ULAŞTIRMA SİSTEMLERİ VE YÖNETİMİ

Dolaysız maliyetler ya da diğer ismiyle operasyonel maliyetler, işletmelerin ancak taşıma operasyonu söz konusu olduğunda karşı karşıya kaldıkları maliyetlerdir. Bu maliyetler operasyondan operasyona değişiklik gösterebilmektedir. Direkt maliyetler, taşıma hizmeti gerçekleşirken doğrudan ortaya çıkan maliyetler oldukları için bu maliyetlerin dağıtımı söz konusu değildir, doğrudan doğruya ilgili sefere yüklenirler. Operasyonel maliyetler arasında; yakıt maliyetleri, güzergâh maliyetleri, belge ve işlem ücretleri, araç donanım ile sefere ilişkin personel giderleri gibi maliyetler sayılabilmektedir.

Demiryolu taşımacılığında taşımacı tarafından kıymet prim değeri adında sigorta üc-reti talep etmektedir. Kıymet prim değeri, gönderen tarafından beyan edilen eşyanın de-ğeri ve taşıma mesafesi dikkate alınarak hesaplanmaktadır. Uygulamada taşıma mesafesi 1000 km’nin altında ise eşya değerinin binde biri, üzerinde ise eşya değerinin binde ikisi sigorta ücreti olarak alınmaktadır.

Hangi taşıma türü seçilirse seçilsin, taşıma operasyonlarında maliyetlere ilişkin dik-
kate alınması gereken bir takım ortak ilkeler bulunmaktadır. Bu ilkelerin başında, taşıma
maliyetinin karşılaştırılabilir bir nitelikte olabilmesi için birim maliyet olarak tanımla-
nabilmesi ve tüm taşıma operasyonu / operasyonları için ortak bir birim değerin belir-
lenmesi gelmektedir. Bu birim değer çoğunlukla ton x km ya da kg x km gibi değerler
çerçevesinde belirlenebilmektedir.

Toplam sabit maliyet 10 milyon eurodur. Taşıma maliyeti ise

araç sayısı * gün * yük miktarı * yıl

toplam yük = 15*300*10*15 

toplam yük = 675000 ton

taşıma maliyeti = sabit maliyet / toplam yük

taşıma maliyeti = 10000000 / 675000 = 14,81 Euro / ton

Genel yönetim giderlerinin taşıma maliyetlerine yansıtılması iki şekilde gerçekleştirilmektedir. Birincisinde yıllık toplam ofis giderleri taşınan birim yük değerine indirgenmekte, ikinci uygulamada ise her bir seferin genel yönetim giderleri dışında kalan safi maliyetleri üzerinden yüzde hesabı ile belirlenmektedir.

Birim persone maliyeti işletim maliyetlerine dahildir. Kurulum maliyeti hesaplanırken E şıkkı dışındakiler esas alınır.

İşletim maliyetleri operasyon için seçilen taşıma türüne göre farklılaşabilmektedir. Seçilen taşıma türünün karayolu taşımacılığı olması halinde personel (sürücü), vergi, sigorta vb. maliyetler söz konusu olurken denizyolu taşımacılığında; personel (mürettebat), vergi, sigorta, değer kaybı maliyeti, bakım-onarım maliyeti gibi maliyet kalemleri yer alabilmektedir.

Araç parkı maliyeti işletim maliyetlerine dahildir. Doğru cevap A şıkkında verilmiştir.

Toplam personel maliyetine yansıyan bir diğer maliyet kalemi fazla mesai ücretleridir.
Fazla mesai ücreti, personellerin yasal düzenleme ile belirlenmiş çalışma süreleri dışında
çalışmaları sonucu hak ettikleri ücretlerdir. Fazla mesai alt sınırı aynı zamanda ilgili mev-
zuat içerisinde de tanımlanarak bununla ilgili bir alt sınır saptanmıştır. Buna göre fazla
mesai normal çalışma saatine düşen standart ücretin en az %25 fazlası olmak zorundadır.

Toplam vergi maliyeti sefer sırasında taşınan toplam yük miktarına bölünerek birim yüke yansıyan vergi maliyeti bulunmaktadır. Bu şekilde sefer gün sayısı hesaplamada kullanılmak zorundadır.

Bir operasyonda taşınan yük miktarı diğer  hesaplamalarda kullanıldığı gibi birim vergi maliyeti hesabında da kullanılır.

Karayolu taşımacılığında kullanılan araçlar kullanıldıkları her bir operasyonda değer kaybına uğramaktadır. Dolayısıyla aracın değer kaybına uğraması, sefer ile ilgili maliyet kalemlerinden birisi olduğu için maliyet hesabına yansıtılması gerekmektedir.