ULAŞTIRMA SİSTEMLERİ - Deneme Sınavı - 24

Tarifesiz (Tramp) taşıma:

Tarifeli seferlerin aksine yükü bulduğu limandan yükün götürüleceği limana taşıma işlemine verilen addır.

Çoklu taşıma, tek bir yük senediyle bir malın satıcı ve alıcı arasında en az iki
farklı modda taşınmasıdır

Çoklu taşımacılıkta değişik türde gemiler kullanıla- gelmektedir. Palet, konteyner, treyler, layter taşıyabilecek biçimde yapılmış ya da tadilatı yapılmış gemileri;

Konteyner gemileri [tam gözeli, kısmi gözeli, kombine (ro-ro ve gözeli, layter gemileri)],

Ro-ro gemileri,

Layter gemileri,

Palet gemileri,

Tadil edilmiş laynerlar (yarı konteyner),

Dökmeciler,

Çok amaçlı kuru yük gemileri şeklinde gruplayabiliriz.

Şilepler: Genellikle, ambalajlı yükleri taşımada kullanılan gemi türüdür. Şekil 5.1’de bir örneği görülen şileplerde yer alan ambalajlı yüklere örnek olarak çuval- lanmış, sandıklanmış, fıçılanmış, kasalanmış vb. yükler verilebilir. Bu gemilerin taşıma kapasitesi 4-22000 ton arasında değişmektedir. Hızları ise 15-22 mil/saattir (knot).

Ülkemizde su yolu taşımacılığı konusunda en yaygın kullanımı olan akarsuyumuz Sakarya Irmağı’dır.

Yoğunluk itibarıyla en gelişmiş taşımacılık yapılan gölümüz Van Gölü’dür. Van-Tatvan arasındaki 90 km’lik bir hat dâhilinde çağdaş teknolojinin gerektirdiği biçimde düzenli taşımacılık yapılmaktadır.

Gemi Bordasında Teslim / Free On Board (FOB): Satıcının teslim yükümlü- lüğü belirlenen yükleme limanında mallar gemi küpeştesini açtığı andan itibaren yerine getirilmiş olur. Mallarla ilgili tüm gider yitik veya hasar rizikoları bu nok- tadan itibaren alıcı tarafından üstlenilir.

Çok eski bir geçmişi olan denizcilik sektörümüzün Cumhuriyet döne- minde “Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi” adıyla başlayıp günümüze kadar değişik isimlerle faaliyetlerini sürdüren kamu kurumlarının kuruluş tarihleri aşağıda verilmiştir:

• Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi (1923)
• A.K.A.Y. Denizyolları-Fabrika ve Havuzlar (1933)
• Denizbank (1937)
• Denizyolları İşletme Umum Md.-Devlet Liman İşletmeleri Umum

Müdürlüğü (1939)
• Denizyolları ve Limanları Umum Müdürlüğü (1944)
• Denizcilik Bankası T.A.O (1952)
• Türkiye Denizcilik Kurumu - TÜDEK (1983)
• Türkiye Gemi Sanayi A.Ş. Türkiye Denizcilik İşletmeleri (1984)

• Denizcilik Müsteşarlığı (1993)

Boru hatlarını, taşımacılığa konu olan yüklerin özelliklerine göre, üç ayrı bölümde inceleyebiliriz:

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi seçenek III ve seçenek IV’de yer alan ifadeler doğrudur, dolayısıyla doğru cevap D’dir. Petrol, doğal gaz ve su gibi çeşitli sıvıların taşındığı hatlar, bulamaçlı madde boru hatları değil, konvansiyonel boru hatlarıdır. Maden cevherlerinde olduğu gibi, genellikle yoğunluğu fazla olan maddelerin taşındığı hatlar ise konvansiyonel boru hatları değil, bulamaçlı madde boru hatlarıdır. Bu nedenle seçenek I ve seçenek II’de yer alan ifadeler doğru değildir.

Boru hattı bileşenlerini incelemeden önce boru hatlarının inşasından söz etmemiz yerinde olur. Çünkü boruların yerleştirilmesine bağlı olarak, bileşenler ve bunların özellikleri değişir. Örneğin, borular düz bir hat şeklinde inşa edilemezler. İnişler, çıkışlar ve dönüşler vardır. Bunlar taşımanın gerçekleşmesini sağlayan boru hattındaki basıncın düşmesine sebep olabilirler. Belli bir akışkanlıkta ve özgül ağırlıkta olan bir sıvıyı istenilen miktarda akıtabilmek için boru hattı çapı, boru içinde sağlanacak basıncın miktarı, bu miktardaki basıncı elde edebilmek için gerekli olan pompa sayısı, pompa gücü ve pompaların konulacağı yerler buna göre uygun bir şekilde belirlenmelidir. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir. Seçeneklerde yer alan değişkenlerin tümü boru hattı taşımacılığı kapsamında belli bir akışkanlıkta ve özgül ağırlıkta olan bir sıvıyı istenilen miktarda akıtabilmek için buna uygun olarak belirlenmelidir.

