ÜCRET VE ÖDÜL YÖNETİMİ

Ödüllendirmenin amaçları: İşletme Vizyon ve Değerlerinin Çalışanlarca Paylaşılması, Çalışanların motivasyonunu ve performansını artırmak, Örgüt yapısını oluşturmak ve güçlendirmek, Çalışanların bilgi ve yeteneklerini geliştirmek ve Ücretlerden kaynaklanan maliyetleri kontrol etmektir.

Dışsal ödüller herhangi bir davranışı gerçekleştirmek için işin veya davranışın kendisi dışında bir başka faktörün motive edici olması durumunu ifade etmektedir.

Vroom’un beklenti kuramına göre insan açısından motivasyonun gücü belli sonuçlara ulaşma beklentisi ile o sonuçlara ulaşmanın insan gözündeki değerinin (valens) bir çarpımıdır

İçsel ödül türleri: Takdir ve teşekkür, Değer verildiğini gösterme, Katılımcı yönetim, Çalışanların güçlendirilmesi, Eğitim olanakları sunma, İş tasarımı, İş güvencesi ve sosyalleşme olanakları sunma başlıkları altında özetlenebilir.

Dışsal ödüllendirme sistemleri daha çok ekonomik bir nitelik taşıdıklarından şu üç farklı başlık altında sınıflandırılabilirler: Doğrudan ödemeler, dolaylı ödemeler ve parasal olmayan ödüller.

Eşitlik kuramı çalışanların işletmeleriyle olan ilişkilerinde diğer çalışanlarla eşit muamele görme beklentilerine dayanmaktadır.

Fizyolojik ihtiyaçlar, Güvenlik ihtiyacı, Ait olma ve sevgi ihtiyacı, Saygı görme ihtiyacı, Kendini tamamlama ihtiyacı Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisinde yer alır.

Amaç belirleme kuramı Edwin Locke tarafından geliştirilmiş bir kuramdır. Bu kurama göre kişilerin belli davranışları gösterme konusundaki motivasyonun şiddeti taşıdıkları amaçlara göre değişmektedir. İşletmeler açısından bu kuramın en önemli yönü çalışanların amaçlarıyla işletmenin amaçlarının uyumlaştırılmasıdır. Doğru amaçlar belirlenmesi ve bu amaçlara ulaşılması durumunda elde edilecek doğru ödüllerin seçilmesi çalışan amaçlarını i şletme amaçlarıyla örtüştürecek ve motivasyonu artıracaktır.

Ödüller insanların belli bir çabanın karşılığı olarak elde ettiklerinde mutlu olacakları mükafatlardır.

Ödüllendirme amaçları: İşletme vizyon ve değerlerinin çalışanlarca paylaşılması, Nitelikli çalışanların işletmeye kazandırılması ve elde tutulması, Mevcut çalışanların motivasyon ve performansının artırılması, Çalışanların bilgi ve yeteneklerinin geliştirilmesi, Kurum kültürünün desteklenmesi, Örgüt yapısının oluşturulması ve güçlendirilmesi, Ücretlerden kaynaklanan maliyetlerin kontrol edilmesi başlıkları altında toplanabilir.

Yapılan araştırmalar özellikle sosyal yardımlar biçimindeki dolaylı ödemelerin işgücü maliyetleri içindeki oranının çoğu zaman ücretler gibi doğrudan ödemelerden kaynaklanan maliyetlerden fazla olabildiğini göstermektedir. Bu tür yardımların belli periyotlarla herkese yönelik yapılması zamanla çalışanlar tarafından bir hak olarak algılanmalarına neden olmakta ve ödüllendirici özelliğini yitirmesine neden olabilmektedir.

Geniş kapsamlı olarak bakıldığında işletmelerde baz ücret veya temel ücret olarak bilinen ve çalışanlara her koşulda alacakları taahhüt edilen ücretin dışındaki her türlü ödeme ve katkılar ödüllendirme olarak nitelendirilebilir. Buna kısa ve uzun vadeli değişken ücretler ve sağlık sigortaları, emeklilik programları, araba, cep telefonu vb. katkılar da dahildir. Dar anlamda ise ödüller sadece periyodik olmayan ödeme ve katkıları kapsamaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Yönetimin belirlediği ödüllendirme stratejisi ve öne çıkardığı ödüllendirme kriterleri aslında çalışanlara yönelik bir mesaj da içermektedir. Çalışanlar kısa sürede bu mesajı alacak ve ona göre davranmaya başlayacaklardır. Örneğin faaliyetlerini belli bir iş ahlakı ve sosyal sorumluluk anlayışı çerçevesinde yürütme vizyonuna sahip bir
çalışanların iş ahlakına uygun davranışlarının ödüllendirilmesi, o işletmede ahlaki davranışların çalışanlarca da paylaşılması sonucunu doğuracaktır.

