ULAŞTIRMA SİSTEMLERİ VE YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 11

Ortalama birim maliyet ise sabit ve değişken maliyetlerin toplamından oluşan toplam maliyetin elde edilen hizmet miktarına bölünmesi sonucunda bulunan değerdir.

Üretilen hizmet miktarı artırıldığı zaman, her birim hizmet (taşınan yük) başına düşen birim maliyet önemli ölçüde azalım gösterecektir.

Kısa ve net bir tanım yapılmak istendiğinde; ulaştırma ya da diğer ismiyle taşımacılık eko­nomisi insanların ve yüklerin en ekonomik koşullarla taşınması olarak tanımlanabilmektedir. Daha geniş bir tanımla insanların yolcu taşımacılığı ekseninde karşılanmasını talep ettikleri seyahat ve ulaşım gereksinimlerinin ne şekilde ve ne düzeyde karşılanacağı, bunun için ge­rekli olan yatırımlar ve bu yatırımların ne şekilde karşılanacağına odaklanan bir disiplindir. Ulaştırma ekonomisi mevcut kaynaklar ile gereksinimlerinin opti­mize edilmesi şeklinde de tanımlanabilmektedir.

Makro düzeyde ulaştırma ekonomisi daha geniş ölçekte, ulusal, bölgesel ve küresel nitelikte ulaşım gereksinimlerini karşılayacak önlem­lerin alınması ile daha uzun vadede ulaşıma yönelik kaynakların transferine odaklanan bir niteliğe sahiptir. Mikro ekonomik yaklaşımla, ulaştırma ekonomisi ulaştırmaya ilişkin problemlerin çözülebilmesi için ulaştırma talebi­nin belirlenmesi ya da tahmin edilebilmesi, mevcut her bir ulaşım araç ve unsurunun kul­lanım düzeyi, ölçek ekonomisi çerçevesinde farklı taşıma modlarının etkinlik ve verimlik düzeyleri ile teknoloji kullanım seviyeleri, kamu otoritesi tarafından gereksinim duyuldu­ğunda müdahalelerin ne şekilde yapılabileceği vb. gibi konulara odaklanmaktadır.

Ulaştırmanın pozitif etkilerine bakıldığında ülke içerisinde üretilen ürün ve hammad­denin iç ve dış pazarlara arzını kolaylaştırarak ülke içerisinde üretilen katma değeri ve milli geliri artırabilmekte, istihdamın artmasına yönelik katkı sağlayabilmektedir. Aynı zamanda ülkenin farklı bölgelerinin kalkınmasında eşitlik imkânı yaratırken ülkenin eko­nomik ve sosyal açıdan entegrasyonunu olumlu yönde etkileyebilmektedir. Öte yandan gereksinim duyulan üretim araçlarının mobilizasyonunu artırarak bol olan yerlerden kıt olan bölgelere akışına izin verebilmektedir.

Ulaşım gereksinimleri bir takım faktörlere bağlı olarak giderek artmakta­dır. Küreselleşme olgusunun hız kesmeden devam et­mesi, bunun sonucunda toplumsal, ekonomik ve ticari hayatta gereksinim duyulan hızın baş döndürücü biçimde artması ve artmaya da devam etmesi, çeşitli nedenler ile ülkelerin nüfuslarının giderek artması, yeni yerleşim alanlarının oluşturulması vb. türde sayılabile­cek çok sayıda değişken, ulaşıma yönelik gereksinimleri; karşılanması gittikçe zorlaşacak şekilde artırmaktadır. Bunun sonucunda ülkelerin ulaşım harcama ve yatırımları da kat­lanılamayacak boyutlara ulaşabilmektedir.

Talep ulaştırma ekonomisinin en önemli bileşeni ve başlangıç noktasıdır. yolcu ya da yük taşımacılığı şeklinde bir faaliyetin gerçekleştirilebilmesi üretilecek olan taşımacılık hizmetine olan talebe bütünüyle bağlıdır. Bu ifadeden de an­laşılabileceği gibi taşımacılık hizmetinin üretilmesi ancak taşımacılığa yönelik bir talebin gerçekleşmesi sonucunda yapılabilmektedir.

Taşıma talebi bağımlı ve bağımsız birçok faktör tarafından etkilenen, bu nedenle değiş­kenlik düzeyi son derece yüksek olan bir talep türüdür. Fiyat, hizmet kalitesi, fiziksel özel­likler, taşıma hızı, kullanıcıların gelir düzeyi, erişilebilirlik vb. çok sayıda faktör taşıma talebini doğrudan ya da dolaylı bir biçimde etkileyebilmektedir.

Taşıma hızının talebe etki düzeyi yolcu taşımacılığı için son derece yüksek olmakla birlik­te, yük taşımacılığı ekseninde taşıma hızı ürünlere ve materyallere gereksinim düzeyleri, ürünlerin özellikleri vb. durumlara göre değişiklik gösterebilmektedir.