Borular boru hattı taşımacılığında, diğer ulaştırma türlerinin tersine, hareket eden taşınanın kendisi olduğu için hareketin sağlandığı ortamı oluşturan borular en önemli bileşendir. Bu nedenle, boruların üretildikleri malzeme ve üretim yöntemi başarılı bir iletim için son derece önemlidir. Çelik, dökme demir, asbestli çimento, alüminyum, plastik, hatta ön gerilmeli beton gibi çeşitli malzemelerden boru yapılabilir. Bu boruların yapıldığı malzemeler ve imalat tekniği; borunun ağırlığını, maliyetini, kırılmadan bükülme özelliklerini, korozyona ve darbelere karşı direncini ve kullanım ömrünü belirler. Boru türünün seçilmesinde; yatırım için ayrılan kaynak, boruların satın alım ve döşeme maliyeti, taşınanın özellikleri, boru hattının geçeceği güzergâh, geçiş bölgelerinin coğrafi ve iklimsel özellikleri gibi pek çok faktör dikkate alınır. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi seçeneklerde yer alan faktörlerin tümü boru hattı taşımacılığında boru türünün seçilmesinde dikkate alınan faktörlerdendir, dolayısıyla doğru cevap E’dir.

Boru hattı taşımacılığı, tıpkı diğer taşımacılık türlerinde olduğu gibi zaman ve mekân faydası sağlamaları nedeniyle modern anlamda bir taşımacılık türüdür. Boru hattı taşımacılığı, yükü borular yardımı ile nakletme işidir. Boru hattı taşımacılığında genellikle sıvı ve gaz maddeler taşınır. Doğal gaz, ham petrol, hidrojen, etilen, nitrojen ve sıvı hidrokarbon gibi farklı ürünler genellikle boru hatları aracılığıyla taşınmaktadır. Lojistik açısından bakarsak birçok fabrika bu tür üretim faktörlerini boru hatları üzerinden sağlamaktadır. Örneğin, Belçika’nın Antwerp liman bölgesinde 100’den fazla 350 km uzunluğunda boru hattı bulunmaktadır. Pek çok fabrika ile bu liman bölgesi arasında boru hattı bağlantısı vardır. Diğer yandan kapsüllere konulan katı maddeler de pnömatik sistemler yardımıyla, borularda hava basıncı kullanılarak taşınabilmektedir. Yararlı bir iş yapabilmek için sıkıştırılmış hava olarak depolanan enerjiyi kullanan sistemlere pnömatik sistemler denir.

Boru hatlarında genellikle tehlikeli madde sınıfındaki gazlar ve sıvılar taşınır. Bununla birlikte, bazı kararlı kimyasallar da boru hattı yardımı ile nakledilebilmektedir. Kimyasal reaksiyona girmeyen maddelere kararlı kimyasal denir. Bu yüzden kanalizasyon, sulu çimento, su ve hatta bira boru hatları mevcuttur. Fakat bunlar arasında tartışmasız en önemli taşıma petrol ve doğal gazın taşınmasıdır. Kimyasal reaksiyona girmeyen maddelere kararlı kimyasal denir.

Boru hatlarını, taşımacılığa konu olan yüklerin özelliklerine göre, 3 ayrı bölümde inceleyebiliriz. Bunlar:

Kapsül içindeki maddelerin boru hatlarında taşınmasını sağlayan pnömatik tüptür.

Boruların güvenirliğini en çok tehdit eden unsur korozyon denilen bir hasar türüdür. Korozyon metal ya da metal alaşımlarının oksitlenme veya diğer kimyasal etkilere bağlı olarak aşınması durumudur. Boruların korozyona maruz kalmaları boruların zamanla özelliklerini yitirmelerine neden olabilmektedir. Bu nedenle borular, mümkün olduğunca korozyondan korunmaya çalışılır. Toprağa gömülü çelik boru hatlarının dışı, genellikle boruya sarılan kaplamayla korunur. Ayrıca, bir sıkıştırılmış akım ya da çinko anotlarından oluşan bir koruyucu katot sisteminden de sık sık yararlanılır. Bu sistem, kaplamada bir gedik oluştuğu zaman korozyon etkilerini borudan uzaklaştırır.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir. Boru hattı taşımacılığına ilişkin olarak yukarıda verilen tanımlamaların tümü doğrudur.

