UÇAK BİLGİSİ VE UÇUŞ İLKELERİ

Uçağın, uzunlamasına eksen etrafındaki hareketi (sağa-sola) yatış, yanlamasına eksen etrafındaki hareketi (burun aşağı – burun yukarı) yunuslama ve dikine eksen etrafındaki hareketi de (burun sağa – burun sola) sapma olarak adlandırılır.Uçağın, uzunlamasına eksen etrafındaki hareketi (sağa-sola) yatış, yanlamasına eksen etrafındaki hareketi (burun aşağı – burun yukarı) yunuslama ve dikine eksen etrafındaki hareketi de (burun sağa – burun sola) sapma olarak adlandırılır.

Birincil uçuş kontrol yüzeyleri kanatçık (aileron), irtifa dümeni (elevator), istikamet dümeni (rudder), hareketli yatay stabilize (trimmable horizontal stabilizer) yüzeylerini içerir. Bu yüzeylerin görevi uçağın üç ana hareket ekseni olan uzunlamasına, yanlamasına ve dikine eksenleri etrafındaki sırasıyla yatış, yunuslama ve sapma hareketlerini kontrol etmektir. Ağırlık merkezine göre moment oluşturma-değiştirme prensibine göre çalışırlar.

Yardımcı uçuş kontrol yüzeyleri ise spoiler, hız freni, slat, slot ve (hücum ve firar kenarı) flap yüzeylerini içermektedir. Bu yüzeylerin görevi özellikle uçağın kalkış ve iniş hareketlerinde gerekli hallerde hızı düşürmek, aerodinamik frenleme yapmak, taşıma ve sürükleme kuvvetlerinin değerlerini değiştirmektir.

Spoiler panelleri, aileron yüzeyinin sağladığı uçak hareketi olan yatışı desteklemek üzere tek yarım kanatta açılıp, diğer yarım kanatta kapalı tutulacak şekilde asimetrik olarak kullanıldıklarında birincil uçuş kontrol yüzeyi içinde sayılırlar. Her iki yarım kanat üzerinde yer alan spoiler panelleri inişin belirli aşamalarında simetrik olarak kullanıldıklarında ise yardımcı uçuş kontrol yüzeyi olarak görev yaparlar.

Elevon: Elevator ve Aileron yüzeylerinin birleşmesi ile oluşan bir uçuş kontrol yüzeyidir. Genellikle delta kanatlı uçaklarda, yani kanat ve yatay kuyruk yüzeyinin tek parça hâlinde, üçgen kanat formunda bulunduğu uçaklarda uygulanır. Yüzeyler simetrik kullanıldıklarında elevator, asimetrik kullanıldıklarında ise aileron olarak görev yaparlar.

Ruddervator: Rudder ve Elevator yüzeylerinin birleştirilmesi ile oluşan uçuş kontrol yüzeyidir. Genellikle V-kuyruk yapısına sahip uçaklarda kullanılırlar. Yüzeyler simetrik kullanıldıklarında elevator, asimetrik kullanıldıklarında ise rudder olarak görev yaparlar.

Kalkışta, sürükleme etkisini daha az tutmak adına küçük flap açıları kullanılırken inişte, taşıma ve sürükleme üzerindeki etkilerini arttırmak adına büyük flap açıları kullanılır.Kalkışta, sürükleme etkisini daha az tutmak adına küçük flap açıları kullanılırken inişte, taşıma ve sürükleme üzerindeki etkilerini arttırmak adına büyük flap açıları kullanılır.

Flaplar tiplerine göre kanat eğriliğini ve kanat alanını değiştirirken sınır tabaka kontrolünde de kullanılabilirler. Firar kenarı ve hücum kenarı flapları olarak farklı uygulamalar yapılmaktadır.

Firar kenarı flap uygulamaları (örnekleri):

• Düzlem flap

• Bölünmüş kenarlı flap

• Zap flap

• Yarıklı flap

• Fowler flap

Hücum kenarı flap uygulamaları (örnekleri):

• Krueger flap

• Öne doğru bükülmüş flap

Kruger flap uygulamasında, hücum kenarına yerleştirilen flap yüzeyi kapalı konumda iken kanatla bütün hâlinde, kanat alt yüzeyine doğru bulunmaktadır. Kullanıldığında kanat hücum kenarının alt kısmından bir kapak şeklinde açılarak aşağı doğru sapar.

