UÇAK BİLGİSİ VE UÇUŞ İLKELERİ - Deneme Sınavı - 8

Motora giren havanın karşılaşacağı ilk motor bölümü kompresördür. Hava, bu bölümde sıkıştırıldıktan sonra yakıtla karıştırılarak, yanma işleminin gerçekleşeceği yanma odası bölümüne geçer.

Elevon: Elevator ve Aileron yüzeylerinin birleşmesi ile oluşan bir uçuş kontrol yüzeyidir. Genellikle delta kanatlı uçaklarda, yani kanat ve yatay kuyruk yüzeyinin tek parça hâlinde, üçgen kanat formunda bulunduğu uçaklarda uygulanır. Yüzeyler simetrik kullanıldıklarında elevator, asimetrik kullanıldıklarında ise aileron olarak görev yaparlar.

Ruddervator: Rudder ve Elevator yüzeylerinin birleştirilmesi ile oluşan uçuş kontrol yüzeyidir. Genellikle V-kuyruk yapısına sahip uçaklarda kullanılırlar. Yüzeyler simetrik kullanıldıklarında elevator, asimetrik kullanıldıklarında ise rudder olarak görev yaparlar.

E seçeneği bir pistonlu motor türü olan sıralı motorların avantajlarındandır. Doğru cevap E'dir.

Kalkışta, sürükleme etkisini daha az tutmak adına küçük flap açıları kullanılırken inişte, taşıma ve sürükleme üzerindeki etkilerini arttırmak adına büyük flap açıları kullanılır.Kalkışta, sürükleme etkisini daha az tutmak adına küçük flap açıları kullanılırken inişte, taşıma ve sürükleme üzerindeki etkilerini arttırmak adına büyük flap açıları kullanılır.

Flaplar tiplerine göre kanat eğriliğini ve kanat alanını değiştirirken sınır tabaka kontrolünde de kullanılabilirler. Firar kenarı ve hücum kenarı flapları olarak farklı uygulamalar yapılmaktadır.

Firar kenarı flap uygulamaları (örnekleri):

• Düzlem flap

• Bölünmüş kenarlı flap

• Zap flap

• Yarıklı flap

• Fowler flap

Hücum kenarı flap uygulamaları (örnekleri):

• Krueger flap

• Öne doğru bükülmüş flap

Turbofan motorlarda motora giren hava akışı fan ünitesini geçtikten sonra kompresör, yanma odası, türbin ve egzoz bölümlerinden geçerek atmosfere atılır. Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Kruger flap uygulamasında, hücum kenarına yerleştirilen flap yüzeyi kapalı konumda iken kanatla bütün hâlinde, kanat alt yüzeyine doğru bulunmaktadır. Kullanıldığında kanat hücum kenarının alt kısmından bir kapak şeklinde açılarak aşağı doğru sapar.

Bu kompresörlerin en önemli iki dezavantajı; belirli bir hava debisi için daha geniş bir ön alan ve ikiden daha fazla kademenin kullanımının enerji kayıpları nedeniyle uygulanabilir olmamasıdır. Doğru cevap d'dir.

Sabit slat/slot uygulamaları seyahat hızlarında sürüklemede artışa sebep olmaktadır. Bu durumu gidermek üzere hareketli slat uygulamaları yapılarak düşük hızlarda taşımayı arttırmak üzere açık konuma, seyahat uçuşunda ise sürüklemeyi azaltmak üzere kapalı konuma alınmaları sağlanır.

Uzunlamasına eksen, hava aracının burun simetri noktasından, kuyruk simetri noktasına uzanan, gövde silindirik eksenidir. Bu eksen etrafındaki dönüşler yatış (roll) hareketi olarak adlandırılır. Dikey eksen, uçak yere paralel iken yerçekimi kuvvetine paralel ve uçak uzunlamasına eksenine dik olan eksendir. Bu eksen etrafındaki dönüşler, kimi zaman özel bir adlandırma yapılmadan basitçe dönüş veya sapma (yaw) hareketi olarak adlandırılır. Yanal eksen (kanat ekseni olarak ta adlandırılır fakat herhangi bir kanat düzleminden geçmesi şart değildir), uçak ağırlık merkezinden geçen ve diğer iki eksene dik olan eksendir. Bu eksen etrafındaki dönüşler yunuslama (pitch) olarak adlandırılır. Doğru cevap E'dir.

