UÇAK BİLGİSİ VE UÇUŞ İLKELERİ

Çalışan kaplama; Uçak üzerindeki yük taşıyan kaplamalara denir. Örneğin, kanat kaplamaları ve gövde kaplamaları çalışan kaplamalardır. Ancak radom ve motor kaportası gibi kaplamalar yük taşımadıkları için çalışan kaplama değildirler. Cevap B'dir.

Eğilme Gerilmesi; Çekme ve basma gerilmelerinin yapısal elemana bir veya daha fazla noktadan etkisiyle oluşur. Cevap E'dir.

Burkulma Gerilmesi; Basınç kuvvetine maruz kalan elemanlar, basınç yükü tarafından oluşturulan yanal eğilme sonucunda göçmeye meyillidirler. Bu olaya burkulma adı verilir. Bu gerilmeye en güzel örnek iniş takımlarıdır. Cevap D'dir.

Atalet kuvvetleri hızlanma, yavaşlama, viraj, manevra veya sağnaklardan dolayı oluşan ivmelerin sonucu ortaya çıkarlar. Bu kuvvet harekete karşı koyma kuvvetidir. Cevap A'dır.

Bahsedilen sağnaklardan en tehlikeli olanı ise fırtına sağnaklardır. Fırtına sağnaklar yüksek irtifalardaki bulutların oluşturduğu sağnaklardır. Düşey yönde etkili olurlarsa, kanada zarar verebilirler. Bu sağnaklar ani taşıma kaybına sebep olurlar. Cevap C'dir.

Manevra: Bir uçağa pilotun iradesiyle yaptırılan ivmeli hareketlerin (iniş, kalkış, viraj vb.) tümüdür. Cevap A'dır.

Radom; Uçağın burun kısmında bulunan radom, hava radar antenlerini koruyan ve aynı zamanda da gövdeye aerodinamik düzgünlük veren bir yapısal elemandır. Cevap B'dir.

Uçaklarda radyal gerilmeye en güzel örnek kabin iç basıncıdır. Yüksek irtifalarda uçan modern yolcu uçaklarında, uçak kabini basınçlandırılır. Bunun sebebi irtifa arttıkça hava basıncının düşmesi, dolayısıyla oksijen miktarının azalmasıdır. Cevap C'dir.

Bir yapısal elemanı kısaltmaya çalışan ve birim alana etki eden kuvvet basma gerilmesidir. Cevap D'dir. 

Bu parçalar iniş takımları, uçuş kontrol yüzeyleri, motor bağlayıcıları ve çalışan kaplama (stressed skin) gibi uçak için birinci derecede önemli olan yapı elemanlarını kapsar. Bu elemanlarda herhangi bir hasar oluştuğu zaman uçuş güvenliği tehlikeye girer. Bu parçalar bakım manuellerinde ve çizimlerde KIRMIZI (bazen beyaz) renklerle gösterilir. Cevap E'dir.

Sabit kanatlı uçaklarda teçhizat hariç, yapının altı ana bölümden oluştuğu kabul edilir. Bu bölümler şu şekildedir:
• Kanat
• Gövde
• Kuyruk takımı
• Uçuş kontrol yüzeyleri
• İniş takımları
• Güç grubu (motorlar)

Uçakların boyutlarının ve hızlarının artması, uçak yapısal elemanlarına gelen gerilmelerin de artmasına neden olmuştur. Bundan dolayı uçak üzerinde kullanılacak yapısal elemanlar seçilirken, bu elemanların hangi gerilmelere maruz kaldıkları bilinmelidir. Yapısal elemanlara etki eden başlıca gerilmeler aşağıdaki gibidir:
• Çekme Gerilmesi
• Basma Gerilmesi
• Kayma Gerilmesi
• Eğilme Gerilmesi
• Burulma Gerilmesi
• Burkulma Gerilmesi
Çekme Gerilmesi: Bir yapısal elemanı çeken ve birim alana etki eden kuvvettir.

Basma Gerilmesi: Bir yapısal elemanı kısaltmaya çalışan ve birim alana etki eden kuvvettir.

Kayma Gerilmesi: Bitişik parçaların birbiri üzerinde kaymasına neden olan ve birim alana etki eden kuvvettir.

Eğilme Gerilmesi: Çekme ve basma gerilmelerinin yapısal elemana bir veya daha
fazla noktadan etkisiyle oluşur

Burulma Gerilmesi: Yapısal elemanın burulmasına neden olan kuvvettir. Örneğin, bir mil üzerine birbirinden belli uzaklıkta etki eden iki eşit ve zıt kuvvet, burulmaya neden olur.

