ÜCRET VE ÖDÜL YÖNETİMİ

Ödüllendirme sistemlerinin özünde birbirine zıt iki farklı boyutu bulunmaktadır: 1) İstenmeyen davranışların engellenmesi için kullanılan disiplin boyutu, 2) İstenilen davranışların ortaya çıkması için kullanılan ödüllendirme boyutu ve 3) Bu iki boyut arasında üç farklı yönetici yaklaşımı bulunmaktadır.

Ödüllendirme stratejisi işletmenin ödüllendirme uygulamalarıyla gelecekte nereye varmak istediğinin ve bu hedefe varmak için farklı ödüllendirme alternatiflerini hangi biçimlerde kullanacağının belirlenmesidir. Bu çerçevede ödüllendirme stratejilerinin hayata geçirilmesinde yol gösterici olacak ödüllendirme politikaları da şu başlıklar altında belirlenmektedir : • Ödüllerin seviyesi, yani çalışanlara verilen ödüllerin diğer işletmelerin ödülleri karşısındaki durumu açısından işletmenin işgücü piyasasında nasıl bir yer edinmek istediği, • İçsel yada dışsal eşitlikten hangisine odaklanıldığı, yani işletmenin öncelikle dışarıya karşı çalışanlarına bol ödül veren bir görüntü vererek yetenekli çalışanları elde etmeye mi; yoksa içeriye karşı mevcut çalışanlarına iyi ölçülüp-biçilmiş ödüller vererek herkesin tam hakkını aldığı, huzurlu bir işletmeye mi odaklanılacağı, • Şeffaflık, yani çalışanlara ücret politikaları ve oranları hakkında ne ölçüde bilgi verileceği, • Ücret yapıları, yani ödemelerin terfilerle ilişkilendirilip ilişkilendirilmeyeceği, • Eşitleme, yani çalışanların farklı ödül kademelerinde veya ücret yapılarında ne şekilde gruplandırılacağı, • Koruma, yani farklı ödüllendirme sistemlerinde çalışanların kayba uğramadan en iyi ödül kombinasyonunu almalarının nasıl sağlanacağı.

Şu noktalar etkili bir ödüllendirme sisteminin özelliklerini ortaya koymaktadır: • Ödüllendirme kriterlerinin az sayıda, anlaşılır, mantıklı, ölçülebilir ve ulaşılabilir olması • Ödüllendirme sisteminin uygulanabilir, şeffaf, adil, eşitlikçi ve katılımcı olması • Tüm çalışanların belli oranlarda ödüllendirilebilmesi • Ödüllendirmenin performansla ilişkisinin kurulmuş olması • Ödüllerin zamanında verilmesi • Ödüllendirme sisteminin gerektiğinde iptal edilebilir ödüllerden oluşması • Ödüllendirme sisteminin çalışanlara etkili geribildirim sağlaması ve onları geliştirmesi • Ödüllendirme sisteminin uzun vadeli hedefleri dikkate alması • Sadece yerine getirilmiş görevlerin değil girişimciliğin, yeni fikirlerin de ödüllendirilmesi • Liderlik, işbirliği ve takım çalışmasının ödüllendirilmesi • Aşırı ödüllendirmeden kaçınılması • Ödüllendirme sisteminin işletmenin genel stratejilerini, insan kaynakları stratejilerini ve ödüllendirme stratejilerini desteklemesi • İşletmenin önemsediği değerleri teşvik etmesi • Ödüllendirme sisteminin maliyetler açısından sürdürülebilir olması • İşletmenin performans yönetimi, iş analizi ve eğitim sistemleriyle uyumlu olması • İşletmenin bütün birim müdürlerince anlaşılmış, paylaşılmış ve uygulanabilecek olması • Çalışanların motivasyonunu, memnuniyetini, bağlılığını ve performansını artırması • Nitelikli çalışanları işletmeye çekmesi

Değişken fasılalı ödüllendirmede ödüllendirmenin ne zaman yapılacağı belli değildir. Bu tür ödüllendirme motive ediciliği en yüksek ödüllendirmedir. Çalışanlar ödülün verileceğini bilirler ancak ne zaman verileceği belirsizdir. Bu nedenle sürekli olarak ödülü hak edecek tutum ve davranışlarda bulunmaya çalışırlar. Örneğin belli proje takımlarında görev almanın teşvik edilmesi için kim zaman proje takımlarında yer alanlara sürpriz ödüller verilebilir. Böylece yeni bir proje takımı oluşturulurken gönüllü bulma sorunu ortadan kalkmış olur.

