TÜRKİYE SELÇUKLU TARİHİ

Eserler Sultan Keyhüsrev döneminde artmaya başlamıştır. Cami, hankâh, köprü gibi eserler yanında, Kayseri’de 1207 yılında kız kardeşi Gevher Nesibe adına yaptırdığı tıp medresesi, bütün ihtişamıyla günümüze kadar gelmiştir.

Sonuç olarak; Alaşehir savaşında üstün durumda bulunan Selçuklu ordusu, mağlub Bizans ordusunu kovalama- ya girişince, korumasız kalan Sultan I. Keyhüsrev’in şehid edildiği anlaşılıyor. Farklı kaynakların verdiği malumât birleştirildiğinde ortaya çıkan gerçeklerden biri de, Keyhüsrev’in gücüne mağruren zırhını çıkarıp, adetâ yalın kılıç düşman ordusunun merkezine hücum etmesidir. Böyle bir durumda ortaya çıkabilecek en büyük tehlike, hükümdarın öldürülmesi ve bozguna sebep olması ihtimalidir. Alaşehir savaşında yaşanan da bundan başka bir şey değildir.

II. Kılıç Arslan’ın, onbir oğlunu ülkenin çeşitli yerlerine melik olarak tayin etmesi, devletin henüz istikrara kavuştuğu bu dönemde dahilî bir buhrana sebebiyet vermişti. Oğullarının bazıları daha sultanın sağlığında, kendilerini
veliaht ilân ettirmek için babalarına baskı yapmaya başlamışlardır.

Keyhüsrev’in, babalarının ölümünden sonra iyice bağımsız kalan melikleri kendi idaresinde birleştirmesi ancak mücadeleyle mümkün olabilecekti. Bununla birlikte büyük ağabeyi dâhil olmak üzere meliklerin, onun birinci sultanlık döneminde kestirdikleri para ve kitabe metinlerinde melik unvanı kullanmaya devam ettiklerine bakılırsa, kendisine tâbi olmasalar da saltanatına ortaklık iddiasında da bulunmadıkları anlaşılmaktadır. Keyhüsrev’in de kendisine tâbi olamayan, fakat tahtını doğrudan hedef almayan kardeşlerine karşı herhangi bir harekete girişmediği görülmektedir. Doğru seçenek E’dir.

Keyhüsrev  Süleymanşah’a tahtını bırakmasından önce Melikşah ölmüştü. Aynı yıllarda Tuğrulşah Elbistan meliki. Mesud ise Ankara melikiydi. Kayserşah da Malatya melikiydi. Doğru cevap E’dir.

Seçeneklere bakıldığında II ve III de belirtilen olayların Keyhüsrev döneminde olduğu görülür.  I ve IV de belirtilen olaylar II. Süleymanşah zamanında gerçekleşmiştir.

Seçeneklerden A seçeneği harici diğerleri Süleymanşah dönemine ilişkindir. Ladin ve Honaz’ın fethi Keyhüsrev zamanında gerçekleşmiştir.

Bir yıldan fazla muhasara altında kalan Ankara’da, iaşe sıkıntısı baş gösterince teslim olmak zorunda kaldı (Temmuz 1204). Süleymanşah onun oğullarıyla birlikte salimen Ankara’dan ayrılmasına izin verdi. Fakat kardeşiyle yaptıkları anlaşmaya uymayıp, onu iki oğluyla birlikte, kendisine tahsis edilen yere giderken yakalatıp öldürttü. Bu durumda soruda IV 'de ifade edilen doğru bilgidir.

Verilen bilgilerin tamamı Süleymanşah’ın saltanatını değerlendirici bilgilerdir. Doğru seçenek B’dir.

Latin işgâli üzerine İstanbul’dan kaçan Aleksios ve David Komnenos kardeşler, anneleri tarafından akraba oldukları Gürcü kraliçesinin de yardımıyla, Trabzon’dan Sinop’a kadar Karadeniz sahillerinde yerleşmişlerdi. Laskaris ise Batı Anadolu’daki Bizans yopraklarında hükümdarlığını ilan etmişti. Anadolu ticaret trafiğinin güneydeki en mühim giriş-çıkış kapılarından biri olan Antalya’nın idaresini, Aldobrandini adlı bir İtalyan ele geçirmişti. Bu durumda doğru seçenek B'dir.

