ÜCRET VE ÖDÜL YÖNETİMİ

B'de yer alan ifadenin ''İşletmenin performans yönetimi, iş analizi ve eğitim sistemleriyle uyumlu olması.'' şeklinde yazılması gerektiğinden yanlıştır. Buna göre doğru cevap B'dir.

Bir ödül sistemi; iş analizi yoluyla işlerin değerlendirilmesini, o işlerin işgücü piyasalarındaki karşılıklarının belirlenmesini, ücret yapılarının oluşturulmasını, performans yönetimi süreçlerini, çalışanların bireysel veya takım olarak ortaya koyacakları başarıların nasıl belirleneceğinin ve ödüllendirileceğinin belirlenmesini ve ücret dışı katkıların belirlenmesini içerir.

Ödüllendirme sisteminin bileşenleri üç başlık altında incelenebilir. Bunlar; 1) Strateji ve politikalar, 2) Ödüllendirme süreçleri ve 3) Ödüllendirme uygulamalarıdır.

Performans yönetimi döngüsü içerisinde ödüllerin bir başka önemli yönü de ödüllerin birer geribildirim oluşlarıdır. Bu geribildirim hem çalışan açısından hem de işletme açısından önemlidir. Çalışanlar açısından aldıkları ödüller, ortaya belli bir başarı koyduklarının ve belirlenen hedeflere ulaştıklarının, üstelik de bunun işletme yönetimi tarafından fark edildiğinin birer göstergesidirler. Aldıkları ödüllere göre hem motivasyonları artacak hem de gelecekteki davranışları ve çalışma biçimleri işletme hedefleri doğrultusunda şekillenecektir. Performans yönetim sistemi içerisinde ödüller işletmeler açısından da önemli geribildirimler sağlayabilirler. En önemli geribildirim ödüllerin doğru belirlenip belirlenmediğidir. Eğer uzun vadede işletmenin genel performansında özellikle çalışanlardan kaynaklandığı düşünülen bir artış görülüyorsa işletmede uygulanan ödül sisteminin sağlıklı yürüdüğü söylenebilir.

Farklı stratejilere sahip işletmeler farklı ödüllendirme stratejilerine başvurmaktadırlar. Ödüllendirme stratejileri ve politikaları da ödüllendirme sisteminin önemli bileşenleri arasındadır. Ödüllendirme sisteminin kurulmasında öncelikle işletme stratejisi, ardından da ödüllendirme stratejisi dikkate alınmaktadır. Ödüllendirme stratejisi işletmenin ödüllendirme uygulamalarıyla gelecekte nereye varmak istediğinin ve bu hedefe varmak için farklı ödüllendirme alternatiflerini hangi biçimlerde kullanacağının belirlenmesidir.

Ödüllendirme sisteminin temel unsurlarından olan ödüllendirme uygulamaları çalışanlara ödül olarak sunulan karşılıkları ve sunuluş biçimlerini ifade etmektedir. Bunlar genellikle ekonomik olan ve olmayan yada içsel ve dışsal ödüller olarak bilinen ödül türleridir. Ekonomik ödüller genel olarak temel ücret ve değişken ücret gibi iki ana bölümde ele alınmaktadır. Temel ücretler herkesin toplu halde ödüllendirilmeleri politikasına uygun bir ödüllendirme aracıyken değişken ücretler ise bireysel ödüllendirmeler için kullanılmaktadır.

Biçimsel bir ödüllendirme sisteminin kuruluşu biçimsel olmayan sistemlere göre nispeten daha tanımlanabilir aşamalardan oluşmaktadır. Bu aşamaların başında amaçlar belirlenir. Daha sonra mevcut durum analizi yapılır, ödüllendirme kriterleri belirlenir, ödül türlerine karar verilir, ödüllendirme konusunda politikalar belirlenir. Zamanlamanın yapılmasının ve maliyet analizinden sonra sistem uygulanır ve izlenir.

