ULAŞTIRMA SİSTEMLERİ - Deneme Sınavı - 20

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları özellikle yurt içi yük ve yolcu taşımacılığında önemli bir kuruluştur. Hizmetlerini merkezde 18 ihtisas dairesi ile sürdürmektedir. Ayrıca 7 merkezde Bölge Müdürlükleri bulunmaktadır:
1. Bölge Müdürlüğü Haydarpaşa
2. Bölge Müdürlüğü Ankara
3. Bölge Müdürlüğü Alsancak
4. Bölge Müdürlüğü Sivas
5. Bölge Müdürlüğü Malatya
6. Bölge Müdürlüğü Adana
7. Bölge Müdürlüğü Afyon

AB ülkeleri arasında demiryolu hatlarının standart ray aralığı 1,435 mm’dir. Estonya, Letonya ve Litvanya da 1,520 mm, Finlandiya’da 1,524 mm, İrlanda’da 1,600 mm ve Portekiz’de 1,668 mm ray aralığı olan hatlar kullanmaktadır.

Araç Park Alanı terminal hattı bölümündedir.

Kabotaj: 1 Temmuz 1926
yılında 815 Sayılı Kanun
ile kendi karasularımızdaki
limanlarda Türkiye
Cumhuriyeti (T.C.) bayraklı ve
uyruğu T.C. olan personelle
yapılan deniz taşımacılığına
verilen addır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Tarifeli (Layner) taşıma:
Geminin yükleme ve boşaltma
limanı önceden belirlenmiş ve
bu limanlar arasında düzenli
ve belirli aralıklarla yapılan
faaliyetlere verilen addır.
Tarifesiz (Tramp) taşıma:
Tarifeli seferlerin aksine yükü
bulduğu limandan yükün
götürüleceği limana taşıma
işlemine verilen addır.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Ulaştırma araçları doğal kaynakların en büyük tüketicilerindendir. Toplam enerji kaynaklarının yaklaşık 1/4 ü ve petrolün yarısından fazlası ulaştırma süreçlerinde tüketilmektedir. En çok enerji tüketimi karayollarında gerçekleşmektedir. Kıt enerji kaynaklarının hızlı tüketimi ulaştırma sistemlerinde yakıt maliyetini hızla yükseltmektedir. Doğru cevap B'dir.

Karayoluyla taşımacılık en küçük yerleşim biriminde, yerel ya da ulusal düzeyde veya uluslararası olabilmektedir. Yolcu taşımacılığı için son derece esnek kullanım olanakları sunan karayolu, yük taşımacılığında da hem kendi başına bir ulaşım türü olma hem diğer ulaşım türlerini birbirine bağlayan bir ağ yapısı oluşturma hem de kapıdan kapıya en uç noktaya taşıma yapabilme özellikleriyle vazgeçilmezdir. Burada görüldüğü ve tahmin edileceği üzere hiçbir ulaşım türü yolcuları karayolu kadar istedikleri noktadan istedikleri noktaya kadar taşıma esnekliğine sahip değildirler. Doğru cevap E'dir.

Herhangi büyüklükteki, herhangi bir işletmenin ulaştırmayla ilişkisi mutlaka vardır ve genellikle bu ilişki, elde edilmesi umulan faydaya karşılık ulaştırmanın maliyeti olarak ortaya çıkar. Ulaştırma maliyeti, birim taşıma fiyatlarıyla taşınan miktar ilişkilendirilerek oluşan taşıma bedelidir. Bütün işletmelerin satın alma ve satış işlemlerinde, taşıma mesafesi ve sayısı, aynı zamanda kullanılan taşıma sisteminin etkisi olmakla birlikte, toplam maliyetin belli bir yüzdesi ve değer olarak da ifade edilebilecek bir ulaştırma maliyetine katlanmaları söz konusudur. Bazı işletmeler için en büyük, bazıları için de en küçük maliyet faktörü ulaştırma olabilmektedir. İşletme üst yönetimleri bu konudaki kararlarını, müşteri tatminini arttıran ve stok maliyetlerini azaltan bir etkileşim çerçevesinde vermek zorundadır. Doğru cevap B'dir.

