ULAŞTIRMA SİSTEMLERİ VE YÖNETİMİ

Operasyon yöneticileri, taşıma maliyetlerine ilişkin karar alma süreçlerinde maliyetlere etki eden çok sayıda değişkenle karşı karşıya kalabilmektedir. Bu değişkenler taşıma operasyonun maliyet yapısını önemli ölçüde değiştirebilmektedir. Bu değişkenler arasında yukarıda bahsedildiği gibi karayolu, demiryolu, denizyolu, havayolu ve çok türlü taşımacılık gibi taşıma türleri, taşıma mesafesi, taşınan yükün miktarı, ağırlığı ve ölçüleri,
lojistik altyapı ve olanakların var olup olmaması, taşınan yükün tehlikeli madde, canlı hayvan, gıda ürünü vb. türde spesifik bir yük olup olmaması, taşınan yükün dökme, paketli ya da paletli vb. şekilsel özellikleri, taşıma operasyonunun güvenlik ve emniyetine yönelik riskler sayılabilmektedir.

Ulaştırma ve taşımacılık süreçleri içerisinde maliyet yönetimi çok sayıda bağımlı ve bağımsız değişken tarafından etkilenen yönetimsel bir süreçtir. Operasyon yöneticileri, taşıma maliyetlerine ilişkin karar alma süreçlerinde maliyetlere etki eden çok sayıda değişkenle karşı karşıya kalabilmektedir. Bu değişkenler taşıma operasyonun maliyet yapısını önemli ölçüde değiştirebilmektedir. Bu değişkenler arasında yukarıda bahsedildiği gibi karayolu, demiryolu, denizyolu, havayolu ve çok türlü taşımacılık gibi taşıma türleri, taşıma mesafesi, taşınan yükün miktarı, ağırlığı ve ölçüleri,
lojistik altyapı ve olanakların var olup olmaması, taşınan yükün tehlikeli madde, canlı hayvan, gıda ürünü vb. türde spesifik bir yük olup olmaması, taşınan yükün dökme, paketli ya da paletli vb. şekilsel özellikleri, taşıma operasyonunun güvenlik ve emniyetine yönelik riskler sayılabilmektedir. Tüm taşıma türleri için geçerli olmakla birlikte taşıma operasyonlarına ilişkin maliyetler iki ana başlık içinde gruplandırılabilmektedir.

Dolaylı maliyetler taşıma operasyonu ile doğrudan ilişkili maliyetler olmadığından değişkenlik düzeyleri de son derece düşüktür. Özellikle kısa vadede taşıma operasyonuna etki eden faktörler değişse bile kolayca değişiklik gösteremezler. Bu yönüyle dolaylı maliyetler sabit maliyetler
olarak da nitelendirilebilmektedir.

Kurulum maliyetleri, işletim maliyetleri ile birlikte taşıma operasyonu ile doğrudan bağlantılı olmayan fakat işletmelerin toplam taşıma maliyetine yansıtmaları gereken maliyetler olarak da tanımlanabilmektedir.

İşletim maliyetleri, bir işletmenin taşımacılık faaliyetlerini gerçekleştirmek için katlanmak zorunda olduğu buna karşılık, operasyonla doğrudan ilişkili olmayan maliyetlerdir. Bu tür maliyetler taşıma operasyonu olsun olmasın katlanılması zorunlu olan, aynı zamanda operasyonel maliyetler gibi çok fazla değişken olmayan maliyetlerdir. Bu tür maliyetler arasında personel giderleri, vergi türü giderler, sigorta giderleri, dönemsel bakım ve onarım giderleri ile ofis faaliyetleri sonucu gerçekleşen genel yönetim giderleri sayılabilmektedir.

Geminin personel maliyetleri bir takım alt maliyet kalemlerinden oluşmaktadır. Bunlar arasında; dönemlik ücretlere ilişkin maliyetler,
fazla mesai ücretleri, tatil süresince çalışma ücretleri, risk prim maliyetleri gibi maliyet alt kalemleri sayılabilmektedir.

Karayolu taşımacılığında kullanılan araçlar kullanıldıkları her bir operasyonda değer kaybına uğramaktadır. Dolayısıyla aracın değer kaybına uğraması, sefer ile ilgili maliyet kalemlerinden birisi olduğu için maliyet hesabına yansıtılması gerekmektedir.

Dolaysız maliyetler ya da diğer ismiyle operasyonel maliyetler, işletmelerin ancak taşıma operasyonu söz konusu olduğunda karşı karşıya kaldıkları maliyetlerdir. Bu maliyetler operasyondan operasyona değişiklik gösterebilmektedir.

Operasyonel maliyetler arasında; yakıt maliyetleri, güzergâh maliyetleri, belge ve işlem ücretleri, araç donanım ile sefere ilişkin personel giderleri gibi maliyetler sayılabilmektedir.