UÇUŞ HAREKAT

Uçuş harekât uzmanı, uçuş operasyonunun her aşamasında güvenlik ile ilgili tüm konularda yazılı kural, kaide ve yönetmeliklerde belirtilmiş olan tedbirleri almaktan ve gerekli bildirimleri yapmaktan sorumludur.

Dispeç kaynak yönetimi (DRM: Dispatch Resource Management), insan faktörleri eğitiminin uygulamaya geçmiş biçimidir.

Uçuş harekât uzmanları ve uçuş ekipleri, tehditleri belirleme ve yönetme konusunda birçok strateji geliştirmişlerdir. Bunlardan bir tanesi kırmız bayrak stratejisidir. Ne zaman ki bir şeylerin yanlış gittiği hissediliyor ve doğru görünmüyorsa işte bu kırmız bayraktır.

James Reason tarafından geliştirlmiş olan “Delikli İsviçre Peyniri” modelinde de, her bir katmanda tehditleri ve hataları yakalamak amaçlanmıştır.

Farkındalık uçuş harekât uzmanı ve uçuş ekibi arasında, kişi ve grup bazında koordinasyonun sağlanmasında ilk aşamayı oluşturur.

Durumsal farkındalık: Bir uçuş harekât uzmanı için durumsal farkındalığı, uçağın yerini, durumunu bilmek ve uçuş şartlarının o andaki ve gelecekteki operasyonlarda potansiyel etkilerini anlamak olarak açıklayabiliriz.

İletişim: İletişim bir uçuş harekât uzmanının becerilerini bir arada tutan bir yapıştırıcıdır.

Soruşturma: Soruşturma açıklığa kavuşturulması gereken bir konu hakkında sorular sorma olarak adlandırılır.

Güvenlik kavramı havacılıkta geniş bir anlamda kullanılıyor olsa da koruma, önlem alma ve tehlike öncesi önleme şeklinde bir sınır çizilebilir.

Emniyet; havacılıkta olabilecek muhtemel hadise ve kazaları meydana gelmeden önlemek için yapılan faaliyetlerin tamamıdır.

Dispeç kaynak yönetimi, insan faktörleri eğitiminin uygulamaya geçmiş biçimidir. Bununla birlikte dispeç kaynak yönetiminde bazı temel özelliklere birçok farklı yollardan yaklaşım mevcuttur. DKY, uçuş ekip üyelerinin de içinde olduğu büyük bir takımın parçası olarak uçuş harekât uzmanına (dispeç) odaklanır. DKY sadece teknik anlamda yeterli kişilerin bir araya getirilmesine değil aynı zamanda uçuş harekât uzmanının normal işleyiş içerisindeki becerilerini geliştirme fırsatı sunmaya da odaklanır. DKY, kişilerle iletişimin nasıl kurulacağına ve liderliğin uçuş emniyetini nasıl teşvik edeceğine hizmet eder. DKY, uçuş emniyetinde sorumluluğu paylaşma konusunda normal ve acil durumlarda davranışların ne kadar güçlü bir etkiye sahip olabileceğini açıklar. DKY eğitimi esnasında benzer durumların tecrübe edilmesi, uçuş harekât uzmanının durumlarla başa çıkma olasılığını arttırır. DKY, kişi-makine arayüzü ilişkisini ve kişiler arası ilişkilerde meydan okumaları da, optimize etmeye çalışır. DKY, etkili takım kurma, takımın korunması, bilgi transferi, problem çözümü, karar verme, durumsal farkındalığı devam ettirme ve otomatik sistemlerle ilişkiler gibi konuları kapsar.

İnsan faktörleri, havacılık sisteminin çeşitli unsurları ile ilgilenir.  Bu unsurlar insan davranışı, karar verme ve diğer bilişsel süreçleri kapsar. Kültürel farklılıklar da insan faktörünü ilgilendiren konulardan birisi olarak kabul edilmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Dispeç kaynak yönetimi (DRM: Dispatch Resource Management), insan faktörleri eğitiminin uygulamaya geçmiş biçimidir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Hata yönetim teknikleri, yapılan işlemlerde başarıyı yakalamak için kullanılır. Uçuçu ekipler için uçuş emniyet modeli aşağıdaki gibi olabilir:
• Oluşabilecek durumlara karşı (tehditler) hazır olma (uyanık olma, tedbir alma),
• Mevcut ortam, planlama, uygulama ve yorumlama/değiştirme,
• Karar verme,
• Hata yönetimi ve
• Uçuş emniyetidir.

Durumsal farkındalık: Bir uçuş harekât uzmanı için durumsal farkındalığı, uçağın
yerini, durumunu bilmek ve uçuş şartlarının o andaki ve gelecekteki  operasyonlarda potansiyel etkilerini anlamak olarak açıklayabiliriz. Tehditlere karşı uyanık olmak tüm durumsal farkındalığı etkiler. Uçuş harekât uzmanı için durumsal farkındalıkta sorulması gereken sorular şunlardır:
• Uçak neredeydi?
• Uçak şu anda nerede?
• Uçak şu anda nereden nereye gidiyor?
• Bu uçuş operasyonunda benim tehditlerim nelerdir?
• Gelecekte benim tehditlerim neler olabilir?
• Uçağın uçtuğu bölgedeki hava trafiği ve meteorolojik şartlar nedir?
• Teknik, yakıt, yer hizmetleri, yolcu ve kargo durumu nedir?

Havaalanlarında kara ve hava tarafı olmak üzere iki esas bölüme ayrılır. Kara
tarafı halka açık olan bölgeler, hava tarafı ise girişi güvenlik kontrolüne tabi ve sadece yetkili kişilerin geçişine izin verilen bölgelerdir.