Burkulma Gerilmesi: Basınç kuvvetine maruz kalan elemanlar, basınç yükü tarafından oluşturulan yanal eğilme sonucunda göçmeye meyillidirler. Bu olaya burkulma adı verilir.

Kayma Gerilmesi: Bitişik parçaların birbiri üzerinde kaymasına neden olan ve birim alana etki eden kuvvettir. Bu kuvvete kesme kuvveti adı verilir. Bu durum özellikle vida, civata ve perçinler için önem taşır. Perçinle birleştirilmiş bir yapıya zıt yönde uygulanan kuvvetler bu gerilmeye sebep olur.

Radyal Gerilmeler: Uçaklarda buna en güzel örnek
kabin iç basıncıdır. Yüksek irtifalarda uçan modern
yolcu uçaklarında, uçak kabini basınçlandırılır. Bunun
sebebi irtifa arttıkça hava basıncının düşmesi, dolayısıyla
oksijen miktarının azalmasıdır. Bu yüzden yüksek
irtifalarda yolcuların yaşayabileceği bir ortam yaratmak
gerekir. Bunun yolu da uçak kabininin basınçlandırılmasıdır.
Basınçlandırma sonucunda iç basınç
ve dış basınç arasındaki fark ise kabinin zorlanmasına
(şişmesine) sebep olur. Basınca göre kabin, şişer ya da
büzülür. Bu tür gerilmelere radyal gerilmeler denir.

Yer yükleri iniş, kalkış ve taksi gibi yerdeki manevralar sırasında etki eden yüklerdir.

Termal Sağnaklar daha çok deniz kenarlarında olur. Hava ve denizin farklı ısınmalarından dolayı hava sirkülasyonları oluşur.

Nihai Yük: Bu yük kopma sınırındaki yüktür. Nihai yük bir uçağın tamamının ya da herhangi bir elemanının kırılmaksızın dayanabileceği maksimum yüktür. Eğer uçak hizmet ömrü boyunca bir defa bile bu yüke maruz kalırsa, bu yüke maruz kalan eleman ya da komple uçak bir daha kullanılmamalıdır.

YAPISAL SINIFLANDIRMA
Uçak dizaynında kullanılan malzemeler seçilirken, hangi bölgede hangi malzemeye ne
kadarlık bir yük gelebileceği dikkate alınmalıdır. Bu bağlamda yapı malzemeleri gruplandırılmalıdır.
Bu gruplandırma aşağıdaki gibidir:
1. Birincil Yapı
2. İkincil Yapı
3. Üçüncül Yapı
Birincil Yapı
Bu parçalar iniş takımları, uçuş kontrol yüzeyleri, motor bağlayıcıları ve çalışan kaplama (stressed skin) gibi uçak için birinci derecede önemli olan yapı elemanlarını kapsar.
Bu elemanlarda herhangi bir hasar oluştuğu zaman uçuş güvenliği tehlikeye girer. Bu parçalar bakım manuellerinde ve çizimlerde KIRMIZI (bazen beyaz) renklerle gösterilir.
İkincil Yapı
Bu parçalar da üzerlerine yüksek yüklerin geldiği parçalardır. Ancak hasarlandıkları zaman uçuş güvenliğini etkilemezler. Örnek olarak koridorlar, radom ve iniş takımı kapakları verilebilir. Bu parçalar bakım manuellerinde ve çizimlerde SARI (bazen çizgi
taramalı) renklerle gösterilir.
Üçüncül Yapı
Bu parçalar üzerlerine düşük yüklerin geldiği parçalardır. Örnek olarak kaporta (üzerine çok az yük gelen), tekerlek ısı koruyucuları ve küçük parça dirsekleri verilebilir. Bu parçalar bakım manuellerinde ve çizimlerde YEŞİL (bazen nokta taramalı) renklerle gösterilir.

Uçaklarda yapısal elemanların yerleştirilmesinde kolaylık sağlamak amacı ile değişik numaralandırma sistemleri kullanılır.

Bölgesel numaralandırma yönteminde uçak yapısının, bölgelere ayrılacak şekilde numaralandırılması söz konusudur. Uçaktaki her bir bölge bir rakamla gösterilir. Bu rakamlar uçakta herhangi bir bölgedeki bir parçanın kolaylıkla bulunmasını sağlar. Uçak üzerindeki bölgelerin gösteriminde kullanılan rakamlar şu şekildedir:
• 100 – Gövde altı
• 200 – Gövde üstü
• 300 – Stabilizeler (Kuyruk kısmı)
• 400 – Motor bölmesi (Nacelle)
• 500 – Sol kanat
• 600 – Sağ kanat
• 700 – İniş takımları
• 800 – Kapılar