Keyhüsrev’in,  teorik olarak kendisine ait saydığı Antalya’yı fethi Laskaris’i rahatsız etti. Ama Laskaris’in giderek güçlenmesi de Selçuklu sultanını kaygılandırıyordu. Bu arada Laskaris’in kayınpederi eski imparator III. Aleksios da, İznik tahtını elde etmek için harekete geçmiş bulunuyordu. Bunun için de İstanbul’da vaktiyle kendisini bir mülteci olarak ağırladığı Selçuklu sultanı Keyhüsrev’in yanına geldi. Sultan, Aleksios’a Laskaris’i yıpratmak ve bu sayede topraklarını genişletmek amacıyla olduğu kadar; İstanbul’da geçirdiği yılların kendisine yüklediği vefa duygusuyla da yardım etmek istiyordu. Laskaris’in ödemekle mükellef olduğu yıllık vergiyi göndermemesi de doğal olarak savaş sebebi sayılıyordu. Bu açıklamalar doğrultusunda doğru seçenek C'dir.

Sultan I. Gıyaseddin Keyhüsrev özellikle Melikşah ve Sultanşah arasındaki mücadelelere karışmayarak, Bizans’a yönelik bir siyaset takip etmeyi tercih etti. Meliklik döneminde Uluborlu merkez olmak üzere, Kütahya’dan Antalya sınırlarına kadar uzanan topraklarında Bizanslılarla hemhudut bulunuyordu. Keyhüsrev II. İsaakios’un zayıf imparatorluk döneminden (1185-1195) yararlanarak topraklarını fetihlerle genişletiyordu.

Görünürde Selçuklu sultanı, Mısır Eyyûbî hükümdarı Melik Adil’in Bizans imparatoruna hediye olarak gönderdiği iki atı, uzun yolculuk sırasında çok hırpalandıkları için alıkoymuştu. Atların telef olmaması içiniyi niyetle yapılmış olması mümkün ve özürle birlikte imparatora bildirilmiş olan konu, iki devlet arasında kriz yarattı. III. Aleksios Angelos’un da, buna karşılık Konya’dan İstanbul’a gitmekte olan bir tüccar kafilesini yakalayıp mallarına el koyması, Keyhüsrev’in kendi tebası olan tüccarların serbest bırakılması yolundaki teklifinin reddedilmesi savaşa sebebiyet verdi. Keyhüsrev 1196 yılında ordusuyla Menderes havzasına girdi. Bölgedeki bir çok yer tahrip edilip ahalisi esir alındı. Harekâta devam eden sultan, Ladik ve Honaz’ı da fethetti.

Bu arada Bizans imparatoru III. Aleksios Angelos, Süleymanşah’ın saltanat mücadelesi ve sonra da kardeşleriyle meşgul olmasından yararlanmak istedi. Bu maksatla, Selçuklu sultanının daha melikken fethettiği Samsun limanını geri almak üzere, altı gemiden müteşekkil bir donanma sevk etti. Konstantin Frankopulos adlı bir komutanın kumanda ettiği bu küçük deniz kuvveti, güya Giresun limanında batan bir gemiyle ilgili araştırma yapmakla görevlendirilmişti. Fakat esas görevi Samsun limanını geri almak olan Frankopulos, Karadeniz limanlarına gelen tüm gemileri vurup yağmalayarak, bölgenin ticaret trafiğini felç etti.

