ULAŞTIRMA SİSTEMLERİ VE YÖNETİMİ

Karayolu taşımacılığı uluslararası düzeyde çok sayıda mevzuat ile düzenlenmektedir. Bunlar arasında en önemlileri CMR Konvansiyonu, TIR Sözleşmesi, ATP Konvansiyonu, ADR Mevzuatı ve AETR mevzuatı olarak sayılabilmektedir. CMR Konvansiyonu doğrudan bir şekilde karayolu taşımacılığını düzenlerken diğer mevzuatlar spesifik açıdan karayolu taşımacılığına ilişkin bağlayıcı hükümler tanımlamaktadır.

Denizyolu taşımacılığını doğrudan düzenleyen uluslararası yasal düzenlemeler arasında La Haye Visby, Hamburg ve Rotterdam kuralları bulunmaktadır. Bu yasal düzenlemelerden en kapsamlısı ve günümüz koşullarına en iyi uyarlanmış olanı Rotterdam Kurallarıdır. Buna karşılık La Haye Visby ile Hamburg kuralları da halen yürürlükte olup özlerinde Rotterdam Kuralları ile çelişmemektedir.

Demiryolu ile uluslararası yasal düzenlemeler açısından çerçeve mevzuat COTIF düzenlemesidir. Bu düzenleme demiryolu taşımacılığına ilişkin tüm durumları hüküm altına almakta, diğer yasal metinler bu mevzuatın bir eki olarak yayınlanmaktadır. COTIF Mevzuatı; demiryolu ile eşya taşımacılığı (CIM), demiryolu ile yolcu taşımacılığı (CIV), demiryolu ile tehlikeli maddelerin taşınması (RID), demiryolu ile taşımalarda kullanılan vagon ve ekipmanların standardı (CUV), eşya taşımacılığında yükleme kuralları (RIV)
gibi uluslararası düzenleyici metinleri içermektedir.

Havayolu taşımacılığında uluslararası yasal düzenlemeler IATA Sözleşmesi, Varşova Anlaşması, Montreal Sözleşmesi ile DGR Kuralları gibi mevzuatlardan oluşmaktadır. Bu düzenlemeler birbirlerine aykırı olmamakla birlikte tamamlayıcı niteliğe sahiptir.

Çok türlü (multimodal) taşımacılıkta her bir taşıma etabında kullanılan taşıma türü için geçerli olan yasal düzenlemeler taşımanın yapıldığı söz konusu süreç için aynı şekilde uygulanmaktadır. Bununla birlikte çok türlü taşımacılık için Uluslararası Freight Forwarder Örgütü (FIATA) adı verilen kuruluş tarafından 1992 yılında yayınlanmış FBL adı verilen uluslararası bir düzenleme geçerli olmaktadır.

Bozulabilir Gıda Maddelerinin Uluslararası Taşımacılığı ve Taşımalarında Özel Araçların Kullanımı Antlaşması, orijinal adıyla “The Agreement on the International Carriage of Perishable Foodstuff and on the Special Equipment to be used for such Carriage” 1 Eylül 1970 tarihinde Cenevre’de imzalanmıştır. Antlaşmanın yürürlüğe girme tarihi 21 Kasım 1976’dır. Antlaşma Fransızca baş harfleri olan ATP (Accord Relatıf Aux Transports Internatıonaux De Denrées Périssables Et Aux Engıns Spéciaux A Utılıser Pour Ces Transports) olarak da bilinmektedir.

AETR düzenlemesi Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından hazırlanan ve karayolu ile geçekleştirilecek taşıma operasyonlarına uygulanan uluslararası nitelikli bir yasal düzenlemedir. AETR sürücülerin çalışma ve dinlenme sürelerinin yanı sıra taşıma sırasında uyulacak kural ve kaideleri ek olarak denetleme ve kontrol uygulamalarını içermektedir.

RID Sözleşmesi; uluslararası taşımacılıkta taşıdıkları risklerin bertaraf edilebildiği tehlikeli yükler, uluslararası taşımaya kabul edilebilen tehlikeli yükler ile bu yüklere uygulanan test yöntemleri, tehlikeli maddelerin sınıflandırılması, tehlikeli maddeler için kullanılacak ambalajlar, taşıma sırasında uygulanacak kural ve kaideler ile etiketleme, eğitim, sertifikasyon gibi durumları hüküm altına almaktadır.

Tehlikeli madde kuralları İngilizce adıyla Dangerous Goods Regulations ya da DGR, uçakla taşınması muhtemel her türlü tehlikeli maddenin miktar, paketlenme ve taşınma şartlarının belirtildiği uluslararası kurallardır.

Havayolu taşımacılığında en temel ulusal mevzuat Türk Sivil Havacılık Kanunudur. Sivil Havacılık Kanunu; havayolu ile yük taşınabilmesi için Ulaştırma Bakanlığından izin alınmasını gereklilik olarak tanımlamıştır. Aynı şekilde kanuna göre havayolu ile yük taşıyacak işletmelerin iznin yanı sıra işletme ruhsatı almaları da zorunludur.