Ödüllendirme stratejilerinin hayata geçirilmesinde yol gösterici olacak ödüllendirme politikaları da şu başlıklar altında belirlenmektedir : • Ödüllerin seviyesi, yani çalışanlara verilen ödüllerin diğer işletmelerin ödülleri karşısındaki durumu açısından işletmenin işgücü piyasasında nasıl bir yer edinmek istediği, • İçsel yada dışsal eşitlikten hangisine odaklanıldığı, yani işletmenin öncelikle dışarıya karşı çalışanlarına bol ödül veren bir görüntü vererek yetenekli çalışanları elde etmeye mi; yoksa içeriye karşı mevcut çalışanlarına iyi ölçülüp-biçilmiş ödüller vererek herkesin tam hakkını aldığı, huzurlu bir işletmeye mi odaklanılacağı, • Şeffaflık, yani çalışanlara ücret politikaları ve oranları hakkında ne ölçüde bilgi verileceği, • Ücret yapıları, yani ödemelerin terfilerle ilişkilendirilip ilişkilendirilmeyeceği, • Eşitleme, yani çalışanların farklı ödül kademelerinde veya ücret yapılarında ne şekilde gruplandırılacağı, • Koruma, yani farklı ödüllendirme sistemlerinde çalışanların kayba uğramadan en iyi ödül kombinasyonunu almalarının nasıl sağlanacağı.

Ödül kriterlerinin belirlenmesi önemli bir konudur. Kriterler belirlenirken mutlaka işletmenin genel ve ödül stratejileri göz önünde bulundurulmalıdır. Ödül kriterlerinin mutlaka az sayıda, anlaşılır, mantıklı, ölçülebilir ve ulaşılabilir olması gerekmektedir. Yoksa çalışanlar açısından motive ediciliklerini kaybederler. İşletmeler genellikle müşteri memnuniyeti, çalışma kalitesi, problem çözücülük, üretim miktarı, hedef belirleme ve başarma, önerilerle iş süreçlerinin geliştirilmesine katkıda bulunma, işe devamlılık, kendini geliştirerek yeni becerilere sahip olma gibi kriterlerden yararlanmaktadırlar. Her işletmenin ödül kriteri ödüllendirme stratejisinin amaçlarına ve işletmenin faaliyet türüne göre farklılık gösterebilir.

Maliyetlerin analizi sadece mevcut durumu görmek açısından değil, gelecekteki ödüllendirme uygulamalarının maliyetlerinin tahmini için de önemlidir. Bazı ekonomik ödüller zaman içerisinde hak gibi algılanmaya başladığından gelecekte sürdürülemeyecek ödüllendirme uygulamalarına hiç başlanmaması daha akıllıca olacaktır. Ödüllendirmenin maliyeti sadece çalışanlara verilen ödüllerin toplamından oluşmamaktadır. Ödüllendirme sistemi için kullanılan yazılımların satın alınması, danışmanlık hizmetleri, ödüllendirme uygulamalarının takibi için görevlendirilecek ilave insan kaynakları personeli gibi farklı maliyetler de ödüllendirmenin toplam maliyetini artırabilmektedir.

Farklı stratejilere sahip işletmeler farklı ödüllendirme stratejilerine başvurmaktadırlar. Ödüllendirme stratejileri ve politikaları da ödüllendirme sisteminin önemli bileşenleri arasındadır. Ödüllendirme sisteminin kurulmasında öncelikle işletme stratejisi, ardından da ödüllendirme stratejisi dikkate alınmaktadır.

İş analizleri işletmelerde çalışanların yerine getirdikleri işlerin işletme açısından değerlerinin birbirlerine göre sıralanmasıdır. Böylece yöneticiler hangi işleri diğerlerine göre daha fazla ödüllendirmeleri gerektiğine karar verirler.

İstenen davranışları ve hatta daha fazlasını gösteren çalışanların ödüllendirilmesi de diğerlerinin cezalandırılması anlamına gelmektedir. Dolayısıyla ödüllendirme sistemlerinin özünde birbirine zıt iki farklı boyutu bulunmaktadır: 1) İstenmeyen davranışların engellenmesi için kullanılan disiplin boyutu, 2) İstenilen davranışların ortaya çıkması için kullanılan ödüllendirme boyutu ve 3) bu iki boyut arasında üç farklı yönetici yaklaşımı bulunmaktadır.

