UÇAK BİLGİSİ VE UÇUŞ İLKELERİ - Deneme Sınavı - 14

Sürükleme kuvveti, bağıl rüzgâr hızına paralel doğrultuda ve hareket yönüne zıt yönde oluşan aerodinamik bir kuvvettir. Toplam sürükleme kuvveti, indüklenmiş sürükleme, parazit sürükleme ve dalga sürüklemesi bileşenlerinden oluşur. İndüklenmiş sürükleme, kanat üzerindeki taşıma kuvvetinin etkisiyle oluşan sürüklemedir.  Parazit sürükleme, yüzeyle hava arasındaki sürtünmeden oluşan yüzey sürtünme sürüklemesi, basınç dağılımı sebebi ile oluşan biçim sürüklemesi ve aerodinamik etkileşim
sebebiyle oluşan girişim (aratesir) sürüklemesinden oluşur. Dalga sürüklemesi ise ses hızına ulaşan uçak üzerinde meydana gelen şok dalgalarının etkileri sebebiyle oluşan sürüklemedir.

Termal Sağnaklar daha çok deniz kenarlarında olur. Hava ve denizin farklı ısınmalarından dolayı hava sirkülasyonları oluşur.

Nihai Yük: Bu yük kopma sınırındaki yüktür. Nihai yük bir uçağın tamamının ya da herhangi bir elemanının kırılmaksızın dayanabileceği maksimum yüktür. Eğer uçak hizmet ömrü boyunca bir defa bile bu yüke maruz kalırsa, bu yüke maruz kalan eleman ya da komple uçak bir daha kullanılmamalıdır.

YAPISAL SINIFLANDIRMA
Uçak dizaynında kullanılan malzemeler seçilirken, hangi bölgede hangi malzemeye ne
kadarlık bir yük gelebileceği dikkate alınmalıdır. Bu bağlamda yapı malzemeleri gruplandırılmalıdır.
Bu gruplandırma aşağıdaki gibidir:
1. Birincil Yapı
2. İkincil Yapı
3. Üçüncül Yapı
Birincil Yapı
Bu parçalar iniş takımları, uçuş kontrol yüzeyleri, motor bağlayıcıları ve çalışan kaplama (stressed skin) gibi uçak için birinci derecede önemli olan yapı elemanlarını kapsar.
Bu elemanlarda herhangi bir hasar oluştuğu zaman uçuş güvenliği tehlikeye girer. Bu parçalar bakım manuellerinde ve çizimlerde KIRMIZI (bazen beyaz) renklerle gösterilir.
İkincil Yapı
Bu parçalar da üzerlerine yüksek yüklerin geldiği parçalardır. Ancak hasarlandıkları zaman uçuş güvenliğini etkilemezler. Örnek olarak koridorlar, radom ve iniş takımı kapakları verilebilir. Bu parçalar bakım manuellerinde ve çizimlerde SARI (bazen çizgi
taramalı) renklerle gösterilir.
Üçüncül Yapı
Bu parçalar üzerlerine düşük yüklerin geldiği parçalardır. Örnek olarak kaporta (üzerine çok az yük gelen), tekerlek ısı koruyucuları ve küçük parça dirsekleri verilebilir. Bu parçalar bakım manuellerinde ve çizimlerde YEŞİL (bazen nokta taramalı) renklerle gösterilir.

Şekilde görüldüğü üzere ses hızında uçuş yapan bir uçak için oluşan basınç dalgaları birbirine yetişerek yığılmaya başlarlar. Bu
durum şok dalgası olarak adlandırılacak bir basınç duvarının oluşmasına sebep olur. Ses hızının üstünde uçuş yapan bir uçak için ise oluşan basınç dalgaları bir önceki dalgayı yakalayarak onu geçmeye başlar. Şok dalgaları basınç dalgalarının kenarlarında
oluşmaya devam eder. Doğru cevap A'dır.

