TÜRKİYE SELÇUKLU TARİHİ

Saltuklular zamanında Erzurum, iktisadî ve ticarî açıdan oldukça önemli bir şehirdi. Akdeniz limanları ve Suriye’den başlayıp, Konya, Kayseri, Sivas ve Erzincan yoluyla Âzerbaycan’ a, İran’ a giden; Türkistan’dan Erzurum’ a varıp aynı yoldan Akdeniz ve Trabzon limanlarına ulaşan büyük bir kervan yolu ağının üzerinde bulunuyordu.  Doğru yanıt C’ dir.

Hâkimiyet alanları bakımından Anadolu beyliklerinin en büyüklerinden biri olan Dânişmendliler, Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslâmlaşması açısından önemli hizmetlerde bulunmuşlardır. Dânişmendliler döneminde Sivas, Malatya, Kayseri, Niksar ve Tokat gibi şehirler iktisadî ve ictimaî bakımdan önemli merkezler hâline gelmişlerdir. Doğru yanıt B’ dir.

Danişmendlilerden Melik Muhammed Kayseri Ulucamii’ ni (Cami-i Kebir) yaptırmıştır. Melik Gâzi’nin yaptırdığı Kale Camii ve Tepsi Minare, Nâsıreddin Muhammed’in 1179’da inşa ettirdiği Ulu Cami, biri İzzeddin Saltuk’ a ait olan Üç Kümbetler günümüze kalan Saltuklu eserleridir. 1232 senesinde Ebû Mansûr tarafından inşa ettirilen Micingerd Kalesi, Saltuklular’dan günümüze ulaşan diğer önemli bir eserdir. Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası Mengücükoğullarından Ahmet Şah ve eşi Melike Turan tarafından 1228-1229 yıllarında yaptırılmıştır. İslam mimarisinin bu önemli eseri iki kubbeli türbesi olan bir cami ve ona bitişik bir hastaneden oluşmaktadır. Külliyenin şifahane Taç Kapısı, Cami Kuzey Taç Kapı, Cami Batı Taç Kapı ve Şah Mahfili Taç Kapısı olmak üzere dört kapısı bulunmaktadır. Her biri birbirinden farklı eşsiz bezemelerle göz kamaştıran bir mimarlık ve mühendislik harikası niteliğindedir. Nitekim bu sebeple eser UNESCO Dünya Miras Listesi' nde yer almaktadır. Doğru yanıt E’ dir.

Asur ve Pers Anadolu'ya Türklerden önce doğudan hakim olan imparatorluklardandır. Urartular ve Frigler, Anadolu'da bölgesel hakimiyet sahibi olmuştur. Anadolu'ya Türklerden önce batıdan hakim olan imparatorluklar Büyük İskender, Roma ve Bizans imparatorluklarıdır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Anadolu’nun Türkiye oluş sürecini, olayların seyri çerçevesinde iki dönemde incelemek mümkündür. Birincisi, 1071 Malazgirt zaferi öncesi ve sonrası olmak üzere iki evrede gerçekleşmiştir. İkincisi ise 1220’lerde Türkistan’da başlayan Moğol istilâsı önünden kaçan göçebe ve yerleşik halkın göçler dönemidir. 1018 Çağrı Bey'in keşif akınları, 1040 Dandanakan Savaşı, 1048 Pasinler Savaşı ve 1071 Malazgirt Zaferi birinci dönemde meydana gelmiştir. Doğru cevap B seçeneğidir.

B, C, D ve E seçenekleri Malazgirt Zaferi ile ilgilidir. Pasinler Savaşı düzenli Selçuklu ordularının kazandığı ilk zafer olması nedeniyle önemlidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Bizans'ın II. Kılıç Arslan’la karşı karşıya geldiği Miryokefalon Savaşı ile birlikte Bizanslar Anadolu’yu kurtarma ümitlerini de ebediyen kaybetti. Doğru cevap C seçeneğidir.

Mengücekliler Erzincan, Kemah, Divriği çevresinde hüküm sürmüştür ve Erzincan ve Divriği olmak üzere iki kola ayrılmıştır. Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliği Saltuklulardır. Danişmendliler’e II. Kılıç Arslan son vermiştir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Göçler ses dalgası gibi içeriden dışarıya doğru büyüyen ve geri dönmesi, çekilmesi mümkün olmayan hareketlerdi. Yani bir boy bir kere yerinden oynadı ve onun yerini bir başkası ise, geriye dönmek mümkün değildi. Ayrıca arkadan gelen yeni dalgalar da öndekilerin birbirinin üzerine katlanarak büyümesine yol açan bir etki yaratırdı. Bu nedenle Oğuz göçü, mahiyeti icabı geri dönüşsüzdür. Doğru cevap C seçeneğidir.