Navlun (Freight): Taşıma hizmeti karşılığında gemi şirketine ödenen ücrete
navlun denir. Teslim şekline göre navlun satıcıya veya alıcıya ait olabilir. Duruma
göre navlunun peşin ödendiği “Freight Prepaid” varış limanında ödeneceği
“Freight Payable At Destination/Freight Collect” şeklinde ibareler ile konşimento
üzerinde gösterilir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Temiz Konşimento (Clean Bill of Lading) ibaresi: Mallar dış görünüş itibarıyla iyi durumda teslim alınır veya yüklenirse temiz bir konşimento söz konusudur. Gemiye yüklemeyi müteakip konşimentoya “Clean On Board” kaydı
konulur. Fakat konşimentonun temiz olması için mutlaka “Clean On Board” kaydının bulunması gerekmez. Konşimentoda malların veya ambalajlarının kusurlu
olduğuna dair (örneğin 50 balya birkaçı patlak; 100 çuval 15 tanesi delik; tenekelerin bir kısmı akar vazıyette, karton kutular ıslak vb.) bir kayıt yoksa bu temiz bir
konşimento sayılır. Başka bir deyişle akreditifte “Clean On Board” konşimento
istendiği hâlde sadece “On Board” kaydını taşıyan fakat malların veya ambalajlarının kusurlu olduğuna dair bir kayıt taşımayan konşimento temiz kabul edilir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Deniz Konşimentosu (Marine/Ocean Bill of Lading): Bu belge bir gemi
şirketinin veya onun yetkili acentesinin veya yükleme limanında acentesi yoksa
gemi kaptanının malı yükletene verdiği, emre ve nama düzenlenebilen ve malların taşınmak üzere kabul edildiğini gösteren bir makbuz veya yükleme kaydı
konduğunda bir taşıma sözleşmesidir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Layter: Limanlarda kıyı ile
gemi arasında yük taşımakta
kullanılan altı düz, dayanıklı
sac teknedir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Tankerler: Sıvı dökme yük taşımak amacıyla yapılan gemi türüdür. Ham petrol, petrol ürünleri, LNG, LPG, şarap, kimyasal maddeler vb. yükleri taşımak için
kullanılırlar. Doğru cevap A seçeneğidir.

Şilepler: Genellikle, ambalajlı yükleri taşımada kullanılan gemi türüdür.  Şileplerde yer alan ambalajlı yüklere örnek olarak çuvallanmış, sandıklanmış, fıçılanmış, kasalanmış vb. yükler verilebilir. Bu gemilerin taşıma kapasitesi 4-22000 ton arasında değişmektedir. Hızları ise 15-22 mil/saattir (knot). Doğru cevap D seçeneğidir.

Yolcularla birlikte yolculara ait araçları taşıyan gemilerdir.  Bazılarında trenlerin de taşındığı unutulmamalıdır. İki kıyı arasında trenin geçmesi için köprü kurulamıyorsa bu durumda iki kıyı arasında feribotlar kullanılır. Bu durumda feribotun içinde baştan başa demiryolu bulunur. Bir katarın vagonları tamamıyla bir feribotta yerleşecek şekilde yapılmıştır. Böylece yük vagonları fazla masraf ve zaman kaybına neden olmadan bir kıyıdan öbür kıyıya geçirilmiş olur. Doğru cevap B seçeneğidir.

Gemi Bordasında Teslim / Free On Board (FOB): Satıcının teslim yükümlülüğü belirlenen yükleme limanında mallar gemi küpeştesini açtığı andan itibaren
yerine getirilmiş olur. Mallarla ilgili tüm gider yitik veya hasar rizikoları bu noktadan itibaren alıcı tarafından üstlenilir. Eğer gemi küpeştesi pratikte bir şey ifade
etmiyorsa (örneğin roll-on/roll-off veya konteyner taşımacılığında olduğu gibi)
FCA teriminin kullanılması daha doğru olur.  Doğru cevap E seçeneğidir.

Boru hatlarını, taşımacılığa konu olan yüklerin özelliklerine göre, 3 ayrı bölümde incelenebilir. Bunlar:

• Konvansiyonel boru hatları: Petrol, doğal gaz ve su gibi çeşitli sıvıların taşındığı hatlardır.

• Bulamaçlı madde boru hatları: Maden cevherlerinde olduğu gibi, genellikle yoğunluğu fazla olan maddelerin taşındığı hatlardır.

