TÜRKİYE SELÇUKLU TARİHİ

Diyar-ı Mudar, el-Cezire’nin üç idari bölgesinden biri olup Urfa, Harran, Suruç, Rakka ve Resülayn gibi şehirleri içerisine
almaktadır.

Moğol istilâsı XIII. yüzyılda meydana gelen; bütün Türk-İslâm dünyası ve hatta dünya tarihi açısından en önemli olaydır.

Yarlığ Moğol hükümdarlarının, çeşitli vesilelerle tevcih ettikleri fermanlara verilen addır.

Amasya yakınlarında Çat köyündeki tekkesinde yaşayan ve taraftar toplayan Baba İlyas, halifesi Baba İshak’ı isyanın başlatılması için gerekli hazırlıkları yapmak üzere Adıyaman bölgesine gönderdi. Türkmenleri bu zulüm idaresini yıkmak için açıkça isyana davet eden Baba İshak, Kefersud bölgesindeki Türkmenleri silahlandırıp harekete geçti. Adıyaman, Kâhta ve Gerger’i alıp Malatya’ya yürüdü. Baba İshak büyük tahribat yaparak ilerlerken üzerine gönderilen Selçuklu ordularını iki defa ağır yenilgiye uğrattı.

Ayn-ı Câlût savaşı şüphesiz Moğollar’ın İslâm dünyasındaki ilerleyişini durduran bir dönüm noktasıdır. Fakat bu olay
Suriye’de durdurulan ve Mısır yolu kapanan Moğolların, Türkiye’ye daha fazla yönelmelerine ve güç yığmalarına sebep olmuştur.

Nihayet kış boyu hazırlanan ve mevcudu 70.000’i geçen Selçuklu ordusu Kayseri’de toplandı. Burada ordunun temelini oluşturan iktalı askerler, sultan ve beylerin hassa kuvvetleri, Gürcü ve Frank paralı askerler vardı. Ayrıca KilikyaErmenileri ve Eyyûbîlerin yardım birlikleri beklenmekteydi. Nitekim ordu Sivas’ta iken Haleb melikinin 3.000 kişilik yardım kuvveti yetişti. Bu sırada Ermeni ve Gürcüler’in de içerisinde bilindiği Moğol ordusunun harekete geçtiği haberi ulaştı. Bunun üzerine toplanan harp meclisi durumu müzakere etti. Tecrübeli devlet adamları, Moğol ordusunun Sivas’ta beklenmesi, derbendler tutularak zayiat verdirildikten sonra yorulan düşmanla Sivas’ta karşılaşmayı önerdiler. Ümerâ çekişmesi burada da kendisini gösterdi ve hükümdarın çok yakınında bulunan bazı emirler, ihtiyatlı davranmak isteyenleri korkaklıkla itham edip, Erzincan’ın tahribine göz yumulmaması gerektiği, hatta Moğolları kendi karargâhlarında basmak
gerektiğini söyleyerek Keyhüsrev’i de galeyana getirdiler.

Sadeddin Köpek; I. Keykubat dönemi emirlerinden olup, tercüman, emir-i şikâr ve mimarlık görevlerinde bulunmuştur ve isminin sadık adam mânâsında kullanıldığı düşünülebilir. Doğru cevap A’dır.

Kaht-ı rical; bir ülkede nitelikli siyaset ve devlet adamı yokluğu anlamında kullanılan bir terimdir. Doğru cevap B’dir.

Kozmopolitleşme; çok kısaca insanın üze- rinde doğduğu topraklara ve içerisinde büyüdüğü millete aidiyet duygusuyla değil, menfaâtleri çerçevesinde bağlı olması hâlidir. Doğru cevap D’dir.

Zazadin Han Sadeddin Köpek tarafından yaptırılmıştır. Doğru cevap D’dir.

Moğollar’ın önünden kaçıp Anadolu’ya gelen İranlılar’dan olup, ileride devletin kaderinde çok mühim roller oynayacak olan meşhur Muineddin Pervâne’nin babasının adı Mühezzibüddin Ali’dir. Doğru cevap B’dir.

Celâleddin Hârizmşah’ın Yassıçimen Savaşında yenilip ölmesi üzerine başıboş ka- lan Hârizmliler, Alâaddin Keykubâd tarafından Selçuklu Devleti’nin hizmetine alınmışlardı. Doğru cevap A’dır.

El-Cezire’nin üç idari bölgesinden biri olup Urfa, Harran, Suruç, Rakka ve Resülayn gibi şehirleri içerisine alan yerleşke Diyar-ı Mudar’dır. Doğru cevap C’dir.

Baba İshak; Baba İlyas’ın halifesidir.

Menâkıbü’l-kudsiyye; Baba İlyas’ın torunu Elvan Çelebi tarafından yazılmıştır. Doğru cevap A’dır.

İnce Minareli Medrese; Fahreddin Ali tarafından yaptırılmıştır. Doğru cevap E’dir.

Gulâm sisteminin yol açtığı en önemli problemlerden biri, çoğu İranî unsurlardan oluşan ümerânın etnik kökeni ne olursa olsun, yetişme tarzları neticesinde, zihniyet bakımından kozmopolitleşmesidir. Kozmopolitleşme çok kısaca insanın üzerinde doğduğu topraklara ve içerisinde büyüdüğü millete aidiyet duygusuyla değil, menfaâtleri çerçevesinde bağlı olması hâlidir. Bu durum söz konusu zümrenin, Moğol
istilâsı gibi hayati dönemlerde devletin-milletin değil, kendi çıkarlarını gözetmeleri yüzünden ihanet örnekleriyle doludur. Doğru cevap A seçeneğidir.

II. Keyhüsrev’in tahta geçirilmesinde başlıca rolü oynayan Sadeddin Köpek, hem gulâm sisteminin tüm aksayan yönlerini ortaya çıkaran, hem de devleti çöküntüye götüren süreci başlattı. Kendisine tahtı sağlayan bu emire minnettâr olan sultanın verdiği yetkiyle, muhalif
ümerâyı tasfiyeye başladı.Şemseddin Altunbaba, Kayır Han, Taceddin Pervane ve Hüsameddin Kaymerî ise Sadeddin Köpek tarafından tasfiye edilen kişilerdir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Kayır Han, Sadeddin Köpek tarafından hapse atılınca, aynı akibete uğramaktan korkan diğer Hârizmliler, hemen toplanıp Türkiye sınırlarını
terk etmek üzere harekete geçtiler. Doğru cevap C seçeneğidir.

Bu isyanın sonuçlarından biri, o güne kadar Türkiye hudutlarını aşmaya pek cesaret edemeyen Moğollar’ın harekete geçmesine fırsat vermesi olmuştur. İsyanı bastırmak için Erzurum’daki ordunun çekilmiş olması Moğollar’ın daha ilk teşebbüslerinde başarı kazanmalarını sağladı. A, B, C ve E seçenekleri isyanın nedenleridir. Doğru cevap D seçeneğidir.