Ödüllendirme sisteminin oluşturulması ve maliyetlerinin analizinden sonra gerekli değişiklikler yapılmalı ve uygulamaya geçilmelidir. Ödüllendirme uygulamalarının hayata geçirilmesinde görev alan tüm insan kaynakları personeli ve çeşitli düzeylerdeki yöneticiler işletmenin genel ödüllendirme politikalarına uygun davranmalıdırlar. Uygulamalar sırasında ödüllendirme sisteminin beklendiği gibi çalışıp çalışmadığının da kontrol edilmesi gerekmektedir. Her şey yolunda gitse dahi işletmenin başlangıçtaki beklentileri de zaman içerisinde değişebilmektedir. Ödüllendirme uygulamalarının izlenmesinde karşılaştırmalı oran analizi, aşınma analizi, katma değer ölçümü ve tutum anketlerinden yararlanılmaktadır. Karşılaştırmalı oran analizi işletmenin başlangıçta bütçeye her bir çalışan için koyduğu ödül miktarı ortalamasının uygulamadaki gerçekleşme oranının izlenmesidir.

İşletmenin mevcut ödüllendirme sisteminin iç ve dış çevresel durumunun belirlenmesinin ardından geliştirilecek ödüllendirme sistemi için ilk adım yeni ödüllendirme kriterlerinin belirlenmesidir. Ödüllendirme kriterlerinin belirlenmesi ödüllendirme sistemi açısından “kim?” sorusunun cevabının verilmesi, yani kimlerin ödüllendirileceğine karar verilmesi için kriterler belirlenmesi demektir.

Yönlendirme davranışı disiplin ve ödüllendirme arasında bir geçiş bölgesidir. İstenmeyen davranışların cezalandırılması yerine olumlu davranışlara dönüştürülecek şekilde yönlendirilmesini ifade etmektedir. Buna göre doğru cevap C'dir.

IV. Seçenekte yer alan ifade ''Özellikle işletmelerde istenmeyen davranışlar gösterenlerin cezalandırılmaları, işletmenin beklentilerine uygun bir performans ortaya koyan çalışanlar için ödüllendirici olabilmektedir.'' şeklinde olması gerektiğinden yanlıştır. Buna göre I.II ve III seçenelerin yer aldığı E doğrudur.

Ödüllendirme sisteminin bileşenleri temel olarak üç başlık altında incelenebilir. Bunlar; 1) Strateji ve politikalar, 2) Ödüllendirme süreçleri ve 3) Ödüllendirme uygulamalarıdır. Buna göre doğru cevap B'dir.

D seçeneğindeki verlen ifade ''Biçimsel olmayan ödüllendirme önceden planlanabilen bir ödüllendirme sistemi olmaktan ziyade kurum kültürünün zamanla ortaya çıkardığı bir durumu ifade etmektedir.'' olması gerektiğinden yanlıştır. Buna göre doğru cevap D'dir.

Müşteri memnuniyeti, çalışma kalitesi ve üretim miktarı ödül kriteri içerisinde yer alırken; problem yaratıcılık ve işe devamsızlık bu kriterler içerisinde yer almayacağından yanlıştır. Buna göre I.II ve IV seçenekler doğru olduğundan doğru cevap D'dir.

Ödüllendirme sistemleri içerisinde yapılan işlerin değerlerinin belirlenmesi, her bir çalışanın işletmeye katkısının ölçülmesi ve çalışanlara verilecek ödüllerin miktarlarının tespit edilmesi gibi farklı amaçlar için sürekli tekrar eden bazı süreçler bulunmaktadır. Bu süreçler ödüllendirme sisteminin geliştirilmesinde ve sürdürülmesinde önemli role sahiptirler. Tek bir kez değil, sürekli olarak tekrarlanan bu süreçlerin en bilinenleri iş analizleri, piyasa araştırmaları ve performans yönetimi süreçleridir. Buna göre doğru cevap bütün seçenekleri içeren E'dir.

Piyasa araştırmaları; işletmedeki işlere ödenen ücretler ve diğer ödüllerin seviyelerinin piyasada benzer işi yapan diğer işletmelerdeki ücret ve ödüllerle karşılaştırılmasıdır. Böyle bir karşılaştırmanın sonuçları işletmenin içsel ve dışsal eşitlik arasındaki tercihinin belirlenebilmesi için önemlidir. Piyasa araştırması verileri çeşitli kaynaklardan sağlanabilir ancak önemli olan verilerin güvenilir olmasıdır. Buna göre doğru cevap A'dır.

Mevcut durum analizinde gözden geçirilmesi gereken iki nokta bulunmaktadır. Bunlardan biri mevcut ödüllendirme sisteminin yani işletme stratejisinin, ödüllendirme stratejisinin, insan kaynakları stratejisinin, iş analizi ve performans yönetimi sisteminin, ücretlerin, katkıların, ödüllendirme politikalarının, prosedürlerinin ve uygulamalarının gözden geçirilmesidir. Buna göre bütün seçenekler doğru olduğundan doğru cevap I.II.III ve IV. seçeneklerinin yer aldığı E'dir.