Yük taşımacılığında ise daha sık taşımacılık talebi müşterilerin ürünleri talep etme şekillerine ve sıklıklarına göre değişebilmektedir. Yük taşımacılığı taşıma mesafesi ve ta­şınan yükün miktarına da bağımlılık göstermektedir. Taşıma mesafesi ile sıklık arasında ters orantı mevcut olup, mesafe arttıkça taşıma hizmetinin sıklığı azalım göstermek­tedir. Bu kapsamda taşıma hizmeti üretim maliyeti ile hız arasında da bir korelasyon bulunmaktadır. Taşıma hizmetinin üretim maliyeti arttıkça taşıma hizmetinin sıklığı da doğal olarak azalmaktadır.

Üretilen taşıma hizmetinin esneklik düzeyi hizmetin özelliklerine ve kullanıcıların söz konusu hizmete olan gereksinim düzeyine göre değişebilmektedir. Bu çerçevede taşıma hizmetinin fiyatı değiştiğinde talep düzeyi de benzer biçimde değişiklik gösteriyorsa, bu durumda taşıma hizmetinin fiyata aşırı düzeyde duyarlı olduğu, dolayısıyla esneklik düze­yinin yüksek olduğu söylenebilir. Üretilen bir taşıma hizmetinin talep esnekliği aşağıdaki şekilde formüle edilebilmektedir:

Talep esnekliği (elastikiyet) = taşıma hizmeti fiyat değişikliği (%) / taşıma hizmetine ilişkin talep değişikliği (%)

MÖ 4500 yıllarında Mezopotamya, Asya ve iç suların geçtiği ovalarda taşımacılık faaliyetlerinin yapıldığına ilişkin kanıtlar elde edilmiştir. Aynı zamanda Kuzey Fransa’da yapılan kazılar sonucunda ortaya çıkan buluntular ve taşımacılığın o dönemlerde yapıldığının en eski kanıtı olan tahta kızak parçasının ortaya çıkmasıyla taşımacılığını tarihi MÖ 7500’e kadar inebilmektedir. Doğru cevap E'dir.

Endüstri devrimi ile birlikte buhar gücünün makinelerde kullanılmaya başlaması ne­ticesinde buhar gücünün taşıma araçlarında da kullanılması daha uzun mesafelerin daha kısa sürelerde kat edilebilmesine imkân sağlamıştır. İkinci dünya savaşına kadar olan süreçte demiryolu taşımacılığında göz kamaş­tıran gelişmeler kaydedilmiş, dünyanın uzak coğrafyalarında bile demiryolu hatları inşa edilmeye başlanmıştır. Dolayısıyla 18. yüzyılın ortalarından ikinci dünya savaşına kadar olan süreçte en be­lirgin unsur demiryolu taşımacılığıdır. Doğru cevap D'dir.

Lojistik yönetimi sadece bir firmanın verimliliği, performansı ve etkinliği ile ilgili iken tedarik zinciri yönetimi firmaların oluşturduğu devasa bir siste­min etkinliğine odaklanmaktadır. Lojistik yönetimi sadece tedarik, dağıtım depolama ve taşıma gibi fonksiyonları içerirken tedarik zinciri yönetimi lojistik yönetiminin fonksi­yonlarına ek olarak finans, ürün geliştirme ve pazarlama gibi alanları da kapsamaktadır. Doğru cevap B'dir.

Taşımanın performansını belirleyen faktörler taşımanın maliyeti, taşımanın hızı ve taşımanın sıklığıdır. Doğru cevap D'dir.

Tramp taşımacılığı, yük olan limanlar arasında hizmetin yapılması biçiminde gözü­kür. Bundan dolayı tramp taşımalarında temel faktör yüktür. Doğru cevap A'dır.

Mekik sefer modeli; belirlenmiş iki nokta (a,b) arasında düzenli olarak yapılan döngüsel taşımacılık süreçlerini ifade etmektedir. Mekik sefer modelinde A noktasında B noktasına yükün taşınması yapıldıktan sonra B noktasından a noktasına taşınması gereken yükler aynı araca yüklenerek taşınmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Feeder denizyolu taşımacılığı uzak mesafelere gidecek olan kargonun yerel limanlardan merkezi aktarma limanına tahliyesi hizmeti olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Layner taşımacılığı düzenli, sürekli ve “tarifeye dayalı” biçimde hizmet veren taşımacılık türüdür. Bu hizmet türünde zamanlama en önemli unsurdur. Doğru cevap A'dır.

Demiryolu taşımacılığında doğrusal uğraklı sefer taşıma modeli, ana hat taşımacılığı olarak adlandırılmaktadır. Ana hat trenleri belirli hatlar üzerinde çalışan tarifeli trenler­dir. Bu trenler sadece belirli noktalarda durmakta ve demiryolu katarına ekleme yapılabil­mektedir. Doğru cevap E'dir.