TÜRKİYE SELÇUKLU TARİHİ

Üstâd-ı saray (muallim): Sarayda Şehzadelerin eğitimiyle meşgul olurdu. Yazışma, haberleşme, hesap ve tarih gibi konularda dersler verdiği anlaşılmaktadır.

Melikü’l-hüccâb veya emîr-i hâcib, Emîr-i perdedâr, Üstâdü’d-dâr, Emîr-i dâd, Emîr-i âhur, Emîr-i alem, Emîr-i câmedâr, Emîr-i candâr, Emîr-i çaşnigîr, Emîr-i meclis, Emîr-i silah,Emîr-i şikâr/Emîrü’s-sayd, Emîrü’t-taşt/Taştî, Şarabdâr-ı hâss/şarab-sâlâr, Hazinedâr-ı (Hızânedâr-ı) hâss, Rikâbdâr, Müneccim, Üstâd-ı saray (muallim)

Tasavvufi bilginin aktarılmasında şiir dili kullanılmıştır. Şihabüddin Sühreverdî’nin kurucusu olduğu İşrakîliğin yayılmasında ve gelişmesinde Şihabüddin Ömer Sühreverdî ve Kutbüddin Şirazî etkili olmuşlardır. Meşşâî varlık ve bilgi tasavvuru çerçevesinde evren-doğa ve insana ait düşünceler işlenmiştir. İbn Sina, Kutbüddin Şirazî, Seyfeddin Âmidî, Esîrüddin Ebherî, Siracüddin Urmevî ve Kazvinî, Meşşâî geleneğin önde gelen isimlerindendir.

Çetr: Sanskritçe bir kelime olup, güneşten korunmak için baş üzerinde tutulan şemsiye anlamındadır. Doğu toplumlarında çok eski bir gelenek olarak hükümdar at üzerindeyken, yürürken veya tahtta otururken onun başı üzerine bir gulâm (çetrdâr) tarafından çetr tutulurdu.

Melikü’l-hüccâb veya emîr-i hâcib: Sarayın en büyük âmiridir. Maiyetinde hâcibler vardır. Sultan ile  Dîvân-ı A’lâ yani hükûmet arasındaki irtibatı sağlardı.

Müneccim: Astrolojiyle uğraşan ve sultanın vereceği önemli kararlar arefesinde muhtemel olumlu, olumsuz gelişmeler hakkında öngörülerde bulunan kişidir.

Nâib-i saltanatın görevi, sultan başkentten ayrıldığı zamanlar ona vekâlet etmektir.

Kutvâl / Dizdâr / Kaledâr: Sultan veya sübafşı tarafından tayin edilen kale kumandanlarıdır. Kalenin ve bulunduğu bölgenin güvenliğinden ve huzurun temininden sorumludurlar. Bunların da maaşları ve iktâ gelirleri vardı.

İşrakilik, islam düşünce tarihinde bilginin kaynağı olarak akıl yürütmeyi esas alan akılcı meşşailiğe  karşı mistik sezgi ve tecrübeye dayanan düşünce sisteminin adıdır.

Zekeriya Râzî’nin klinik tıb yöntemi ile İbn Sina’nın teorik tıb anlayışı birleştirildi. Tıp eğitimi ile hasta tedavisinin birlikte yapıldığı dârüşşifâlarda klinik tıbbın bütün gerekleri yerine getirildi, hekim yetiştirilmesine özel bir ilgi gösterildi.

Sühreverdiyye: Ortaçağ islam dünyasının önemli tarikatlerinden Sühreverdîliği Türkiye’ye Şihabüddin Ömer Sühreverdî (ö. 1234) getirmiştir.

Ahîliğin burada ortaya çıkışı Selçuklu sultanı I. Keykâvus’un Abbasî halifesi en-Nâsır li-Dinillah’ın elçisi Şihabüddin Ömer es-Sühreverdî vasıtasıyla fütüvvet teşkilâtına girdiği döneme rastlar (1214).

Vahdet-i Vücud Allah’tan başka varlık olmadığının  idrak ve şuuruna sahip olmayı, gerçek varlığın tek ve bunun da Allah’ın varlığından ibaret olduğunu, Hakk’ın ve onun tecellilerinden başka hiçbir işleyişin gerçek bir varlığının olmadığını ileri süren tasavvuf anlayışına  denilmektedir. Muhyiddin İbnü’l-Arabî tarafından kaleme alınmış ve geliştirilmiştir.

Tarikat şeyhleri her ne kadar farklı ittifaklar içerisinde olsalar da, ahiler savundukları şehirleri savunmaktan geri kalmamışlardır.

Mevlana Celaleddin Rumi, Türkiye Selçukluları zamanında yazmış olduğu Mesnevi ve Divan-ı Kebir gibi eserlerle toplumun her kesimine nüfuz etmeyi başarmış dönemin en önemli mutasavvıflarından biridir.

Hayatta iken tekfire kadar varan ithamlara rağmen itibarını kaybetmemiş, Füsusu'l- Hikem ve Fütubatü'l-Mekkiyye gibi eserler yazmış, kainattaki bütün varlıkların Allah'ın varlığından başka bir şey olmadığını ifade ederek vahded-i vücud anlayışı onun tarafından geliştirilmiştir.

Büyük Selçuklu devletinin askeri teşkilatından çok farklı olmamakla birlikte, Moğol istilasına kadar geçen dönemde benzer uygulamalar yapılmaktaydı.

Gulam askerleri, sadece Türklerden değil; Rum, Ermeni, Gürcü, Rus, Frank ve hatta Çinli gibi pek çok milletten oluşmaktaydı.

Atabegler, şehzadelerle birlikte eyalete gider, onun adına eyaleti yöneterek bu konuda şehzadeye devlet yönetimi hakkında tecrübe kazandırırdı. Daha sonraki zamanlarda Atabegler sultanın yanında dahi bulunur olmuş, Sultan Atabegliği gibi bir ünvan dahi ortaya çıkmıştır.

İlk sikkeyi bastırmakla birlikte I. Mesud, es-sultanu'l-muazzam yazdırarak aynı zamanda bağımsızlığını da göstermiş olmaktaydı.