UÇAK BİLGİSİ VE UÇUŞ İLKELERİ - Deneme Sınavı - 16

Taksi Hareketi: Uçağın, park yerinden pist başına kadar yerde yaptığı harekete denir.

Denge, bir özelliğin sabit olması durumudur ve ancak söz konusu özelliği değiştirecek net bir etki olmaması halinde mümkündür. Net etki olmaması, hiçbir etki olmadığı anlamına gelmez.

Uzunlamasına eksen, hava aracının burun simetri noktasından, kuyruk simetri noktasına uzanan, gövde silindirik eksenidir.

Yanal eksen (kanat ekseni olarak ta adlandırılır fakat herhangi bir kanat düzleminden geçmesi şart değildir), uçak ağırlık merkezinden geçen ve diğer iki eksene dik olan eksendir. Bu eksen etrafındaki dönüşler yunuslama (pitch) olarak adlandırılır.

Uçak ağırlığının uzunlamasına eksen etrafında simetrik olarak dağıldığı kabul edilirse (ki normalde öyle olması gerekir), uçağın bu eksen etafında dengede olması için kanat ve yatay stabilize taşıma kuvvetlerinin oluşturduğı net momentin sıfır olması gerekir. Bu duruma uçağın uzunlamasına eksen etrafındaki dengesi denir.

Hava aracının uzunlamasına eksen etrafında kararlılığını sağlayan bir diğer etken, sarkaç özelliğidir. Sarkaç özelliği, bir cismin ağırlık merkezinin asılma noktasının altında olmasıyla kazanılır.

Aileronlar, her bir kanat uç ve firar kenarı bölgesinde en az birer adet bulunan ve uçağın uzunlamasına ekseni (yatış ekseni) etrafında dönüş, denge ve kararlılığını sağlamak için kullanılan hareketli yüzeylerdir.

Rudder’lar uçağın dikey ekseni etrafında dönüşlerini sağlamak için kullanılan hareketli yüzeylerdir. Rudder, dikey stabilize üzerinde bulunur ve tek veya çok parçalı olabilir.

Spoiler’lar, açıkken taşıma kuvvetini azaltan (negatif taşıma kuvveti oluşturan) ve sürükleme kuvvetini artıran yüzeylerdir.

Pnömatik sistemler, havanın yapay olarak basınçlandırılarak güç elde edilen sistemlerdir.

Uçuş kontrol yüzeylerinin pilot kas gücüyle hareket ettirildiği sistemler, bariz manuel kontrol örneğidir. Pilot, uçağın denge durumu dışında, istediği uçuş pozisyonu veya manevraları gerçekleştirmek için kumanda araçları vasıtasıyla verdiği komutarı sürekli olarak yenilemek zorundadır.

Bir cismin (hava aracının) etrafındaki hava akımında havanın yoğunluğunda herhangi bir değişim olmadığı yani hava yoğunluğunun sabit olduğu kabul edilmektedir. Yüksek hızlı uçuşa gelindiğinde ise havanın basınç, sıcaklık ve yoğunluk özelliklerindeki değişimler ihmal edilemez. Havanın sıkıştırılabilirlik özelliği önem kazanır. Yüksek hızlı uçuşun getirdiği özellikleri anlamak için öncelikle bazı tanımların yapılması gerekmektedir. Sıcaklık arttıkça hız da artmaktadır. Sesin katı maddeler içindeki hızı sıvı ve gaz haline göre daha yüksektir. Ses hızı bütün frekanslarda aynı hızla devam eder. Yani frekans ses hızına etki eden bir durum değildir. Yüksekliğe bağlı olarak farklı hızlar söz konusudur.

Basınçta meydana gelen küçük bozulmaların hava içerisindeki ilerleme hızı ses hızı olarak adlandırılır.

Transonik bölgede (akışta, uçuş hızlarında) uçağın etrafındaki hız bileşenlerinin bir kısmı ses hızının altındayken bir kısmı da ses hızının üstündedir. Bu bölgede hızlar 0,75 – 1,2 Mach aralığındaki değerler olarak kabul edilir.

Hava içerisinde hareket eden bir uçağın etrafındaki hava akışında, uçağın varlığından etkilenmeyen hava zerreciklerinin akış hızı serbest akış Mach sayısı (MFS)olarak adlandırılır

Uçak için farklı hız tipleri tanımlanabilir. Bunlar, a) V_CAS: Kalibre edilmiş hava hızı, b) V_IAS: Gösterge hava hızı, c) V_TAS: Gerçek hava hızı, d) V_EAS: Eşdeğer hava hızı, e) V_GS: Yer hızı ve f) M: Mach sayısı olarak sıralanabilir.

Eğik şok dalgası: Akış doğrultusu ile belirli bir açı yaparak oluşan şok dalgasıdır.

Dalga sürüklemesini azaltmak üzere uygulanabilecek yöntemler şunlardır:
• Şok dalgası arkasındaki bölgede ayrılmayı azaltıcı girdap üreteçleri kullanmak
• İnce (kalınlığı az) profiller kullanmak
• Transonik profiller kullanmak
• Keskin kenarlı süpersonik profiller kullanmak
• Uçak tasarımında (transonik) alan kuralını uygulamak
• Yüksek ok açılı kanatlar kullanmak

Geçmişte, sivil havacılık alanında süpersonik uçak olarak Tupolev, Tu-144 ve Concorde uçakları kullanılmıştır. Her iki uçağın da tasarımsal özellikleri birbirine oldukça benzemektedir. Tupolev Tu-144 uçakları SSCB’de Alexi Tupolev tarafından tasarlanmıştır. İlk uçuşlarını 1968 yılında yapan bu uçaklar sivil kullanımda 1975 yılında hizmete girmiştir. Uçağın prototipi 15 Temmuz 1969 Moskova yakınlarında yapılan bir uçuşta ses hızını ilk kez aşarak Concorde uçağından önce bu hıza ulaşabilen ilk ticari taşıma uçağı unvanını almıştır.

(Transonik) Alan kuralı, transonik ve süpersonik hızlar için dalga sürüklemesini azaltmak adına uygulanan bir tasarım yöntemidir.