TÜRKİYE SELÇUKLU TARİHİ

II. Keyhüsrev babası Alâaddin Keykubâd'a karşı Celâleddin Harizmşah ile ittifak etmemiştir.

Diyar-ı Mudar; el-Cezire’nin üç idari bölgesinden biridir. Urfa, Harran, Suruç, Rakka ve Resülayn gibi şehirleri içerisine almaktadır.

Gulâm sisteminin yol açtığı en önemli problemlerden biri, çoğu İranî unsurlardan oluşan ümerânın etnik kökeni ne olursa olsun, yetişme tarzları neticesinde, zihniyet bakımından kozmopolitleşmesidir. 

Kozmopolitleşme çok kısaca insanın üzerinde doğduğu topraklara ve içerisinde büyüdüğü millete aidiyet duygusuyla değil, menfaâtleri çerçevesinde bağlı olması hâlidir.

II. Keyhüsrev’in tahta geçirilmesinde başlıca rolü oynayan Sadeddin Köpek, hem gulâm sisteminin tüm aksayan yönlerini ortaya çıkaran, hem de devleti çöküntüye götüren süreci başlattı.

Diyar-ı Mudar, el-Cezire’nin üç idari bölgesinden biri olup Urfa, Harran, Suruç, Rakka ve Resülayn gibi şehirleri içerisine almaktadır. Bu şehirler arasında Amid yoktur.

20.000 kişilik Selçuklu öncü birliğinin saldırıya geçmesine karar verildi. Moğol ordusunun mevcudu Selçuklu ordusunun belki yarısı kadardı. Fakat Moğol komutanı Baycu, Selçuklu öncü birliklerini, aslında Türklerin başlıca harp taktiği olmasına rağmen, her nasılsa unuttukları sahte ricatle pusuya düşürerek imha etti. Bir çok komutan hayatını kaybetti. Bu sırada savaş alanına henüz gelen 3.000 kişilik Kilikya Ermeni kuvvetleri savaşa girmeden kaçtılar.

Şemseddin İsfahani'nin öldürülmesi üzerine onun tahakkümünden kurtulan nâib Celâleddin Karatay, şehzâdeler arasındaki bu sonuçsuz rekabeti bitirecek bir tedbir olarak, üç kardeşin bir arada tahta oturtulması için harekete geçti. Vezir İsfahanî’nin zulmünden dolayı taraftar toplamakta zorluk çekmeyen Kılıç Arslan’ın adamları, önce bu görüşü kabul etmelerine rağmen sonra vazgeçtiler. Sonunda iki kardeşin orduları Aksaray Hanı önünde karşılaştılar (14 Haziran 1249). Savaşı Keykâvus taraftarları kazandı ve Kılıç Arslan esir edildi. Devrin kaynaklarında anlatıldığına göre, iki kardeş karşılaşınca birbirlerine sarılıp ağladılar. Karatay bunun üzerine ortak hükümdarlık meselesini uygulamaya koyarak üç kardeşi birden tahta oturttu. Kendisi “Atabeg-i Rum” unvanıyla hepsinin atabeyi oldu.

Mihael Paleologos, İznik hükümdarı II. Laskaris’e isyan edip başarısız olunca kardeşiyle birlikte II. Keykâvus’a sığınan bir Bizanslı idi. Sultan tarafından önemli mevkilere getirilen Paleologos, 1258’de İznik tahtını ele geçirmiş; 1261’de Latinleri İstanbul'dan kovduktan sonra Bizans imparatorluk tahtına oturmuştur.

Savaş alanına Moğol ordusuyla birlikte gelen Pervâne, sonucu görür görmez firar etti. Moğol ordusunun ezildiğini görmesine rağmen, mevcut şartlarda Baybars’ın Anadolu’da fazla kalamayacağını anladığından ona katılmadı. Kayseri’ye doğru ilerleyen Baybars da 22 Nisan 1277’de, burada sultan ilân edildi.