Ödüllendirme sistemi çok sayıda birbiriyle ilişkili bileşenden oluşmaktadır. Bu bileşenlerin her biri farklı farklı özellikler taşımaktadır. Şekil 8.3 ödüllendirme sisteminin bileşenlerini birbirleriyle olan ilişkilerini de içerecek şekilde göstermektedir. Bu ilişkiler belirlenen ödüllendirme stratejisine bağlı olarak farklı biçimlerde de kurgulanabilmektedir. Ödüllendirme sisteminin bileşenleri üç başlık altında incelenebilir. Bunlar; 1) Strateji ve politikalar, 2) Ödüllendirme süreçleri ve 3) Ödüllendirme uygulamalarıdır.

İş analizleri işletmelerde çalışanların yerine getirdikleri işlerin işletme açısından değerlerinin birbirlerine göre sıralanmasıdır. Böylece yöneticiler hangi işleri diğerlerine göre daha fazla ödüllendirmeleri gerektiğine karar verirler.

Karşılaştırmalı oran analizi işletmenin başlangıçta bütçeye her bir çalışan için koyduğu ödül miktarı ortalamasının uygulamadaki gerçekleşme oranının izlenmesidir.

Ödüllendirme sistemleri günümüzün rekabet ortamında işletmelerin sahip olmaları gereken olmazsa olmaz stratejik araçlardır. Öyle ya da böyle bütün işletmeler çeşitli ödüllendirme yöntemleri kullanmaktadırlar. Ancak bu yöntemlerin etkin bir şekilde kullanılamaması işletmelerin ödüllendirmeye yönelik beklentilerinin karşılanamamasına neden olmaktadır. Önceki ünitede bunun en önemli nedeninin uygun bir ödüllendirme stratejisinin bulunmayışı, işletmelerin ödüllendirme faaliyetine stratejik bir bakış açısıyla yaklaşmamaları olduğunu açıklanmıştı. Ancak ödüllendirme stratejisinin varlığı da bu stratejinin hayata geçirilmesini sağlayacak biçimsel bir ödüllendirme sisteminin varlığıyla birlikte anlam kazanmaktadır. Etkili bir ödüllendirme sisteminin olmayışı uzun vadede işletmelerin rekabetçi güçlerini yavaş yavaş kaybetmelerine neden olmaktadır.

Ödüllendirmeyi ücretlendirmeden ayıran şey stratejik bakış açısının varlığıdır. Dolayısıyla bir ödüllendirme sisteminin en öncelikli bileşeni işletme stratejisidir.

Ödüllendirme sistemleri içerisinde yapılan işlerin değerlerinin belirlenmesi, her bir çalışanın işletmeye katkısının ölçülmesi ve çalışanlara verilecek ödüllerin miktarlarının tespit edilmesi gibi farklı amaçlar için sürekli tekrar eden bazı süreçler bulunmaktadır. Bu süreçler ödüllendirme sisteminin geliştirilmesinde ve sürdürülmesinde önemli role sahiptirler. Tek bir kez değil, sürekli olarak tekrarlanan bu süreçlerin en bilinenleri iş analizleri, piyasa araştırmaları ve performans yönetimi süreçleridir.

Ödüllendirme sisteminin etkili olması, kendinden beklenenleri sağlamasıyla ilişkilidir. Dolayısıyla etkili bir ödüllendirme sisteminin özellikleri işletmeden işletmeye değişiklik gösterecektir. Ancak yine de ödüllendirmeyle ilgili önceki ünitelerde de üzerinde parça parça da olsa durulan şu noktalar etkili bir ödüllendirme sisteminin özelliklerini ortaya koymaktadır: • Ödüllendirme kriterlerinin az sayıda, anlaşılır, mantıklı, ölçülebilir ve ulaşılabilir olması ve ödüllendirme sisteminin uygulanabilir, şeffaf, adil, eşitlikçi ve katılımcı olması ödüllendirme sisteminin özelliklerindendir.

