ÜCRET VE ÖDÜL YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 2

Dışsal ödüllendirme sistemleri daha çok ekonomik bir nitelik taşıdıklarından şu üç farklı başlık altında sınıflandırılabilirler: Doğrudan ödemeler, dolaylı ödemeler ve parasal olmayan ödüller.

Çalışanların en önemli beklentileri tarih boyunca emeklerinin karşılığı olarak adil bir ücret almak olmuştur. Bu beklenti bugün de önemini aynen korumaktadır. Ancak günümüzde çalışanların performansının artırılmasını sağlamak için ücret sistemlerinin yanında ödüllendirme sistemleri de kullanılmaktadır.

Ödüller her zaman parasal nitelikte olmak zorunda değildir. Bazen yönetici tarafından dile getirilen bir takdir cümlesi, memnuniyet içeren dostça bir gülümseme veya beden diliyle ortaya konan samimi bir jest bile ödüllendirici olabilmektedir.

McClelland’ın modelinde insan ihtiyaçları üç başlık altında incelenmektedir. Bunlardan ilki, başka insanlarla iletişim içerisinde olma, sosyal gruplara katılma gibi kavramlarla ifade edilen ilişki kurma ihtiyacıdır. İkincisi, güç kazanma ihtiyacıdır. Güç kazanma ihtiyacı insanların başkaları üzerinde otorite kurma, sözünü dinletme, insanları etki altında bırakma istekleri gibi biçimlerde ortaya çıkmaktadır. Üçüncüsü ise, hem ilişki kurma hem de güç kazanma ihtiyaçlarının temel nedeni olan başarma ihtiyacını ele almaktadır.

Beklenti kuramları insanları belli davranışlar göstermeye iten faktörün beklentiler ve o beklentilere atfedilen değerler olduğunu kabul ederken, pekiştirme kuramları ise tam tersi bir yaklaşımla insanların belli davranışların sonucunda elde ettikleri ödüllere göre motive olduklarını iddia etmektedir. Bir anlamda çevre tarafından benimsenen davranışlar tekrarlanırken benimsenmeyen davranışlar da tekrar edilmemektedir.

Amaç belirleme kuramı Edwin Locke tarafından geliştirilmiş bir kuramdır. Bu kurama göre kişilerin belli davranışları gösterme konusundaki motivasyonun şiddeti taşıdıkları amaçlara göre değişmektedir.

Maslow’un kuramı ihtiyaçlar hiyerarşisidir. Maslow’a göre, insan ihtiyaçları beş grup altında sınıflandırılabilir. Yeme, içme, cinsellik, yaşama gibi temel fizyolojik ihtiyaçlar; çevrenin ve geleceğin tehditlerden uzak olmasını ifade eden güvenlik ihtiyacı; diğer insanlarla bir arada olmayı ifade eden ait olma ve sevgi ihtiyacı; yapıp ettiklerinin başkaları tarafından takdir edilmesini ifade eden saygı görme ihtiyacı ve en son olarak da insanın bir anlamda kendini ölümsüz kılacak şekilde olumlu anılmasını sağlayacak birtakım buluşlara, başarılara imza atmasını ifade eden kendini gerçekleştirme ihtiyacı.

Herzberg’in Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisine dayalı olarak geliştirdiği kuramı çift faktör kuramıdır.

Pavlov ve Skinner adlı araştırmacıların hayvanlar üzerinde yaptıkları deneylerin sonucunda geliştirdikleri pekiştirme kuramları belirli davranışları özendirmenin iki farklı yönteminden bahsetmektedirler: ödüllendirme ve cezalandırma.

Dolaylı ödemeler de işletmelerin çalışanlarını ödüllendirmek üzere sundukları maddi ve ekonomik ödüller arasındadır. Doğrudan ödemelerden farkı ise dolaylı ödemelerin doğrudan normal çalışma sürelerinin karşılığı olarak verilmemesidir. Dolayısıyla dolaylı ödemeler maaş kapsamında yer almayan ekonomik ödüllerdir

Amaç belirleme kuramı Edwin Locke tarafından geliştirilmiş bir kuramdır. Bu kurama göre kişilerin belli davranışları gösterme konusundaki motivasyonun şiddeti taşıdıkları amaçlara göre değişmektedir.

Ödüllendirme sadece çalışanların belli hedeflere ulaşmaları halinde elde edecekleri bazı özendiriciler sunularak daha yüksek bir motivasyonla çalışmak için özendirilmelerini kapsamamaktadır. İşletmelerde ödüllendirme sistemlerinden pek çok farklı amaçla yararlanılmaktadır. Bunlar; İşletme vizyon ve değerlerinin çalışanlarca paylaşılması Nitelikli çalışanların işletmeye kazandırılması ve elde tutulması Mevcut çalışanların motivasyon ve performansının artırılması Çalışanların bilgi ve yeteneklerinin geliştirilmesi

Ödüllendirme sistemlerinin en önemli hedefi çalışanların motivasyonunu artırarak onları daha yüksek bir performans ortaya koyma konusunda isteklendirmektir.

Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi: Fizyolojik ihtiyaçlar - Güvenlik ihtiyaçları - Ait olma ve sevgi ihtiyaçları – Takdir ve saygı ihtiyaçları – Kendini tamamlama ihtiyacı

İçsel ödüller daha çok kişilerin psikolojik beklentilerini karşılamaya dönük manevi ödüllerden oluşmaktayken, dışsal ödüller ise çalışma veya özel yaşam çevrelerinden kaynaklanan sosyolojik temelli beklentilerin karşılanmasına yönelik maddi yönü daha ön planda olan ödüllerdir.

McClelland ve Atkinson insanların en önemli ihtiyaçlarının başarma ihtiyacı olduğunu ileri sürerler. Onlara göre insanlar belli konularda başarı gösterme ihtiyacı içerisindedirler. Buna bağlı olarak da başarısız olmaktan korkarlar.

Çalışanların performansının artırılmasını sağlamak için ücret sistemlerinin yanında ödüllendirme sistemleri de kullanılmaktadır. Çünkü belli bir aşamadan sonra ücretin tek başına motive edici özelliği azalmaktadır. Özellikle benzer ücreti başka işletmelerde de alabilecek bir çalışanı işletmeye bağlayacak ücret dışı bazı özendiricilere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu özendiricilerin tümü hep birlikte ödüllendirme kavramı altında yer alır.

İşletmelerde ödüllendirme sistemlerinden şu farklı amaçlar için yararlanılmaktadır: Nitelikli çalışanların işletmeye kazandırılması ve elde tutulması, Mevcut çalışanların motivasyon ve performansının artırılması, Kurum kültürünün desteklenmesi, Örgüt yapısının oluşturulması ve güçlendirilmesi,Ücretlerden kaynaklanan maliyetlerin kontrol edilmesi .

Maslow’un kuramı ihtiyaçlar hiyerarşisidir. İhtiyaçlar hiyerarşisi kuramları genellikle insanların en temel evrensel ihtiyaçlarını belirleme ve sınıflandırma amacıyla geliştirilmişlerdir.

İhtiyaçlar hiyerarşisinin en üst basamağında yer alan ve giderildiğinde motive eden ihtiyaç kendini tamamlama ihtiyacıdır.