UÇAK BİLGİSİ VE UÇUŞ İLKELERİ

Yanal eksen (kanat ekseni olarak ta adlandırılır fakat herhangi bir kanat düzleminden geçmesi şart değildir), uçak ağırlık merkezinden geçen ve diğer iki eksene dik olan eksendir. Bu eksen etrafındaki dönüşler yunuslama (pitch) olarak adlandırılır.

Taşıma kuvvetleri (L₁ ve L₂ ) ve taşıma momentleri (M_L1 ve M_L2), genellikle itki kuvvetleri (T1 ve T2) ve itki momentleri(M_T1 ve M_T2) daha büyüktür.

Kararlılık, bir sistemin denge halinde küçük (aşırı olmayan) bozulmalar sonrasında yeniden
denge haline dönme eğilimidir.

Taşıma ve kuvveti ve yatay stabilize yerleşiminin kararlılığa etkileri:
a) kararlı, b) nötr,
c) nötr, d) kararsız

Elevatörler, uçağın yanal (kanat) ekseni etrafında dönüşlerini sağlamak için kullanılan
hareketli yüzeylerdir. Elevatörler yatay stabilize üzerinde bulunur ve tek parça veya çok
parçalı olabilirler.

Elevatörler yatay stabilize üzerinde bulunur ve tek parça veya çok parçalı olabilirler. Normalde (elevatörler kapalıyken) kanat taşıma kuvvetinin yanal eksen etrafında oluşturduğu moment, yatay stabilize aerodinamik kuvveti tarafından dengelenir.Elevatörler, yatay stabilizenin yeterli olmadığı durumlarda, pitch ekseni etrafında denge sağlamak için de kullanılırlar.

Aileron’lar, her bir kanat uç ve firar kenarı bölgesinde en az birer adet bulunan ve uçağın
uzunlamasına ekseni (yatış ekseni) etrafında dönüş, denge ve kararlılığını sağlamak için
kullanılan hareketli yüzeylerdir

Aileronlar her iki yönde (aşağı veya yukarı) açılarak ta frenlemeye yardımcı olabilirler

İstikamet Dümeni (Rudder)
Rudder’lar uçağın dikey ekseni etrafında dönüşlerini sağlamak için kullanılan hareketli
yüzeylerdir.

Spoiler’lar, açıkken taşıma kuvvetini azaltan (negatif taşıma kuvveti oluşturan) ve sürükleme kuvvetini artıran yüzeylerdir. Spoiler’lar kapalıyken kanat üst yüzeyiyle bir bütün
oluştururlar ve düzgün hava akışına hemen hemen engel olmazlar.

Uzunlamasına eksen, hava aracının burun simetri noktasından, kuyruk simetri noktasına uzanan, gövde silindirik eksenidir. Bu eksen etrafındaki dönüşler yatış (roll) hareketi olarak adlandırılır. Dikey eksen, uçak yere paralel iken yerçekimi kuvvetine paralel ve uçak uzunlamasına eksenine dik olan eksendir. Bu eksen etrafındaki dönüşler, kimi zaman özel bir adlandırma yapılmadan basitçe dönüş veya sapma (yaw) hareketi olarak adlandırılır. Yanal eksen (kanat ekseni olarak ta adlandırılır fakat herhangi bir kanat düzleminden geçmesi şart değildir), uçak ağırlık merkezinden geçen ve diğer iki eksene dik olan eksendir. Bu eksen etrafındaki dönüşler yunuslama (pitch) olarak adlandırılır. Doğru cevap E'dir.

Aileronlar birincil uçuş kontrol yüzeyleridir. Doğru cevap D'dir.

Rudder’lar uçağın dikey ekseni etrafında dönüşlerini sağlamak için kullanılan hareketli yüzeylerdir. Rudder, dikey stabilize üzerinde bulunur ve tek veya çok parçalı olabilir. Rudder, uçak uzunlamasına eksenine göre simetrik olduğundan normalde (sıfır pozisyonundayken) dikey eksen etrafında bir moment oluşturmaz. Rudder, bir tarafa doğru açıldığında ise uçak burnunu aynı tarafa döndürecek şekilde üzerinde bir aerodinamik kuvvet oluşur. Bu kuvvet, uçak dikey ekseni etrafında bir moment oluşturarak uçağın dönmesini sağlar. Doğru cevap C'dir.

• flap’lar ve slat’lar, taşıma kuvvetini artırmak,

• spoiler’lar, yatış manevrası sırasında aileron’lara yardımcı olarak, taşıma kuvvetini azaltmak veya sürüklemeyi artırmak (frenleme yapmak),

• kontrol veya denge ayar (trim) kanatçıkları (fletnerler, tab’lar), pilot veya yapay güç sistemlerinin uygulamak zorunda kalacakları kuvvetleri azaltmak (bazı tab’lar pilotun uygulaması gereken kuvveti artırmak) için kullanılmaktadır.

Spoiler’lardan bazıları hem havada hem yerde kullanılırken, bazıları yalnız yerde kullanılır. Yalnız yerde kullanılan spoiler’lar, yer spoiler’ları (ground spoilers), hem yerde hem de havada kullanılan spoiler’lar, uçuş spoiler’ları (flight spoilers) olarak adlandırılır (tüm spoiler’lar yerde kullanılabilir). Doğru cevap A'dır.

Senkronize Hidrolik Güç Yardımcılı Sistemlerde, pilot aynı anda hem birincil uçuş kontrol yüzeyine hem de bir hidrolik akçüatörün servo-valfinin kontrol valfine kuvvet uygular (Şekil 7.32). Normalde (hidrolik güç yeterli ve düzgün çalışıyorken) bir hidrolik akçüatör, uçuş kontrol yüzeyi üzerine pilotun uyguladığı kuvvetle orantılı bir kuvvet uygulayarak, pilotun uygulaması gereken kuvveti azaltır. Hidrolik güçte bir arıza meydana geldiğinde veya hidrolik basınç yetersiz olduğunda ise, pilot mekanik bağlantı yardımıyla, uçuş kontrol yüzeyini doğrudan kendi kas gücüyle kontrol etmeye devam edebilir. Bu sırada hidrolik akçüatör, pilota engel olmaması için, boşa çıkarılır (by-pass edilir). Bu durumda hidrolik akçüatör, asıl uçuş kontrol yüzeyi hareketlerini (kuvvet uygulamadan) takip eder. DOğru cevap B'dir.

Tümüyle yapay güç hareketli sistemlerinde, birincil ve/veya ikincil uçuş kontrol yüzeyleri tümüyle hidrolik, pnömatik veya elektriki akçüatörler (elektrik motorları) tarafından hareket ettirilir. Pilotun sistemde uyguladığı kuvvet, kontrol lövyeleri, volanları, düğmeleri veya akçüatör kontrol valfini hareket ettirmekten ibaret çok küçük kuvvetlerdir. Bu tür sistemlerde pilot, uçuş kontrol yüzeyleri üzerindeki aerodinamik kuvvetleri, eğer yapay bir kuvvet hissettirici (artificial feel) sistem yoksa, hiçbir şekilde hissetmediğinden tek yönlü veya kuvvet geri bildirimsiz sistemler olarak adlandırılmaktadır. Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Şekil 7.36'ya göre doğru cevap E'dir.

Şekil 7.38'e göre doğru cevap C'dir.

Uzunlamasına eksen, hava aracının burun simetri noktasından, kuyruk simetri noktasına uzanan, gövde silindirik eksenidir. Bu eksen etrafındaki dönüşler yatış (roll) hareketi olarak adlandırılır.