Ödüllendirme sisteminin etkili olması, kendinden beklenenleri sağlamasıyla ilişkilidir. Dolayısıyla etkili bir ödüllendirme sisteminin özellikleri işletmeden işletmeye değişiklik gösterecektir. Ancak yine de ödüllendirmeyle ilgili önceki ünitelerde de üzerinde parça parça da olsa durulan şu noktalar etkili bir ödüllendirme sisteminin özelliklerini ortaya koymaktadır: • Ödüllendirme kriterlerinin az sayıda, anlaşılır, mantıklı, ölçülebilir ve ulaşılabilir olması • Ödüllendirme sisteminin uygulanabilir, şeffaf, adil, eşitlikçi ve katılımcı olması • Tüm çalışanların belli oranlarda ödüllendirilebilmesi • Ödüllendirmenin performansla ilişkisinin kurulmuş olması • Ödüllerin zamanında verilmesi • Ödüllendirme sisteminin gerektiğinde iptal edilebilir ödüllerden oluşması • Ödüllendirme sisteminin çalışanlara etkili geribildirim sağlaması ve onları geliştirmesi • Ödüllendirme sisteminin uzun vadeli hedefleri dikkate alması • Sadece yerine getirilmiş görevlerin değil girişimciliğin, yeni fikirlerin de ödüllendirilmesi • Liderlik, işbirliği ve takım çalışmasının ödüllendirilmesi • Aşırı ödüllendirmeden kaçınılması • Ödüllendirme sisteminin işletmenin genel stratejilerini, insan kaynakları stratejilerini ve ödüllendirme stratejilerini desteklemesi • İşletmenin önemsediği değerleri teşvik etmesi • Ödüllendirme sisteminin maliyetler açısından sürdürülebilir olması • İşletmenin performans yönetimi, iş analizi ve eğitim sistemleriyle uyumlu olması • İşletmenin bütün birim müdürlerince anlaşılmış, paylaşılmış ve uygulanabilecek olması • Çalışanların motivasyonunu, memnuniyetini, bağlılığını ve performansını artırması • Nitelikli çalışanları işletmeye çekmesi

Ödüllendirme sistemlerinde farklı düzeylerdeki yöneticilere hangi rollerin verileceği de önemli ödüllendirme politikası tercihidir. İlk olarak düşünülmesi gereken de hangi birimde olursa olsun tüm yöneticilerin çalışanlarıyla ilgili kararlarında işletmenin genel ödüllendirme stratejilerine uygun tutumlar uygulama ve izleme, şeffaflık, zamanlama, maliyet analizi birim yöneticilerinin sorumluluğu altındadır.

Biçimsel ödüllendirme sistemleri her zaman sıfırdan kurulan sistemler değildir. Çoğu zaman mevcut ödüllendirme sisteminin değiştirilmesine yönelik çabaları içermektedir. Genellikle bir mevcut bir sistemi değiştirmek en baştan yeni bir sistem kurmaktan daha zor olmaktadır. Biçimsel bir ödüllendirme sisteminin kuruluşu biçimsel olmayan sistemlere göre nispeten daha tanımlanabilir aşamalardan oluşmaktadır. Bu aşamaların başında amaçlar belirlenir. Daha sonra mevcut durum analizi yapılır, ödüllendirme kriterleri belirlenir, ödül türlerine karar verilir, ödüllendirme konusunda politikalar belirlenir.

Ödüllendirme bireysel ve örgütsel performansın artırılmasına şu açılardan katkıda bulunur: • Yüksek bir performans ortaya koymak için çalışanların sahip olmaları gereken değerler ve gerekli davranışların neler olduğuna ortaya koyarak, • Performans beklentilerini açıkça tanımlayıp anlaşılmalarını sağlayarak, • Yüksek performansın teşvik ve takdir edilmesini sağlayarak, • İşyerine adanmışlığı artırarak ve yüksek performansla çalışanlara pozitif ayırımcılık uygulanmasını sağlayarak, • İyi niteliklere sahip çalışanların işletmeye gelmesini ve işletmedekilerin de işletmede kalmalarını sağlayarak.