Boru hattı taşımacılığını diğer taşımacılık türlerinden ayıran önemli özellikleri vardır. Boru hatları büyük miktarlardaki akışkanları uzun mesafelere, diğer taşımacılık türlerine nazaran, daha düşük maliyetle taşıyabilmektedir. Ayrıca boru hatları çevre dostu, güvenilir ve kesintisiz bir taşımacılık türüdür. Çok çeşitli arazilere fazla zorlukla karşılaşılmadan kurulabilmektedir. Boru hatlarında sıkça taşınan ham petrol, petrol türevleri ve doğal gaz gibi yükler; karayolu, deniz yolu ya da demiryolu ile de taşınabilir. Fakat bu yüklerin boru hatlarında taşınmasının önemli avantajları vardır. Bu avantajları aşağıda inceleyelim.

Boru hattı taşımacılığının bu önemli avantajlarının yanı sıra bazı dezavantajları da vardır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi, boru hattı taşımacılığının dezavantajları kapsamında seçenek I’de ve  seçenek IV’de yer alan ifadeler arasında neden sonuç bağlantısı kurulabilir, dolayısıyla doğru cevap  B’dir. Dünya genelinde taşımacılık şirketleri ABD dışında monopol bir yapıdadır. Başka bir deyişle, boru hattı taşımacılığı pazarında, dünyada hemen hemen hiç rekabetin olmadığı söylenebilir. Bu durum fiyatları yukarı çekebilir.

Petrol boru hatlarını üç grupta toplamak mümkündür:

Petrol boru hatları iç çapı 30-120 cm (12-47 inç) olan çelik veya plastik borulardan yapılır. Mümkün olan yerlerde boru hattı toprak üstünde inşa edilir. Şehirleşmenin arttığı hassas çevrelerde veya çevre için potansiyel tehlike görülen bölgelerde boru hatları yerin 1 metre altına döşenir. Petrolün hareketini sağlamak için boru hatları ile birlikte pompa istasyonları inşa edilir. Genellikle akış hızı 1 ilâ 6 m/sn arasındadır.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi, petrol boru hatlarına ilişkin olarak seçeneklerde yer alan ifadelerin tümü doğrudur, dolayısıyla doğru cevap E’dir.

Ham petrol belli miktarlarda balmumu veya parafin içerir ve soğuk iklimlerde balmumu boru hattı içerisinde artış gösterebilir. Petrol içersinde %23’e kadar balmumu bulunabilir. Asfaltlı petrollere kıyasla balmumlu petroller yapışkanlık özelliği göstermez ve yüzeylerde yapılacak düşük basınçlı yıkama suretiyle kolaylıkla çıkarılabilmektedir. Balmumu birikiminin zaman içinde düzenli aralıklarla kontrol edilmesi ve temizlenmesi gerekir. Kolayca çıkarılmasına rağmen bu işlem bakım maliyetlerini artırıcı bir etki yapar.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi, seçenek I, II, IV ve V’de yer alan ifadeler doğrudur, dolayısıyla doğru cevap C’dir. Seçenek III’de yer alan “Asfaltlı petrollere kıyasla balmumlu petroller yapışkanlık özelliği gösterir.” ifadesi ise doğru değildir, zira asfaltlı petrollere kıyasla balmumlu petroller yapışkanlık özelliği göstermez.

Doğal gaz kullanımının geçmişi yüzlerce yıl öncesine dayanır. Tarihsel kaynaklar doğal gazın ilk kez M.Ö. 900’lerde Çin’de kullanıldığını göstermektedir. Taşınması, işlenmesi ve stoklanması kolay olan doğalgazın yaygın kullanımı ise 1790’da İngiltere’de başlamıştır. Doğal gazın taşınmasında en çok boru hattı taşımacılığı tercih edilmektedir. Örneğin ABD’de yaklaşık 3,2 milyon km doğal gaz boru hattı vardır. Bunun yanında doğal gaz, basınçlı tanklarda sıvılaştırılmış olarak da taşınabilir. Sıvılaştırılmış doğal gazın (Liquid Natural Gas-LNG) taşınması sırasında çok yüksek basınç altında ve düşük sıcaklıklarda tutulması gerekir. Bu zorunluluk, taşıma yöntemini boru hattı taşımacılığına göre daha verimsiz ve maliyetli kılmaktadır. Yaşanan teknolojik gelişmeler doğal gazın, çevremizdeki atmosferik basıncın 80 katı bir basınçta, 140 cm çaplı borularla 6000 km gibi uzaklıklara taşınmasına olanak vermektedir. Doğal gazın boru hatlarıyla ve yüksek basınç altında taşınılabilir olması ekonomik bir enerji alternatifi olarak dünya ekonomisinde yerini almıştır. 6500 kilometrenin üzerindeki mesafelerde sıvılaştırma yoluna başvurulabilmektedir.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir. Doğal gaz boru hattı taşımacılığına ilişkin olarak seçeneklerde yer alan ifadelerin tümü doğrudur.

