ÜCRET VE ÖDÜL YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 5

Ödüllendirme sistemleri bir yandan nitelikli adayların işletmelere kazandırılmasını hedeflerken diğer yandan da mevcut nitelikli çalışanların işten ayrılma niyetlerini de azaltmayı amaçlar. Yapılan araştırmalar işten ayrılmaların üçte birinin ücretle ilgili memnuniyetsizliklerden kaynaklandığını göstermektedir. İyi bir ödüllendirme sistemi çalışanların elde tutulması açısından bazen ücret politikalarından daha etkili olabilmektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

İnsanları belli davranışları gerçekleştirme konusunda hangi faktörlerin harekete geçirdiği konusunda yapılan ilk çalışmalar daha çok bütün insanların ortak güdüleri olan ihtiyaçları bulmaya odaklanmıştır. Her insanın en temel ihtiyaçlarını belirlemeye dönük bu çalışmalar genellikle her insanın içinden gelen birtakım ihtiyaçları temel almaktadır. Kapsam kuramları olarak da bilinen bu kuramların en önemlileri ihtiyaçlar hiyerarşisi ve başarma ihtiyacı kuramlarıdır. Doğru cevap E seçeneğidir.

McClelland ve Atkinson insanların en önemli ihtiyaçlarının başarma ihtiyacı olduğunu ileri sürerler. Onlara göre insanlar belli konularda başarı gösterme ihtiyacı içerisindedirler. Buna bağlı olarak da başarısız olmaktan korkarlar. Başarma ihtiyacına yönelik yaklaşımların ödüllendirme açısından en önemli sonucu insanların dışsal bir ödül olmadan da sırf kendilerine karşı olan saygılarının bir gereği olarak da başarılı olmak için gayret gösterebildikleridir. Bu anlamda yöneticilerin bir ödüllendirme stratejisi olarak çalışanların başarısız olmalarına neden olabilecek çevresel koşulları ortadan kaldırmaya çalışmaları yararlı olabilir.  Doğru cevap D seçeneğidir.

Eşitlik kuramı temelde adalet algılamasıyla ilişkili bir kuramdır. Çalışanların adil bir ortamda bulunduklarına yönelik algılamalarının motivasyonlarını artırdığına ilişkin çok sayıda araştırma bulunmaktadır. Ödüllendirme sistemleri açısından çalışanların adalet ve eşitlik algılamalarındaki farklılıklar çok çeşitli sonuçlar ortaya koyabilmektedir. Çalışanlar performanslarının karşılığını alma konusunda eşitsizlik yaşadıklarına inandıklarında ya daha fazla ödül talep etmekte veya performanslarını azaltmaktadırlar. Bazen devamsızlık, çeşitli biçimlerde iş yerine zarar verme veya işten ayrılma gibi sonuçlar da ortaya çıkabilmektedir. Bu nedenle ücretlendirme sistemlerinde olduğu gibi ödüllendirme sistemlerinde de eşitlik en temel ilkelerden biri olmalıdır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Dışsal ödüller genellikle işletme tarafından çeşitli boyutlarıyla daha fazla kontrol edilebilen, daha somut ödüllerdir. Diğer sınıflandırmaları da dikkate aldığımızda içsel ödüller daha çok psiko-sosyal nitelikteyken dışsal ödüller ise daha ekonomik
ödül türlerini kapsamaktadır. Yönetsel ödüller ise bazen içsel bazen de dışsal nitelikte olabilmektedirler. Dışsal ödüllendirme sistemleri daha çok ekonomik bir nitelik taşıdıklarından şu üç farklı başlık altında sınıflandırılabilirler: Doğrudan ödemeler, dolaylı ödemeler ve parasal olmayan ödüller. Doğru cevap E seçeneğidir.

Çalışanlara yetki ve sorumluluk devretme ve onların inisiyatif kullanmalarını teşvik etme anlamına gelen çalışanların güçlendirilmesi uygulamaları, aslında işletmeler açısından verimliliği artırıcı bir yöntem olarak gündeme gelse de aynı zamanda motivasyonu da artıran uygulamalardır. Çalışanların kararlara katılımından bir derece gelişmiş bir durum olarak karar alma pozisyonuna gelmeleri çalışanlara olan güvenin de bir göstergesi durumundadır. Çalışanlara yaptıkları işle ilgili karar ve sorumluluk
alabilme yetkisi devreden bu anlayış çalışanların yaptıkları işe ve işletmelerine olan bağlılıklarını artırıcı bir ödüllendirme yöntemidir. Doğru cevap D' dir.

Dolaylı ödemeler de işletmelerin çalışanlarını ödüllendirmek üzere sundukları maddi ve ekonomik ödüller arasındadır. Doğrudan ödemelerden farkı ise dolaylı ödemelerin doğrudan normal çalışma sürelerinin karşılığı olarak verilmemesidir. Dolayısıyla dolaylı ödemeler maaş kapsamında yer almayan ekonomik ödüllerdir. Yemek parası, yakacak yardımı, kırtasiye yardımı, erzak yardımı, kıyafet yardımı, eğitim-öğretim yardımı gibi yardımlar ise çalışmanın doğrudan kendisiyle ilişkileri biraz daha az olan dolaylı ödemelere örnektir. Doğru cevap A seçeneğidir.

İşletmelerin zengin eğitim programları sunması, yüksek lisans eğitimi gibi alanlarda kendini geliştirmeye çalışanlara gerekli izinlerin sağlanması gibi uygulamaların varlığı kendi başına bir ödül olarak algılanmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Temel üretim faktörlerinden birisi olan emeğin üretime fikren ya da bedenen katkı sağlaması nedeniyle işgücüne bir bedel ödenmesi gerekir. Üretime düşünsel veya fiziksel emeğini katan işgücüne veya çalışanlara, verdikleri hizmetleri karşılığında ödenen ayni ve nakdî büyüklüğe ücret denilmektedir. Bu açıklamadan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Ücretler çok farklı açıdan sınıflandırılabilir. Konumuz gereği İş Kanunu’nda yer alan ücret türlerini ele alacağız. İş Kanununa göre ücret türleri Asgari ücret, yarım ücret, fazla çalışma ücreti, hafta tatili ücreti ve genel tatil ücretidir. Bu açıklamada da görülebileceği gibi ürün bedeli karşılığ ücret bir ücret türü değildir. Yani sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

İş Kanununda yapılan düzenlemeler çerçevesinde en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir (4857/md.53). İşveren, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini ilgili işçinin iznine başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermek zorundadır. Yıllık ücretli izin süresine rastlayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretleri ayrıca ödenir. Bu açıklamalarda da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

İşverenin çalışana ödediği ve ücret bordrosunda gösterilen ücret brüt ücrettir. Brüt ücretten sosyal sigorta primleri, vergiler ve diğer kamu kesintileri, sendika aidatı vb. kesintiler çıkarıldıktan sonra çalışanın eline geçen kısma ise net ücret denilmektedir. Buna sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Bordro ya da ücret bölümü her bir işçinin brüt ve net ücretlerini belirleyerek toplam ücretleri gösteren bordroyu düzenler ve her bir işçinin gelirine ilişkin kayıtları tutar. İşçilere ödenecek net ücretler, sigorta ve vergi kesintileri hesaplanır. İşçinin örgüte olan maliyeti bordro üzerinde gösterilmez. Buna göre sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

İş Kanununa göre ücret türleri Asgari ücret, yarım ücret, fazla çalışma ücreti, hafta tatili ücreti ve genel tatil ücretidir. Buna göre sorunun doğru cevabı