Bölgesel nitelikli yasal düzenlemeler, ikiden fazla ülkenin taşımacılık ile ilgili kendi aralarında yapmış oldukları, buna karşılık sadece bu ülkelerin sınırları içerisinde yapılacak taşımalara uygulanabilen yasal metinlerdir. Bu tür yasal düzenlemeler, çoğunlukla bir konvansiyon ya da uluslararası sözleşme şeklinde meydana getirilmemekte, çok taraflı anlaşmalar şeklinde kurulmaktadır. Dolayısıyla sadece belirli bir bölgede sınırlı bir biçimde uygulanabilmektedir.

CMR Sözleşmesi, uluslararası taşımalarda gönderen, taşımacı ve alıcının sorumluluklarını ve yükümlülüklerini belirleyen uluslararası bir sözleşmedir. Sözleşmenin hükümleri, tarafların tutum ve davranışları sonucu ortaya çıkabilecek uzlaşmazlıklarda birincil hukuk kaynağı niteliğindedir. Sözleşmenin taşımalara uygulanabilmesi için; taşımanın en az iki ülke arasında yapılıyor olması, söz konusu ülkelerden en az birisinin CMR Sözleşmesine taraf olması gerekmektedir.

Uluslararası niteliğe sahip bir taşımanın uluslar üstü bir kuruluş olan Uluslararası Karayolu Taşımacılar Birliği (IRU- International Roadway Union) tarafından belirlenen kurallar ve kaideler çerçevesinde gerçekleştirilmesi için ortaya konmuş kurallar dizisine TIR Sözleşmesi adı verilmektedir.

Tır sisteminin işleyişinde beş önemli ayağı bulunmaktadır. Bunlar tır sisteminin gelen yapısını tarif etmektedir. Tır sistemini oluşturan alt sistemler içerisinde; eşyanın güvenli araçlarla taşınması, uluslararası garanti sistemi, tır karnesi, kontrollerin uluslararası alanda tanınması ile kontrollü giriş yer almaktadır. C seçeneği bunlardan biri değildir.

Bozulabilir Gıda Maddelerinin Uluslararası Taşımacılığı ve Taşımalarında Özel Araçların Kullanımı Antlaşması, orijinal adıyla “The Agreement on the International Carriage of Perishable Foodstuff and on the Special Equipment to be used for such Carriage” 1 Eylül 1970 tarihinde Cenevre’de imzalanmıştır. Antlaşmanın yürürlüğe girme tarihi 21 Kasım 1976’dır. Antlaşma Fransızca baş harfleri olan ATP (Accord Relatıf Aux Transports Internatıonaux De Denrées Périssables Et Aux Engıns Spéciaux A Utılıser Pour Ces Transports) olarak da bilinmektedir. ATP Anlaşması Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomi Komitesi’nin Dahili Taşıma Komitesi tarafından 1970–71 yıllarında hazırlanmıştır. Bozulabilir Gıda Maddelerinin Uluslararası Taşımacılığı ve Taşımalarında Özel Araç- ların Kullanımı Antlaşması birçok bölüm ve ekten oluşmaktadır.

AETR düzenlemesi Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından hazırlanan ve karayolu ile gerçekleştirilecek taşıma operasyonlarına uygulanan uluslararası nitelikli bir yasal düzenlemedir. AETR, sürücülerin çalışma ve dinlenme sürelerinin yanı sıra taşıma sırasında uyulacak kural ve kaideleri ek olarak denetleme ve kontrol uygulamalarını içermektedir.

Denizyolu taşımacılığı ile ilgili ulusal mevzuatlar içerisinde doğrudan denizyolu taşımacılığı ile ilgili olan ve en temel hükümleri içerisinde barındıran yasal düzenleme Türk Ticaret Kanunudur.

Demiryolu eşya taşımacılığını doğrudan ilgilendiren yasal düzenleme, eşyaların demiryolu ile uluslararası taşınmasına ilişkin sözleşmedir (CIM). Demiryolu ile uluslararası eşya taşımacılığında uygulanacak kurallar CIM mevzuatında bahsedilmektedir. CIM mevzuatı uluslararası demiryolu yük taşımacılığının genel çerçevesini gönderen, alıcı ve taşımacı arasındaki ilişkiler ile taşımaya taraf olanların sorumluluklarını belirtmektedir.

Havayolu taşımacılığında en temel ulusal mevzuat Türk Sivil Havacılık Kanunudur. Sivil Havacılık Kanunu; havayolu ile yük taşınabilmesi için Ulaştırma Bakanlığından izin alınmasını gereklilik olarak tanımlamıştır. Aynı şekilde kanuna göre havayolu ile yük taşıyacak işletmelerin iznin yanı sıra işletme ruhsatı almaları da zorunludur.

Çok türlü (multimodal) taşımacılıkta her bir taşıma etabında kullanılan taşıma türü için geçerli olan yasal düzenlemeler taşımanın yapıldığı söz konusu süreç için aynı şekilde uygulanmaktadır. Bununla birlikte çok türlü taşımacılık için Uluslararası Freight Forwarder Örgütü (FIATA) adı verilen kuruluş tarafından 1992 yılında yayınlanmış FBL adı verilen uluslararası bir düzenleme geçerli olmaktadır.