TÜRKİYE SELÇUKLU TARİHİ

Taşraya yönetici olarak gönderilen idarecilerin taşıdıkları unvanları şöyle sıralamak mümkündür:

Melik (şehzade), melikü’s-sevâhil / reîsü’l-bahr, sâhib, sübaşı / serleşker, muktâ’, nâib.

Ordunun İdarî Kadrosu
Beylerbeyi: Türk Devlet geleneğinde ordunun başkomutanı doğal olarak hakan veya sultandı. Ondan sonraki en büyük askerî makam ise beylerbeyi (emîrü’l-ümerâ)liktir.
Sübaşı (Serleşker): Genellikle gulâm kökenli olup bir veya birkaç vilâyetin ya da daha küçük idarî birimlerin, kalelerin idarî ve askerî işlerinden sorumludurlar. 
Ellibaşı: İktâ askerlerinden oluşan elli kişilik birliklere komuta ederlerdi.
Kutvâl / Dizdâr / Kaledâr: Sultan veya sübaşı tarafından tayin edilen kale kumandanlarıdır.

İşrakilik, İslam düşünce tarihinde bilginin kaynağı olarak akıl yürütmeyi esas alan akılcı meşşailiğe karşı mistik sezgi ve tecrübeye dayanan düşünce sisteminin adıdır.

Muhyiddin İbnü’l-Arabî: Yazdığı yüzü aşkın eserle itikadî ve tasavvufî birçok konuda, özellikle vahdet-i vücud hakkındaki görüşleriyle İslam düşüncesini derinden etkileyen Endülüs’lü meşhur mutasavvıf ve mütefekkirdir.

Türkiye Selçukluları, devlet teşkilatında da tabiatiyle uzantısı oldukları Büyük Selçuklu Devletini esas almışlardır. Doğru cevap B'dir.

Büyük Selçuklu Devletinin bölgesel bir uzantısı olan Türkiye Selçuklu Devleti, 2. ünitede anlatıldığı gibi, Selçuklu hanedanından Kutalmışoğulları tarafından kurulmuştur. Doğru cevap B'dir.

Türkçe bir kelime olan tuğra Oğuz Türklerinde hakanların veya sultanların resmî belgeler, sikkeler ve kitabeler üzerindeki alâmetlerine denmektedir. Doğru cevap A'dır.

Tevkî’ ise Arapçadır ve Ortaçağ İslam devletlerinde hükümdarın kararı, bunun yazılı sureti, ferman gibi anlamlarının yanında tuğra karşılığı olarak da kullanılmıştır. Doğru cevap B'dir.

Hükümdarların değerli kumaşlardan dikilen ve üzerine şerit halinde ad, unvan, künye va lâkablarının işlendiği elbiselerine tıraz denilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Sultanın onurlandırma, ödüllendirme, tayin veya başka nedenlerle yabancı devlet adamlarına, gelen elçilere ve devlet adamlarına verdiği veya gönderdiği hediyelere ise hil’at denilmekteydi. Bu hediyeler başta değerli kumaşlardan dikilmiş kıyafet olmak üzere, para, kılıç, kemer, at, eyer takımı veya gulâmlardan oluşmaktaydı. Doğru cevap B'dir.

Çetr: Sanskritçe bir kelime olup, güneşten korunmak için baş üzerinde tutulan şemsiye anlamındadır. Doğu toplumlarında çok eski bir gelenek olarak hükümdar at üzerindeyken, yürürken veya tahtta otururken onun başı üzerine bir gulâm (çetrdâr) tarafından çetr tutulurdu. Doğru cevap C'dir.

Türkiye Selçuklu sultanlarına ve hanedan üyelerine ait, muhtelif yerlerde bir kısmının kalıntıları günümüze ulaşan saraylar mevcuttur. Bunların başlıcaları Konya’daki Alâeddin Köşkü, Kayseri’de Keykubâdiye Sarayı, Beyşehir Gölü kıyısındaki Kubâdâbâd Sarayı, Alâiye (Alanya) Sarayı, Alara Kalesi Kasrı, Antalya Sarayı’dır. Bu sarayların sahil şehirlerinde olanları kışlık; iç kısımlarda, yüksek yerlerde olanları ise yazlık mekân olarak kullanılmaktaydı. Doğru cevap E'dir.

Emîr-i perdedâr: Sultanın huzuruna girip çıkanlardan sorumlu olan emirdir. Doğru cevap A'dır.

Vezir sultanın menşûru (fermanı) ile göreve başlar. Yürütme, yasama ve yargı yetkilerini elinde bulunduran sultanın vekili sıfatıyla devletin bütün işlerini idare eder. Genel olarak vezirin görev alanı ve yetkileri Büyük Selçuklu vezirleriyle aynıdır. Doğru cevap C'dir.

Süleymanşah, Melikşah’a rağmen bir meşrûiyet arayışı içindeyken bir ara Şîî kadı ve hatîb tayin edilmesini istemişti. Bu durum Fâtımî halifesini tercih ettiği anlamına gelmektedir. Bu nedenle cevap I ve III maddelerinin yer aldığı B seçeneğidir.

Ekonomik bir araç olan sikkeler üzerinde, para disiplinini sağlamak için bastıran yöneticiyi ifade eden yazı ve semboller yer alır. Ancak sikkeler aynı zamanda toplumun her kesimine ulaşabildiği için, bu sayede yöneticiler otoritelerinin yayılmasını ve kabulünü sağlıyorlardı. Doğru cevap A seçeneğidir.

Emîr-i perdedâr Sultanın huzuruna girip çıkanlardan sorumlu olan emir; Üstâdü’d-dâr sarayın mutfak, fırın ve ahır gibi bütün kısımlarının ihtiyaçlarını karşılayan görevli; Emîr-i dâd özellikle sultana ve devlete karşı, yani siyasî suç işlediği iddiasıyla cezalandırılan kimselerin cezalarını infaz eden kişi; Emîr-i alem merasim ve seferler sırasında sultanın sancağını taşıyan ve ondan sorumlu olan kişidir. Melikü’l-hüccâb veya emîr-i hâcib ise sarayın en büyük âmiridir. Maiyetinde hâcibler vardır. Sultan ile Dîvân-ı A’lâ yani hükûmet arasındaki irtibatı sağlardı.

Dîvân-ı Tuğra/İnşâ, iç ve dış diplomatik, resmî yazışmaları düzenleyen  dîvândır. Dîvân-ı İstîfâ, hazinenin gelir ve giderlerini düzenler, yıllık bütçeyi hazırlardı. Dîvân-ı Arz'ın, asker sayısını belirleme ve toplama sorumluluğu vardır. Dîvân-ı İşrâf, devletin malî işlerinin, gelir ve giderlerinin kontrolünden, denetlenmesinden sorumludur. Dîvân-ı A’lâ,  vezirin başkanlık ettiği bu büyük divan günümüzde hükûmetin veya bakanlar kurulunun karşılığı olarak düşünülebilir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Pervanegî, Türkiye Selçuklularında mülk, iktâ gibi arazi işlerinden sorumlu olan ve bunlarla ilgili tayin, temlik, tahrir işlerini düzenleyen, menşûr ve beratları hazırlayan görevlidir. Merkez teşkilatında görev yapar. Dîvân-ı a’lâ üyelerinden biridir. Doğru cevap E seçeneğidir.

İhtiyaç halinde temin edilen, başta Franklar olmak üzere, Türkmenler de dahil birçok farklı kökene mensup paralı olanlar ücretli askerlerdir. Doğru cevap E seçeneğidir.