Kara Tarafı: Kara tarafı, otoparklar, toplu taşıma istasyonları ve erişim yolları gibi
alanları kapsar.
Hava Tarafı: Hava tarafı ise pist, taksi yolları ve apron dahil uçaklara erişilebilir tüm alanları içerir.

Uluslararası olarak uyulması gerekli temel mevzuat ve dokümanlar aşağıda özetlenmiştir:
• 7.12.1944 tarihinde akit ve imza edilmiş olan Uluslrarası Sivil Havacılık Sözleşmesi
ve Annex-17 (Şikago),
• Hava Taşımalarında Bazı Suç ve Diğer Eylemlerin Önlenmesine Dair Sözleşme.
(Tokyo-1963),
• Uçakların Yasadışı Olarak Ele Geçirilmesinin Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Sözleşme (Lahey-1970),
• Sivil Havacılığın Güvenliğine Karşı Kanun dışı Eylemlerin Önlenmesine Dair Sözleşme (Montreal-1971),
• Uluslararası Sivil Havacılığa Hizmet Veren Havalimanlarında Kanun dışı Şiddet
Olaylarının Önlenmesine İlişkin Protokol (Montreal Ek-1988),
• Gayri Kanuni Eylemlere Karşı Sivil Havacılığı Koruma ve Güvenlik Talimatı
(ICAO Dokümanı 8973),
• Avrupa Sivil Havacılık Konferansı (ECAC, Güvenlik Doc.30),
• İkili Hava Ulaştırma Anlaşmaları.

Havaalanının hava tarafı bölümünün güvenliği için aşağıda belirtilen
tedbirler alınmalıdır:
• Havaalanında en etkili güvenlik tedbirleri havaalanının hava tarafı ile kara tarafını ayıran çizgi üzerinde gerçekleştirilir ve havaalanının hava tarafına yetkisiz kişileringirişi engellenir.
• Havaalanında uçakların bulunduğu bölgelerin güvenliği (pistler, taksi yolları ve
apronlar) halka açık olan sahalardan fiziki engellerle ayrılmak suretiyle sağlanır.
• Her havaalanında, kara tarafından hava tarafına geçen yol ve girişler sınırlandırılarak, buralardan görevsiz ve yetkisiz geçişlere mani olmak maksadıyla gerekli
güvenlik ve kontrol tedbirleri alınır. Havaalanının hava aracı manevra sahasına,
yalnız yetkili havaalanı görevlerinin girmesine izin verilir.
• Havaalanının hava tarafına terminal binası dışından girişleri önlemek maksadıyla
ve havaalanının uçuş faaliyetleri ile çatışmayacak şekilde alan çevresinde bir tel
örgü engeli tesis edilir.
• Bakım personeli, güvenlik devriyeleri ve kurtarma araçlarının yararlanabilmesini temin etmek üzere, havaalanın hava tarafı çevresinde olmakla birlikte çevre tel
örgü engelinin içinde çevre yolları tesis olunur.
• Havaalanında, araçların ve yayaların kara tarafından hava tarafına giriş-çıkışını
sağlamak için, havaalanının faaliyetleri ile bağdaşacak şekilde ve asgari sayıda geçiş
yerleri tesis edilir. Bu girişler, yetki dışı geçişleri önleyecek şekilde kontrollü olur,
gece kullanılacak olanların çevresi aydınlatılır.
• Hassas noktalar olan kule, teknik blok, haberleşme ve seyrüsefer yardımcı teçhizatı, yakıt tesisleri, enerji kaynakları ve nakil tesisleri gerektiği şekilde korunur ve
buralara giriş-çıkış kontrol altında bulundurulur.
• Hava tarafında bulanan uçaklara erişimin gözetim ve kontrol altında bulundurulması, geceleri uçak park yerlerinin aydınlatılması, uçak park sahasındaki kritik
yerlerin devriyelerle taranması ve kapalı devre televizyon ile gözetlenmesi önlemleri alınır.

Havaalanının kara tarafının güvenliği için aşağıda belirtilen genel tedbirler alınabilir:
• Havaalanının kara tarafından yolcu terminaline ve havaalanının diğer bölümlerine
girişler güvenlik açısından kontrol, muayene ve sınırlamalara tabi tutulur. Yolcu ve
görevliler dışındaki kişilerin girişlerine belli sınırlama ve kısıtlamalar ve kontroller
konulur.
• Özellikle yolcu terminalinde güvenlik ile hız ve kolaylık arasında makul bir denge
kurulmalıdır.
Yolcu terminali ile ilgili güvenlik tertip ve tedbirleri şunlardır:
• Gelişler ve girişler belli sınırlama, kısıtlama ve gereken ölçüde muayene ve kontrola tabi tutulur.
• Havaalanının hava tarafı ile kara tarafı arasındaki sınır, yolcu terminali içinde
de devam eder. Yolcu terminalinden bu sınırı geçerek uçağa, yalnız usulüne göre
kontrole tabi tutulmuş yolcu ve bagajların geçişine imkan verecek tertip ve tedbirler alınır. Karşılayıcıların ve uğurlayıcıların, bu sınırın daha ilerisinde yolcuları
karşılama ve uğurlamalarına izin verilmez.
• Yolcu terminali kullanıcılarına, havacılık hizmetleri ve güvenlik tedbirleri ile ilgili
genel anlamda bilgi verilir ve özellikle artan güvenlik tedbirlerinin alındığı zamanlarda uyarılar yapılır. Bu husus, yolcu terminalinde gerekli ve göze çarpan yerlere
levhalar asılarak ve sesli yayın sistemleri kullanılarak yapılır.
• Kanun dışı bir eyleme karşı tedbir almak üzere yolculara ait kısıtlı bölümler ve
halka açık yerler güvenlik görevlilerince yeterli ölçüde gözetim ve denetim altında
tutulur.