Sabit slat/slot uygulamaları seyahat hızlarında sürüklemede artışa sebep olmaktadır. Bu durumu gidermek üzere hareketli slat uygulamaları yapılarak düşük hızlarda taşımayı arttırmak üzere açık konuma, seyahat uçuşunda ise sürüklemeyi azaltmak üzere kapalı konuma alınmaları sağlanır.

Spoiler, hız freni, slat ve slot yardımcı uçuş kontrol yüzeyi iken tab ikincil uçuş kontrol yüzeyidir. Doğru cevap A'dır.

Elevon, elevator ve Aileron yüzeylerinin birleşmesi ile oluşan bir uçuş kontrol yüzeyidir. Genellikle delta kanatlı uçaklarda, yani kanat ve yatay kuyruk yüzeyinin tek parça hâlinde, üçgen kanat formunda bulunduğu uçaklarda uygulanır. Doğru cevap D'dir.

Flaplar, uçaktan beklenen performansa göre tek bir hat hâlinde olabilecekleri gibi iç (inboard) ve dış (outboard) şeklinde iki kısım hâlinde de uçakta bulunabilirler. “İç” olarak kastedilen yerleşim uçak gövdesine yakın yerleşim; “dış” olarak kastedilen yerleşim ise kanat ucuna yakın yerleşimdir. Her bir yarım kanatta bulunan flaplar birbirleriylesimetrik olarak çalışırlar; eşit açılarda ve daima aşağı doğru açılırlar. Doğru cevap E'dir.

Taşıma arttırıcı tertibatlar, kullanıldıkları bölgede eğrilik, hücum açısı ve/veya kanat yüzey alanını değiştirerek, sınır tabaka kontrolü yapılmasına olanak sağlayarak, taşıma ve sürükleme kuvvetleri üzerinde etkili olurlar. Kalkışta ağırlığı dengeleyecek ve bir an önce pistten havalanmayı sağlayacak taşıma kuvvetinin kısa sürede elde edilmesi için kullanılırlar. İnişte ise hem bir miktar ilave sürükleme yaratarak hızın düşmesini sağlamak hem de bu düşük iniş hızlarında, stall durumuna gelmeden yeterli ve gerekli taşıma kuvvetinin elde edilmesini sağlamak amacıyla kullanılırlar. Doğru cevap E'dir.

Yardımcı uçuş kontrol yüzeyleri ise spoiler, hız freni, slat, slot ve (hücum ve firar kenarı) flap yüzeylerini içermektedir. Aileron ise birincil uçuş kontrol yüzeyidir. Doğru cevap A'dır.

Flaperon, flap ve aileron yüzeylerinin birleştirilmesi ile oluşan uçuş kontrol yüzeyidir. Doğru cevap D'dir.

Yardımcı uçuş kontrol yüzeyinin görevi özellikle uçağın kalkış ve iniş hareketlerinde gerekli hallerde hızı düşürmek, aerodinamik frenleme yapmak, taşıma ve sürükleme kuvvetlerinin değerlerini değiştirmektir. Doğru cevap E'dir.

İkincil uçuş kontrol yüzeyleri, yaptıkları görevlere ve mekanizmala- rındaki farklılıklara bağlı olarak denge tabı, ters-denge tabı, servo tab, ayar tabı vb. farklı isimler alabilmektedirler. Doğru cevap E'dir.

Bir kanat profilinde taşıma kuvvetini arttırmak için hücum açısı arttılmalıdır. Kalkış ve inişte kullanılan flap açıları farklıdır. Flaplar kanat yüzey alanını arttıran uygulamalardır. Flaplar gövde ve aileron arasında yer alır. Flaplar sürtünmeyi arttırarak iniş için gerekli olan düşük hıza ulaşılmasını sağlar. Doğru cevap E'dir.

Slotlar ileri yönde ya da aşağı sapma şeklinde hareket ederler ve kalkış hareketinde taşıma kuvvetini arttırmak üzere kullanılırlar. Her iki kanatta da her alan slotlar simetrik olarak çalışır. Sabit slat uygulamaları seyahat hızlarında sürüklemede artışa sebep olurlar. Seyahat uçuşunda sürüklenmeyi azaltmak için kapalı durumdadır. Doğru cevap D'dir.