• Kapsül madde boru hatları: Taşımaya konu olan yüklerin kapsüllere yerleştirilip boru hatlarında iletildiği hatlarıdır. Bu yöntemde genellikle bazı tarımsal ürünler taşınmaktadır. Bu ürünlere örnek olarak buğday, çay ve fındık verilebilir.

Karaya döşenen hemen hemen bütün boru hatları, toprağın yaklaşık 1 m altına gömülür. Bu hem borunun korunmasını sağlar hem de tarım bölgelerinde, altından boru geçen toprakların kullanılmasını engellemez. Kaynakla bağlanmış çelik boru hatlarının döşeme tekniği, son derece özel araçların ve eğitilmiş personelin kullanılmasını gerektirir. Boru hatları genellikle döşeyici adı verilen ve birbirleriyle bağlantılı olarak çalışan, çeşitli gruplar tarafından döşenir. Her grubun; boru döşenecek yoldaki engelleri kaldırmak, borunun döşeneceği hendeği kazmak, boruları kaynaklamak ve hendeğe yerleştirmek gibi değişik görevleri vardır. Son işlem ise boru döşenen yerdeki toprağı eski durumuna getirip düzeltmektir. Anayol, ırmak ya da benzeri engellerin geçilmesinde farklı yöntemler kullanılır. Doğru cevap B'dir.

Boruların güvenirliğini en çok tehdit eden unsur korozyon denilen bir hasar türüdür.

Korozyon: Metal ya da metal alaşımlarının oksitlenme veya diğer kimyasal etkilere bağlı olarak aşınması durumudur.

Boruların korozyona maruz kalmaları boruların zamanla özelliklerini yitirmelerine neden olabilmektedir. Bu nedenle borular, mümkün olduğunca korozyondan korunmaya çalışılır. Toprağa gömülü çelik boru hatlarının dışı, genellikle boruya sarılan kaplamayla korunur. Ayrıca, bir sıkıştırılmış akım ya da çinko anotlarından oluşan bir koruyucu katot sisteminden de sık sık yararlanılır. Bu sistem, kaplamada bir gedik oluştuğu zaman korozyon etkilerini borudan uzaklaştırır. Doğru cevap E'dir.

Boru hattı taşımacılığının bu önemli avantajlarının yanı sıra bazı dezavantajları da vardır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

• İlk kuruluşta büyük yatırımlar gerektiren bir taşımacılık türüdür.

• Dünya genelinde taşımacılık şirketleri ABD dışında monopol bir yapıdadır. Başka bir deyişle, boru hattı taşımacılığı pazarında, dünyada hemen hemen hiç rekabetin olmadığı söylenebilir. Bu durum fiyatları yukarı çekebilir.

• Sadece yük taşımacılığında kullanılabilen, taşınacak yüklerin çeşit olarak sınırlı olduğu tek yönlü bir trafik akışı vardır.

• Büyük miktarlarda arz ve talep gerektirir.

• Kapıdan kapıya taşımacılık konusunda esnekliği düşüktür.

• İlave talep gelmesi halinde bu talebe cevap verilemeyebilir. Talebin düşmesi halinde sistemin ekonomik olmaktan çıkma ihtimali söz konusu olur.

• Aynı boru hattında farklı akışkanlar taşınmak istendiğinde yükün bir bölümü, kaçınılmaz bir şekilde, atılmak durumundadır.

• Boru hattı taşımacılığı daha emniyetli olmasına rağmen pompalama istasyonlarında ve depolama tesislerinde oluşabilecek kazalar önemli zararlar yaratabilir. Bu durum, önleyici bakım faaliyetlerini önemli hale getirmektedir. Bakım faaliyetlerindeki artış işletim maliyetlerini artırır.

• Boru hattı ile taşınan ham petrol ve doğal gazın üretim yerinden tüketim yerine taşınırken pek çok ülkeyi kat etmesi gerekir. Bu da taşımacılığın politik yönünü öne çıkartmaktadır. Boru hattının geçtiği bölgelerdeki güvenlik önemli hale gelmektedir.

• Boru hatlarındaki kaçaklar taşınanın fire vermesine neden olabilir.

Halbuki yatırım maliyetlerinin geri kazanım süresi düşük olması bir dezavantaj değil aksine avantajdır. Yatırım maliyetlerinin yüksek olmasına rağmen, arz ve talebin yeterli olduğu durumlarda bu maliyetler kısa sürede telafi edilebilmektedir. Doğru cevap C'dir.