ait olmadığı için demiryolu işletmesine bu hizmet karşılığında ücret ödenir. Topla-Dağıt (Hub&Spoke Network) sistemi aslında bir ağ türüdür. Bu ağ yapısında yolcular ya da yükler çevredeki istasyonlardan önce merkezi bir istasyona getirilir, sonrasında buradan kalkan trenlerle asıl gitmek istedikleri yere sevk edilir. Bu sayede Topla - Dağıt Ağ Yapısı (T-D AY) çok sayıda istasyon çiftini birbirine bağlamış, başka bir deyişle taşımacılık ağı büyütülmüş olur. Doğru yanıt D’dir.

TCDD Genel Müdürlüğü; İstanbul (Haydarpaşa), Derince, İzmir, Bandırma, Samsun, Mersin ve İskenderun’da toplam 7 adet limanı işletmektedir. Bununla birlikte 2004 yılında Haydarpaşa Limanı hariç diğer limanların hepsi özelleştirme kapsamına alınmıştır. Doğru yanıt A'dır.

Demiryolu taşımacılığı yükte ağır olan ve hacimli yüklerin taşınmasında son derece avantajlı bir ulaştırma türüdür. Çünkü karayolu ve havayolu taşımacılığında ağır ve hacimli yüklerin taşınmasının maliyeti çok yüksektir. Öte yandan, (1) Demiryolu taşımacılığı her güzergâh için, maliyet ve taşıma hızı açısından eşit düzeyde avantaj sağlayamaz. Taşınabilecek yükün boyutları ve ağırlığı; vagon, köprü, tünel ve ray altyapısının özelliklerine bağlı olarak belirlenir. Eğer bunlar uygun olmazsa her ağırlık ve boyuttaki yük taşınamaz. (2) Demiryolu alt yapısı açısından, özellikle ray açıklığı mesafesi ile ilgili, standartlaşma sorunları yaşanmaktadır. Bu durum aynı lokomotif ve vagonların uluslararası alanda taşımacılık yapmasına engel olabilir. (3) Demiryolu taşımacılığı kapıdan kapıya taşıma gerçekleştiremez. Bunun için genellikle başlangıç veya bitiş evresinde karayolu taşımacılığına ihtiyaç duyulur. (4) Transit süreleri bazı teslim bölgelerinde karayolu ve denizyoluna göre biraz daha uzun zaman alabilmektedir. (5) Taşımacılık hızının çok düşük olduğu söylenemez fakat vagonların ve lokomotiflerin değişmesi, ara istasyonlardaki manevralar, yolcu trenlerinin geçiş üstünlükleri gibi nedenlerle ortalama hız düşmekte, seyahat ve teslimat süreleri uzayabilmektedir. Doğru yanıt E'dir.

Ulaştırma sektörü, taşımacılık faaliyetini; farklı altyapı, ulaşım sistemleri, ulaşım araçları ve taşıma koşulları oluşturarak gerçekleştirmektedir.

Bu süreçte ülkedeki demiryolu taşımacılığı ile aşağıdaki hedeflere ulaşılması planlanmıştır:
• Demiryollarının, potansiyel üretim merkezlerine ve doğal kaynaklara ulaşması amaçlanmıştır.
• Demiryollarının, üretim ve tüketim merkezleri ile özellikle limanlar ile art bölgeler arası ilişkileri kurması amaçlanmıştır.
• Demiryollarının, ekonomik gelişmenin ülke düzeyinde yayılmasını sağlamak amacı ile özellikle az gelişmiş bölgelere ulaşması amaçlanmıştır.
• Demiryollarının, milli güvenlik ve bütünlüğün sağlanması amacına dönük olarak ülkeyi sarması hedeflenmiştir.

Monoray, üstyollu yakın mesafe elektrikli, toplu taşıma sistemidir.

Yavaş Yük Trenleri: İşledikleri bölgenin tüm istasyonlarında durabilen, sefer sırasında vagon ekleme-çıkarma işlemlerinin yapılabildiği, ortalama hızı düşük olan tarifeli ya da tarifesiz seferlerle yük taşımacılığı yapan trenleridir.

Farklı özelliklere sahip istasyon türleri:

• Dağıtım (Triyaj) İstasyonu

• Aktarma İstasyonu

• Sınır İstasyonu

• Rıhtım İstasyonu

S Platform Vagon
Konteyner, tank, ağır iş makineleri ve treyler gibi ağır ve hacimli yükler taşınır.

FIATA Kombine Taşımacılık Belgeleri: Farklı ulaştırma türlerinin birlikte kullanıldığı durumlarda tüm taşımacılık sürecini kapsayan tek bir taşımacılık belgesine ihtiyaç duyulur. Taşıma işleri komisyoncuları genellikle kapıdan kapıya taşımacılığı organize etmeye çalıştıkları için kendilerine özgü belgeler tasarlamışlardır.

Ülkemizde TCDD’nin yurt içi yük taşımalarında en büyük payı katı dökme yükler almaktadır.

Ro-La demiryolu taşımacılığı türünde, yüklü kamyonların özel vagonlarda taşınması söz konusudur.

Türkiye’nin ilk “lojistik köyü” Gelemen’de (Samsun) işletmeye açılmıştır.