Ses hızının altında uçuş yapan bir uçak için basınç dalgaları birbirleri ile belirli bir mesafeyi koruyarak ilerleme yaparlar. Ses hızında uçuş yapan bir uçak için oluşan basınç dalgaları birbirine yetişerek yığılmaya başlarlar. Bu durum şok dalgası olarak adlandırılacak bir basınç duvarının oluşmasına sebep olur. Ses hızının üstünde uçuş yapan bir uçak için ise oluşan basınç dalgaları bir önceki dalgayı yakalayarak onu geçmeye başlar. Şok dalgaları basınç dalgalarının kenarlarında oluşmaya devam eder. Doğru cevap B'dir.

Uçulan irtifada, uçağın uçuş hızı ile ses hızı arasındaki ilişkiyi tanımlamak üzere Mach sayısı kavramı kullanılır. Uçağın gerçek hava hızının, o irtifadaki ses hızına oranı Mach sayısı olarak tanımlanır. Doğru cevap D'dir.

Basınçta meydana gelen küçük bozulmaların hava içerisindeki ilerleme hızı ses hızı olarak adlandırılır. Doğru cevap E'dir.

Kanat üzerindeki bir noktada lokal Mach sayısı değeri 1,0 Mach değerine ulaştığı andaki serbest akış Mach sayısı değeri kritik Mach sayısı (Mcrit) olarak adlandırılır. Doğru cevap C'dir.

Kritik Mach sayısı, kanat üzerinde herhangi bir noktadaki akış hızı 1,0 Mach değerine ulaştığı anda uçağın sahip olduğu hızdır. Bu hıza ulaşıldığında şok dalgası oluşumları başlar. Doğru cevap A'dır.

Sübsonik bölgede uçağın etrafındaki tüm hız bileşenleri ses hızının altındadır. Transonik bölgede  uçağın etrafındaki hız bileşenlerinin bir kısmı ses hızının altındayken bir kısmı da ses hızının üstündedir.  Süpersonik bölgede ise uçağın etrafındaki tüm hız bileşenleri ses hızının üstündedir. Doğru cevap B'dir.

Genellikle 0 – 0,75 Mach arası hızlar sübsonik, 0,75 – 1,2 Mach aralığındaki değerler transonik, o1,2 – 5,0 Mach arasındaki hızlar süpersonik olarak kabul edilmektedir. Doğru cevap D'dir.

• Dik şok dalgası: Akış doğrultusuna dik olarak oluşan şok dalgasıdır.
• Eğik şok dalgası: Akış doğrultusu ile belirli bir açı yaparak oluşan şok dalgasıdır.
• Burun şok dalgası: Uçuş hızının 1,0 Mach değerini aşması ile birlikte hücum kenarında oluşan şok dalgasıdır. Doğru cevap D'dir.

Yüksek hızlı uçuşta şok dalgası oluşumu ile birlikte şok dalgasına çarpan hava akımı kinetik enerjisini aniden kaybeder. Kaybolan bu kinetik enerji ısı enerjisine dönüşerek o bölgede ani ısı artışı yaratır. Kinetik enerjinin düşmesi şok dalgasının arkasında dinamik basıncın düşüşüne dolayısıyla da akış hızının ani düşüşüne sebep olur. Hızdaki düşüş sebebiyle de hava akımı kanat yüzeyini takip edemez ve yüzeyden koparak sınır tabaka ayrılmasına sebep olur. Taşıma ve sürükleme katsayılarının Mach sayısı ile değişimi sırasıyla Sübsonik - Transonik - Süpersonik şekilndedir.

Uzunlamasına eksen, hava aracının burun simetri noktasından, kuyruk simetri noktasına uzanan, gövde silindirik eksenidir. Doğru cevap A'dır.

Uçağın dikey ekseni etrafındaki denge M_T1 + M_T2 + M_D1 + M_D2 = 0 ile sağlanır. Doğru cevap C'dir.

Bir sistemin denge halinde küçük (aşırı olmayan) bozulmalar sonrasında yeniden denge haline dönme eğilimine kararlılık denir. Doğru cevap E'dir.

Hava aracının uzunlamasına eksen etrafında kararlılığını sağlayan bir diğer etken, sarkaç özelliğidir. Doğru cevap A'dır.