ULAŞTIRMA SİSTEMLERİ VE YÖNETİMİ

Tüm taşıma türleri için geçerli olmakla birlikte taşıma operasyonlarına ilişkin maliyetler iki ana başlık içinde gruplandırılabilmektedir. Bunlar sırasıyla dolaylı operasyonel maliyet, dolaysız operasyonel maliyetler olarak tanımlanabilmektedir

Dolaylı maliyetler indirgeme işlemine gereksinim duyan maliyetler iken dolaysız maliyetler herhangi bir indirgeme işlemine gereksinim duyulmaksızın taşıma operasyonu içerisinde meydana gelen maliyetlerin doğrudan taşıma maliyetine yansıtıldığı maliyetlerdir.

Dolaylı maliyetler, kurulum ve işletim maliyetleri gibi iki alt maliyet kaleminden oluşmaktadır.

Kurulum maliyetleri taşımacılık faaliyetinde bulunan işletmelerin taşıma operasyonlarını gerçekleştirebilmek için işletmenin kuruluş sürecinde gereksinim duydukları her türlü yatırım niteliğinde faaliyetlerin sonucunda katlanmak zorunda kaldıkları maliyetlerdir.

İşletim maliyetleri, bir işletmenin taşımacılık faaliyetlerini gerçekleştirmek için katlanmak zorunda olduğu buna karşılık, operasyonla doğrudan ilişkili olmayan maliyetlerdir

İşletim maliyetleri, belirli bir dönem dikkate alınarak bu dönemde gerçekleşen toplam giderlerin gerçekleşen toplam faaliyet miktarına bölünmesi sonucunda birim işletim maliyetleri olarak taşıma maliyetine eklenebilmektedir.

Vergi türü maliyetler işletmenin hizmet üretmesi ile ilgili maliyetler olduğundan dolaylı olarak taşıma maliyetine eklenmektedir.

Genel yönetim giderleri işletmenin fiili olarak taşıma faaliyetlerini yürütebilmek için gerçekleştirmek zorunda olduğu yönetimsel nitelikte maliyetlerdir.

Operasyonel maliyetler, işletmelerin ancak taşıma operasyonu söz konusu olduğunda karşı karşıya kaldıkları maliyetlerdir. Bu maliyetler operasyondan operasyona değişiklik gösterebilmektedir.

Sefere ilişkin personel maliyeti, taşımada görev alacak personelinin sefer sırasında yapacakları yemek, park vb. giderler olarak tanımlanmaktadır.

Bir lojistik ve tedarik zinciri yöneticisi taşıma türü seçiminde en düşük operasyon maliyetinin yanı sıra en yüksek etkinlik ve verimlilik düzeyinde yer alan alternatifi tercih edebilmektedir. Bu durum taşıma operasyonlarına ilişkin maliyet yönetiminin aynı zamanda karar alma süreci olarak tanımlanmasına olanak vermektedir. Operasyon yöneticileri aynı süreçte ellerinde bulunan alternatifleri bir araya getirerek bir alternatif havuzu oluşturmakta, bu havuz içerisinden belirli bir taşıma operasyonu için gereksinimlerine en iyi yanıt verebilecek olan alternatifi seçmeye çalışmaktadırlar.

Operasyon yöneticileri, taşıma maliyetlerine ilişkin karar alma süreçlerinde maliyetlere etki eden çok sayıda değişkenle karşı karşıya kalabilmektedir. Bu değişkenler taşıma operasyonun maliyet yapısını önemli ölçüde değiştirebilmektedir. Bu değişkenler arasında karayolu, demiryolu, denizyolu, havayolu ve çok türlü taşımacılık gibi taşıma türleri, taşıma mesafesi, taşınan yükün miktarı, ağırlığı ve ölçüleri, lojistik altyapı ve olanakların var olup olmaması, taşınan yükün tehlikeli madde, canlı hayvan, gıda ürünü vb. türde spesifik bir yük olup olmaması, taşınan yükün dökme, paketli ya da paletli vb. şekilsel özellikleri, taşıma operasyonunun güvenlik ve emniyetine yönelik riskler sayılabilmektedir.

Kurulum maliyetleri taşımacılık faaliyetinde bulunan işletmelerin taşıma operasyonlarını gerçekleştirebilmek için işletmenin kuruluş sürecinde gereksinim duydukları her türlü yatırım niteliğinde faaliyetlerin sonucunda katlanmak zorunda kaldıkları maliyetlerdir.

Kurulum maliyetleri içerisinde araç parkı (filo) kurulum maliyeti, tesis maliyeti vb. türde duran varlıkların yer aldığı maliyetler yer almaktadır.

İşletim maliyetleri, bir işletmenin taşımacılık faaliyetlerini gerçekleştirmek için katlanmak zorunda olduğu buna karşılık, operasyonla doğrudan ilişkili olmayan maliyetlerdir.

İşletim maliyetleri taşıma operasyonu olsun olmasın katlanılması zorunlu olan, aynı zamanda operasyonel maliyetler gibi çok fazla değişken olmayan maliyetlerdir. Bu tür maliyetler arasında personel giderleri, vergi türü giderler, sigorta giderleri, dönemsel bakım ve onarım giderleri ile ofis faaliyetleri sonucu gerçekleşen genel yönetim giderleri sayılabilmektedir.

Personel maliyeti taşıma operasyonun özelliklerine göre değişkenlik göstermektedir. Aynı zamanda seçilecek taşıma türü dikkate alınarak personel maliyetinin hesaplanmasına etki eden faktörler ve parametreler de değişkenlik göstermektedir. Karayolu taşımacılığında personel maliyeti yıllık olarak belirlenen ve operasyonda doğrudan görevlendirilen bir sürücünün birim taşıma maliyetine yansıttığı değerdir. Dolayısıyla sürücüye ödenen maaş ve ek ödemelerin yanı sıra sigorta vb. giderlerin yıllık toplam değeri yıllık taşınan yük miktarına bölündüğünde taşıma maliyetine yansıtılacak olan birim personel maliyeti bulunabilmektedir.

Personel maliyeti hesaplanırken güzergâh dikkate alınarak taşımaya atanacak personel sayısı değerlendirilmelidir. Dolayısıyla uzun güzergâhlarda iki veya daha fazla personel kullanılmasının gerekli olduğu durumda personellerin kişi başına maliyetleri aynı ise birim maliyet personel sayısı ile çarpılmalı, personellerin kişi başı maliyetleri farklı ise hesaplama münferiden yapılarak nihai olarak toplanmalıdır.

Dolaysız maliyetler ya da diğer ismiyle operasyonel maliyetler, işletmelerin ancak taşıma operasyonu söz konusu olduğunda karşı karşıya kaldıkları maliyetlerdir.

Dolaysız maliyetler arasında; yakıt maliyetleri, güzergâh maliyetleri, belge ve işlem ücretleri, araç donanım ile sefere ilişkin personel giderleri gibi maliyetler sayılabilmektedir.