Büyük Selçukluların da uyguladığı gulâm sistemi vardı. Satın alınmak veya esir edilmek suretiyle ele geçirilen ve gulâm adı verilen köleler, belli bir eğitim sürecinden geçtikten sonra kişisel yeteneklerine göre, asker ve sivil devlet adamı ihtiyacını karşılamak üzere devlet kadrolarında istihdam edilirlerdi. Böylece arkalarındaki kalabalıklara dayanarak devlete kafa tutabilen beyler yerine; ailesi ve bir avuç insandan oluşan maiyyetinden başka kimsesi olmayan sadık hizmetkârlar sınıfı ortaya çıkıyordu. Bulundukları mevkiyi ve her şeylerini efendilerine borçlu olan gulâmlar, hizmette kusur etmeleri halinde malları müsadere, kendileri de katledilmek suretiyle itaat çizgisinde tutuluyorlardı. Bu yüzden de Türkmenler yerine sadık gulamlar tercih ediliyordu.

Konya İnce Minareli Medrese Sahip Ata Fahreddin Ali tarafından yaptırılmıştır.

Alâaddin Keykubâd 1228 yılında Mengücekoğulları’ndan Erzincan’ı alınca, büyük oğlu Keyhüsrev’i buraya melik tayin etti. Bu sırada henüz 6-7 yaş civarında olduğu anlaşılan Keyhüsrev’in atabeyliğine de Antalya valisi Mübarizeddin Ertokuş atandı. Doğru cevap B şıkkıdır.

Kaht-ı ricâl, Bir ülkede nitelikli siyaset ve devlet adamı yokluğu anlamına gelen bir terimdir. Doğru cevap A şıkkıdır.

II. Keyhüsrev’in tahta geçirilmesinde başlıca rolü oynayan Sadeddin Köpek, yukarda anlatılanlara tam bir örnek olmak üzere, hem gulâm sisteminin tüm aksayan yönlerini ortaya ç›karan, hem de devleti çöküntüye götüren süreci başlattı. Doğru cevap A şıkkıdır.

Reisleri Kayır Han, Sadeddin Köpek tarafından hapse atılınca, aynı akibete uğramaktan korkan diğer Hârizmliler, hemen toplanıp Türkiye sınırlarını terk etmek üzere harekete geçtiler. Doğru cevap B şıkkıdır.

Gulâm kökenli devlet adamlarının farslılaşmış/kozmopolitleşmiş zihinsel yapısı, Türkmenleri tahkir derecesinde aşağılıyordu. Kaba, idrâksiz, cahil gibi sıfatlar yakıştırılan ve tüm olumsuzlukların kaynağı olarak görülen Türkmenlerle yönetici kesim arasında bir uçurum açılmıştı. işte bu uçurum devletin kaderini ters yüz eden, Moğollar karşısında devleti zayıf düşüren ve Babaîlik olarak bilinen bir Türkmen ayaklanmasına dönüştü. Doğru cevap E şıkkıdır.

Moğollara karşı harekete geçildi. Kervan yolunu takip ederek ilerleyen Selçuklu ordusu Kösedağ mevkiine gelince otlak ve sulak bir mevkide, arkası Kösedağ’a dayalı olarak uygun bir yerde ordugâh kurma imkânı buldu. Süratle Erzincan’ıgeçip Sivas’a doğru ilerleyen Moğollar da Selçuklu ordusuna yakın Akşehir ovasına ulaştılar. Doğru cevap A şıkkıdır.

Dağdaki ordugâhından savaşı izleyen sultanın bu beklenmedik bozgun üzerine, mendilini yüzüne kapatıp ağladığı rivayet edilir. Mübarizeddin Çavlı kendisine ne yapılması gerektiğini soran II. Keyhüsrev’e, bunun için vaktin geçtiğini, zamanında sözlerine itibar edilmediğini söyleyip serzenişte bulundu. Bunun üzerine artık yapacak bir şey kalmadığını gören sultan, Tokat’a doğru kaçtı. Bir kısım Selçuklu askerleri sultanın gittiğinden habersiz tepelerde bir müddet daha Moğollara karşı koydular. Ancak durumu öğrenince onlar da bozgun halinde savaş meydanını terk ettiler (3 temmuz 1243). Doğru cevap B şıkkıdır.

İki kardeşin orduları Aksaray Hanı önünde karşılaştılar (14 Haziran 1249). Savaşı Keykâvus taraftarları kazandı ve Kılıç Arslan esir edildi. Devrin kaynaklarında anlatıldığına göre, iki kardeş karşılaşınca birbirlerine sarılıp ağladılar. Karatay bunun üzerine ortak hükümdarlık meselesini uygulamaya koyarak üç kardeşi birden tahta oturttu. Doğru cevap E şıkkıdır.