Süleyman Şah’ ın Gürcistan Seferi’nde Gürcü ordusunun nedereyse yenilmek üzereyken Süleymanşah’ın çetrdârı-nın düşmesinin bir anda kargaşaya sebep olduğu anlaşılmaktadır. Atının ayağı tökezlediği için çetrdârının düşmesi sultanın bir felakete uğradığı şeklinde anlaşıdı. Çünkü savaşlarda sultanın bulunduğu yer ve daha önemlisi, sultanın hayatta olduğu çetrden anlaşılırdı. Bunun üzerine Selçuklu ordusu telâş içerisinde dağılmaya başladı. Bizzât sultan komutanlarına isimleriyle seslenip, hayatta olduğunu duyurmaya çalıştıysa da orduyu toplamak mümkün olamadı. Çok sayıda ölü ve esir veren Süleymanşah ordusunun kalanlarıyla, fakat ağırlıklarını savaş meydanında bırakarak Erzurum’a doğru çekilmek zorunda kaldı (1202). Esir düşenler arasında, fedakârca bir hareketle düşman hakkında bilgi toplamak amacıyla, Gürcü ordusunun çok yakınlarına kadar sokulmuş olan Mengücek beyi Behramşah da bulunmaktaydı.

Bununla birlikte Thamara, Selçuklular kadar olmasa da büyük kayıplar verdiğinden savaştan sonra Selçuklu topraklarını işgâle tevessül edemedi. Dolayısıyla bu yenilgi Süleymanşah’ın iktidarını sarsacak bir etki de yaratmadı.

Kudüs Krallığını kurtarmak için yapılan çağrılara krallar iltifat etmese de, ordular İtalya’da toplanmaya başlamıştı. Ancak bu seferin Mısır’a yapılacak olması, bu ülkeyle yoğun ticaret ilişkileri olduğu için çıkarları zedelenecek olan Venediklileri rahatsız etmekteydi. Haçlılar, Venediklilere taahhüt ettikleri gemi ücretlerini ödeyemedikleri için İtalya kıyılarında bekletilmekteydiler. Bu sırada haçlılardan, Bizans’ta yaşanmakta olan taht kavgasına yardım etmelerinin istenmesi, seferin yönünü İstanbul’a çevirdi.

Keyhüsrev İstanbul’dan dönüşünde, Anadolu’ya geçişine izin vermek istemeyen Laskaris ile Denizli ve Honaz havalisini iade etmek şartıyla anlaşmış; ancak rehin olarak tutulan oğullarının kaçıp kurtulmaları üzerine, bu anlaşmayı uygulamak için bir sebep kalmamıştı. Keyhüsrev bununla birlikte İznik istikametinden emin olmak istediği için, meseleye kendince bir çözüm getirdi. Buna göre bir Bizanslı olduğu için Laskaris’ten tepki görmeyeceğini ve bu vesileyle sözünü de yerine getirmiş olacağını düşünerek bu yerleri, melik unvanıyla kayınpederinin idaresine verdi. Mavrozomes Selçuklu sultanına bağlı olması hasebiyle, emrine verilen Türkmen kuvvetleriyle birlikte bölgeyi idaresi altına alırken Laskaris’le çatışması kaçınılmazdı. Laskaris buna rağmen rekabet hâlinde olduğu Trabzon’daki Komnenoslar ve Latinler karşısında zor durumda kalmamak için Keyhüsrev’le anlaşmak zorunda kaldı.

Antalya, Türkiye Selçukluları’nın Mısır’la ticaret ilişkileri açısından vazgeçilmesi mümkün olmayan bir limandı.

Kıbrıs Haçlı Krallığıyla ilk anlaşmayı, Antalya’nın fethinden hemen sonra I. Keyhüsrev yapmıştır. İki ülkenin tüccarlarının birbirlerinin topraklarında karşılıklık esasına göre serbestçe ticaret yapabilmelerini ve gümrük vergilerini %2-3’lere indirmeyi hükme bağlayan bu anlaşmanın metni günümüze kadar ulaşmamıştır.

Sultan I. Keyhüsrev’in Kilikya Seferi neticesinde Ermeni kralı Leon ele geçirdiği esir ve ganimetleri iade etmek, tazminat ödemek, bir daha Selçuklu sınırlarını ihlâl etmemek ve tâbiyetini devam ettirmek şartıyla anlaşma yapmaya mecbur kaldı. C seçeneği bu anlaşma şartları arasında yer almaz.