Aileronlar birincil uçuş kontrol yüzeyleridir. Doğru cevap D'dir.

Rudder’lar uçağın dikey ekseni etrafında dönüşlerini sağlamak için kullanılan hareketli yüzeylerdir. Rudder, dikey stabilize üzerinde bulunur ve tek veya çok parçalı olabilir. Rudder, uçak uzunlamasına eksenine göre simetrik olduğundan normalde (sıfır pozisyonundayken) dikey eksen etrafında bir moment oluşturmaz. Rudder, bir tarafa doğru açıldığında ise uçak burnunu aynı tarafa döndürecek şekilde üzerinde bir aerodinamik kuvvet oluşur. Bu kuvvet, uçak dikey ekseni etrafında bir moment oluşturarak uçağın dönmesini sağlar. Doğru cevap C'dir.

• flap’lar ve slat’lar, taşıma kuvvetini artırmak,

• spoiler’lar, yatış manevrası sırasında aileron’lara yardımcı olarak, taşıma kuvvetini azaltmak veya sürüklemeyi artırmak (frenleme yapmak),

• kontrol veya denge ayar (trim) kanatçıkları (fletnerler, tab’lar), pilot veya yapay güç sistemlerinin uygulamak zorunda kalacakları kuvvetleri azaltmak (bazı tab’lar pilotun uygulaması gereken kuvveti artırmak) için kullanılmaktadır.

Spoiler’lardan bazıları hem havada hem yerde kullanılırken, bazıları yalnız yerde kullanılır. Yalnız yerde kullanılan spoiler’lar, yer spoiler’ları (ground spoilers), hem yerde hem de havada kullanılan spoiler’lar, uçuş spoiler’ları (flight spoilers) olarak adlandırılır (tüm spoiler’lar yerde kullanılabilir). Doğru cevap A'dır.

Senkronize Hidrolik Güç Yardımcılı Sistemlerde, pilot aynı anda hem birincil uçuş kontrol yüzeyine hem de bir hidrolik akçüatörün servo-valfinin kontrol valfine kuvvet uygular (Şekil 7.32). Normalde (hidrolik güç yeterli ve düzgün çalışıyorken) bir hidrolik akçüatör, uçuş kontrol yüzeyi üzerine pilotun uyguladığı kuvvetle orantılı bir kuvvet uygulayarak, pilotun uygulaması gereken kuvveti azaltır. Hidrolik güçte bir arıza meydana geldiğinde veya hidrolik basınç yetersiz olduğunda ise, pilot mekanik bağlantı yardımıyla, uçuş kontrol yüzeyini doğrudan kendi kas gücüyle kontrol etmeye devam edebilir. Bu sırada hidrolik akçüatör, pilota engel olmaması için, boşa çıkarılır (by-pass edilir). Bu durumda hidrolik akçüatör, asıl uçuş kontrol yüzeyi hareketlerini (kuvvet uygulamadan) takip eder. DOğru cevap B'dir.

Tümüyle yapay güç hareketli sistemlerinde, birincil ve/veya ikincil uçuş kontrol yüzeyleri tümüyle hidrolik, pnömatik veya elektriki akçüatörler (elektrik motorları) tarafından hareket ettirilir. Pilotun sistemde uyguladığı kuvvet, kontrol lövyeleri, volanları, düğmeleri veya akçüatör kontrol valfini hareket ettirmekten ibaret çok küçük kuvvetlerdir. Bu tür sistemlerde pilot, uçuş kontrol yüzeyleri üzerindeki aerodinamik kuvvetleri, eğer yapay bir kuvvet hissettirici (artificial feel) sistem yoksa, hiçbir şekilde hissetmediğinden tek yönlü veya kuvvet geri bildirimsiz sistemler olarak adlandırılmaktadır. Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Şekil 7.36'ya göre doğru cevap E'dir.

Şekil 7.38'e göre doğru cevap C'dir.

Şok dalgaları dik şok dalgası, eğik şok dalgası ve burun şok dalgası olarak gruplanabilirler:

• Dik şok dalgası: Akış doğrultusuna dik olarak oluşan şok dalgasıdır.

• Eğik şok dalgası: Akış doğrultusu ile belirli bir açı yaparak oluşan şok dalgasıdır (bk. Şekil 8.5).

• Burun şok dalgası: Uçuş hızının 1,0 Mach değerini aşması ile birlikte hücum kenarında oluşan şok dalgasıdır . 

Doğru cevap A'dır.