Ödüllendirme sistemleri bir yandan nitelikli adayların işletmelere kazandırılmasını hedeflerken diğer yandan da mevcut nitelikli çalışanların işten ayrılma niyetlerini de azaltmayı amaçlar. Yapılan araştırmalar işten ayrılmaların üçte birinin ücretle ilgili memnuniyetsizliklerden kaynaklandığını göstermektedir. İyi bir ödüllendirme sistemi çalışanların elde tutulması açısından bazen ücret politikalarından daha etkili olabilmektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

İnsanları belli davranışları gerçekleştirme konusunda hangi faktörlerin harekete geçirdiği konusunda yapılan ilk çalışmalar daha çok bütün insanların ortak güdüleri olan ihtiyaçları bulmaya odaklanmıştır. Her insanın en temel ihtiyaçlarını belirlemeye dönük bu çalışmalar genellikle her insanın içinden gelen birtakım ihtiyaçları temel almaktadır. Kapsam kuramları olarak da bilinen bu kuramların en önemlileri ihtiyaçlar hiyerarşisi ve başarma ihtiyacı kuramlarıdır. Doğru cevap E seçeneğidir.

McClelland ve Atkinson insanların en önemli ihtiyaçlarının başarma ihtiyacı olduğunu ileri sürerler. Onlara göre insanlar belli konularda başarı gösterme ihtiyacı içerisindedirler. Buna bağlı olarak da başarısız olmaktan korkarlar. Başarma ihtiyacına yönelik yaklaşımların ödüllendirme açısından en önemli sonucu insanların dışsal bir ödül olmadan da sırf kendilerine karşı olan saygılarının bir gereği olarak da başarılı olmak için gayret gösterebildikleridir. Bu anlamda yöneticilerin bir ödüllendirme stratejisi olarak çalışanların başarısız olmalarına neden olabilecek çevresel koşulları ortadan kaldırmaya çalışmaları yararlı olabilir.  Doğru cevap D seçeneğidir.

Eşitlik kuramı temelde adalet algılamasıyla ilişkili bir kuramdır. Çalışanların adil bir ortamda bulunduklarına yönelik algılamalarının motivasyonlarını artırdığına ilişkin çok sayıda araştırma bulunmaktadır. Ödüllendirme sistemleri açısından çalışanların adalet ve eşitlik algılamalarındaki farklılıklar çok çeşitli sonuçlar ortaya koyabilmektedir. Çalışanlar performanslarının karşılığını alma konusunda eşitsizlik yaşadıklarına inandıklarında ya daha fazla ödül talep etmekte veya performanslarını azaltmaktadırlar. Bazen devamsızlık, çeşitli biçimlerde iş yerine zarar verme veya işten ayrılma gibi sonuçlar da ortaya çıkabilmektedir. Bu nedenle ücretlendirme sistemlerinde olduğu gibi ödüllendirme sistemlerinde de eşitlik en temel ilkelerden biri olmalıdır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Dışsal ödüller genellikle işletme tarafından çeşitli boyutlarıyla daha fazla kontrol edilebilen, daha somut ödüllerdir. Diğer sınıflandırmaları da dikkate aldığımızda içsel ödüller daha çok psiko-sosyal nitelikteyken dışsal ödüller ise daha ekonomik
ödül türlerini kapsamaktadır. Yönetsel ödüller ise bazen içsel bazen de dışsal nitelikte olabilmektedirler. Dışsal ödüllendirme sistemleri daha çok ekonomik bir nitelik taşıdıklarından şu üç farklı başlık altında sınıflandırılabilirler: Doğrudan ödemeler, dolaylı ödemeler ve parasal olmayan ödüller. Doğru cevap E seçeneğidir.

Çalışanlara yetki ve sorumluluk devretme ve onların inisiyatif kullanmalarını teşvik etme anlamına gelen çalışanların güçlendirilmesi uygulamaları, aslında işletmeler açısından verimliliği artırıcı bir yöntem olarak gündeme gelse de aynı zamanda motivasyonu da artıran uygulamalardır. Çalışanların kararlara katılımından bir derece gelişmiş bir durum olarak karar alma pozisyonuna gelmeleri çalışanlara olan güvenin de bir göstergesi durumundadır. Çalışanlara yaptıkları işle ilgili karar ve sorumluluk
alabilme yetkisi devreden bu anlayış çalışanların yaptıkları işe ve işletmelerine olan bağlılıklarını artırıcı bir ödüllendirme yöntemidir. Doğru cevap D' dir.

Dolaylı ödemeler de işletmelerin çalışanlarını ödüllendirmek üzere sundukları maddi ve ekonomik ödüller arasındadır. Doğrudan ödemelerden farkı ise dolaylı ödemelerin doğrudan normal çalışma sürelerinin karşılığı olarak verilmemesidir. Dolayısıyla dolaylı ödemeler maaş kapsamında yer almayan ekonomik ödüllerdir. Yemek parası, yakacak yardımı, kırtasiye yardımı, erzak yardımı, kıyafet yardımı, eğitim-öğretim yardımı gibi yardımlar ise çalışmanın doğrudan kendisiyle ilişkileri biraz daha az olan dolaylı ödemelere örnektir. Doğru cevap A seçeneğidir.