Bilgi teknolojilerinin lojistikle ilişkisini iki farklı şekilde kurabiliriz. Öncelikle, diğer yüklerin taşınmasına benzer olarak, bilginin de taşınması gerekir. Diğer yüklerin taşınmasını gerektiren faktörler bilginin taşınması için de benzerdir. Bilgi de üretimin gerçekleştirilebilmesi için bir girdi olabilir ya da üretim süreci sonunda bir ürün özellikleri taşıyabilir. Bilginin üretim için üretim yerine getirilmesi, üretim sonunda gerekli yerlere dağıtılması gerekebilir. Bununla birlikte bilginin bulunması, ilgili yere getirilmesi ve sonunda dağıtılmasını yapmak için lojistik işletmelerinden söz etmemiz mümkün değildir.

Bilgi teknolojilerinin lojistikle diğer bir ilgisi ise lojistik faaliyetlerinin gerçekleştirilmesinde önemli bir araç olarak kullanılmasıdır. Lojistik sektöründe, sözünü ettiğimiz dönüşümlere ve bu kapsamdaki teknolojik gelişmelere bağlı olarak, çok önemli değişim ve gelişmeler yaşanmaktadır. Ulusal ve uluslararası alanda ticaret ve üretimin gelişmesi ve dolayısıyla lojistik sektörün büyümesi tüm bunları yönetecek bilgi teknolojilerinin de benzer şekilde hızlı gelişimine neden olmaktadır.

Taşımacılığın ve sevkiyatların planlamasında, evrakların hazırlanmasında, sevkiyatın gerçekleştirilmesinde, ulaşımın gerçek zamanlı olarak takip edilmesinde, teslimatta, bedelin tahsilatında, iade işlemlerinde ve ilgili bütün lojistik süreçlerde bilgi teknolojilerinin kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır.

Ürünlerin doğru zamanda, doğru yerde, doğru bilgi ile sunulmasına imkan verecek, nitelikli bilginin anında transferi bilgi teknolojileri sayesinde gerçekleşmektedir. Bu teknolojiler lojistik işletmelerine, müşterileri için nitelikli ve çok daha hızlı çözümler ortaya koyabilme becerisini kazandırmaktadır.

Bilgi teknolojilerinin kullanımı sadece taşımacılık faaliyetleri ile sınırlı kalmamaktadır. Lojistik zincirinin bir parçası olarak, tüm taşıma türlerinde malların birleştirildiği veya dağıtımının yapıldığı taşıma terminallerinde gönderici, taşıyıcı, terminal işletmecisi, alıcılar gibi lojistik hizmet alan ve verenlerin tümünü ilgilendiren bütün kesimlerin hizmet altyapılarında bilgi teknolojileri kullanımı sistemin bir bütün olarak yapısının etkinliğini arttırmaktadır.

Sistemin bütünleşmiş olması, bu kapsamda hizmetleri üreten ve alanların bilgi işlem altyapılarının günümüzde artık birbirleriyle entegre sistemler haline gelmesi anlamını taşımaktadır. Alıcının sipariş vermesinden itibaren üretimle ilgili lojistik, finansal planlama, depo yönetimi, stok kontrolü, taşımacıların sevkiyat planlaması gibi süreçlerin tamamı birbirleriyle etkileşimli olarak gerçek zamanlı hizmet üretecek duruma dönüşmüştür.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi bilgi teknolojileri kapsamında alıcının sipariş vermesinden itibaren üretim ile ilgili seçeneklerde yer alan süreçlerin tümü birbirleriyle etkileşimli olarak gerçek zamanlı hizmet üretecek duruma dönüşmüştür, dolayısıyla doğru cevap E’dir.

Bir kavşağa yaklaşan sürücünün hızını emniyetli bir şekilde kavşağın durumuna göre ayarlayabilmesi için kavşakta görüşü zorlaştıran herhangi bir engelin bulunmaması ve kavşağın tümünde iyi bir görüş alanı sağlanmış olmasına yatay görüş uzunluğu denir. Doğru cevap D’dir.

Sevk irsaliyesi, yurt içi taşımalarda, gönderilen eşya için, gönderen tarafından düzenlenen eşyanın içeriğini, ağırlığını, hacmini, paketleme veya ambalaj şekli ile gerçek değerini belirleyen ve gönderenin beyanına dayanan ilgili mevzuat hükümleri uyarınca düzenlenen belgedir. Doğru cevap C’dir.