Çağrı Bey 1018 Anadolu’ya keşif akını düzenlemiş, Tuğrul Bey 1048 yılında Pasinler Savaşı döneminde, II. Kılıç Arslan 1176’da Miryakefalon Savaşı döneminde sultanlık yapmıştır. Ebu’l Kasım Saltuk ise Saltuklular beyliğinin kurucusudur. Malazgirt Zaferi’nin yöneticisi Selçuklu Sultanı Alp Arslan'dır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Dilmaçoğulları Batman-Siirt; Artuklular Mardin; Yınaloğulları Diyarbakır; Kızılarslanoğulları Siirt çevresinde kurulmuştur. Ancak Saltuklular Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan Erzurum çevresinde kurulmuştur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Saltuklular ilk kurulan Türk beyliğidir. Çubukoğulları, Yınaloğulları ve Kızılarslanoğulları uzun ömürlü hakimiyet sürmeyen beyliklerdendir. Anadolu’nun Türkiye olma sürecinde ve Anadolu’da Türk-İslam medeniyetinin kurulmasında en büyük hizmeti yapan beylik Artuklulardır. Güney Doğu Anadolu Bölgesinde bu dönemden günümüze ulaşan eserlerin neredeyse tamamının Artuklu dönemine ait olması da bunu doğrulamaktadır. Artuklu hanedanın atası Artuk Bey et-Türkmani, Oğuzlar’ın Döğer boyundan, tanınmış bir aileye mensup  bir beydi. Artuk Bey’in ailesinin Oğuzlar arasında saygın bir yeri olduğu anlaşılmaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Anadolu Türkler’den önce, Hititler, Urartular, Frigler, Lidyalılar ve İyonyalılar gibi bölgesel hâkimiyetlere sahne olmuş; doğudan Asur, Med ve Pers, batıdan Büyük İskender, Roma ve onun devamı olan Bizans gibi büyük imparatorlukların idaresi altında kalmıştı.  Sarmatlar ise Karadeniz'in kuzeyinde yaşamış bir halktır. Doğru yanıt E'dir.

Pasinler Savaşı düzenli Selçuklu ordularının Anadolu’da kazandığı ilk büyük savaş olması sebebiyle önemlidir. Bizans İmparatorluğu ile ilk anlaşma da bu savaştan sonra yapılmıştır. Doğru yanıt C'dir.

Bizans, Balkanlar’a göç eden ve Hıristiyanlığı kabul etmiş olan Oğuz (Guz), Kıpçak (Kuman) ve Peçenek Türkleri’ni zaman zaman Anadolu’da yerleştirerek bir savunma hattı oluşturmaya çalışmıştır. Bilhassa İmparator Laskarides ve Paleologlar zamanında, çok sayıda Hıristiyan Türk’ün Anadolu’ya getirildiği bilinmektedir. Bunlara ilave olarak Bizans İmparatorluğunda, sık yaşanan taht kavgaları dolayısıyla, özellikle Anadolu’nun idari ve mali sistemi çökmüş bulunuyordu. Bütün bunlardan anlaşılacağı üzere yüzyıllardır devam eden savaşların dünya ticaret yollarının dışında bıraktığı, dolayısıyla fakirleşmiş ve tenhalaşmış; Hıristiyan tebasıyla çatışma halinde bulunan Bizans’ın bunların yardımından mahrum kalmış olması, Anadolu’nun fethini kolaylaştıran başlıca etkenlerdir. Doğru yanıt D'dir.

Anadolu Selçuklu Sultanı II. Süleymanşah, 1202 senesinde Gürcistan seferine çıktı. Süleymanşah 25 Mayıs 1202’de Erzurum önlerine geldi. Kendisini karşılamaya gelen Saltuklu beyi Melikşah’ı yakalatıp hapsettirdi. Sultanın Erzurum’a kendi kardeşi Tuğrulşah’ı tayin etmesi üzerine Saltuklu Beyliği sona erdi. Doğru yanıt C'dir.

Dânişmendliler döneminde Sivas, Malatya, Kayseri, Niksar ve Tokat gibi şehirler iktisadî ve ictimaî bakımdan önemli merkezler hâline gelmişlerdir. Doğru yanıt A'dır.

Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası Mengücükoğullarından Ahmet Şah ve eşi Melike Turan tarafından 1228-1229 yıllarında yaptırılmıştır. İslam mimarisinin bu önemli eseri iki kubbeli türbesi olan bir cami ve ona bitişik bir hastaneden oluşmaktadır. Külliyenin Şifahane Taç Tapısı, Cami Kuzey Taç Kapı, Cami Batı Taç Kapı ve Şah Mahfili Taç Kapısı olmak üzere dört kapısı bulunmaktadır. Her biri birbirinden farklı eşsiz bezemelerle göz kamaştıran bir mimarlık ve mühendislik harikası niteliğindedir. Nitekim bu sebeple eser UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer almaktadır. Doğru yanıt B'dir.

Gürcülerle yaptığı savaşta yenilen hükümdar Muhammed önce bir kalede hapsedilmiş sonra öldürülmüştür (1206-1207). Yerine İzzeddin Balaban (1207-1208) geçmiştir. Balaban Ahlatşahlar’ın sonuncusudur. Bir yıldan daha az süren beyliği zamanında Eyyûbîler ile yaptığı savaşta bozguna uğrayıp Ahlat’a çekilmiş ve bir müddet sonra şehri anlaşarak teslim etmiştir. Böylece Ahlatşahlar Beyliği tarih sahnesinden çekilmiştir. Boğru yanıt B'dir.

Artuklular Malazgirt Zaferinden sonra Anadolu’nun fethine girişen büyük Türkmen komutanlarından Artuk Bey’in oğulları Sökmen ve İlgâzi tarafından XII. yüzyılın başlarından itibaren Hasankeyf ve Mardin, torunu Belek tarafından da Harput merkez olmak üzere üç şube halinde kurulmuştur Doğru yanıt C'dir.