TÜRKİYE'NİN TOPLUMSAL YAPISI - Deneme Sınavı - 9

“Toplumsal yapı, toplumlarda varolan toplumsal kesimler ve kurumlar arasındaki ilişkiler bütününe işaret eder. Bu ilişkiler toplum üyelerinin davranışlarını biçimlendirir” (Kalaycıoğlu, 2017: 6). Buna göre doğru yanıt D seçeneğidir.

Toplumsal kurumlar, belirli amaçları gerçekleştirmek amacıyla oluşturulmuş, bu amaçları gerçekleştirirken yaptırım ve ödüllendirmeleri yaygın olarak kullanan, insan davranışını yönlendiren, bu yönlendirmeyi yaparken belirli kurallardan hareket eden yapılardır. Her kurum bir ihtiyaçtan dolayı ortaya çıkar ve bu süreçte ortaya çıktığı alandaki davranışları/ ilişkileri düzenler.
Toplumsal yapıdaki ilişkilerin yönlendirilmesinde/ yönetilmesinde kurumlar önemli rol oynarlar. Her toplumda birbirinden çok farklı ihtiyaçlardan doğan ve ilişkileri düzenleyen çok sayıda kurum bulunmaktadır. İlişkileri düzenleme tarzları değişse de her toplumda 5 temel kurum bulunmaktadır. Bu bilgiler ışığında, C seçeneğindeki ifade yanlıştır.

Siyaset, bir toplumda var olan kesimler arasında iktidar, yönetim ilişkilerini düzenler. Buna göre doğru yanıt E seçeneğidir.

Sosyolojinin önemli isimlerinden Max Weber, toplumsal arka planı da olan 4 eylem/ davranış biçimini belirtir: Duygusal eylem, geleneksel eylem, değere yönelik rasyonel eylem, amaca yönelik rasyonel eylem. Buna göre A seçeneğinde verilen eylem biçimi bunlardan biri değildir.

Değere yönelik rasyonel eylem, Kişinin sonucunu öngördüğü bir eylemi din, inanç, ahlâk vb. değerlerden dolayı bilerek yapmasıdır. Kişi, eylemin sonunda karşılaşacağı durumu bilir. Yani rasyonel olarak yaşanacakların bilincindedir ama yine de değerlerinden dolayı eylemi gerçekleştirir. Buna göre doğru yanıt D seçeneğinde verilmiştir.

Marx, kapitalizmin gelişmesiyle birlikte toplumda iki sınıfın merkezî önem kazanacağını belirtir:
• Proleterya - İşçi sınıfı
• Burjuvazi - İşveren sınıfı

Buna göre doğru yanıt B seçeneğidir.

Bir toplumda birbirinden çok farklı pozisyonlar ve konumlar arasındaki hareketliliği ifade eder. Tarihsel süreçte toplumsal yapıdaki gelişmeleri anlama adına son derece önemli bir kavramdır. Toplumda dikey hareketliliğin varlığı, farklı kesimlerin gelecekte konumlarını/ pozisyonlarını değiştirme anlamında önemli bir umudu içinde barındırır.
Tarım toplumlarında, dikey hareketlilik son derece sınırlıdır. Kişiler belirli bir yerde doğar, yaşar ölürler. Çocukları da, torunları da benzer şekilde aynı yerde doğar, yaşar ve ölürler. Üretim ve gelirlerde farklılık olmaması adına mesleklerde devamlılık esastır. Seyahat özgürlüğü kısıtlıdır/ merkezi yönetimin iznine bağlıdır. İnsanlar, imparatorluğa ve imparatorluk adına yönetim yetkisini elinde bulunduran feodal güçlere bağlı olarak yaşarlar. Kişiler üzerinde büyük bir otorite baskısı söz konusudur.
Dikey hareketlilik, sanayileşme süreci ile birlikte yaygınlık kazanır. Sanayileşme sürecinde imparatorluklara dayalı yapılar zayıflamaya başlarken, ulus devlete ve cumhuriyete dayalı yeni yapılar ortaya çıkmaktadır.

Fichter, bir toplumda aşağıdan yukarıya doğru gerçekleşen dikey toplumsal hareketliliğin nedenleri olarak beş faktörü öne çıkartır: 1- Göçler, 2- Farklı doğurma oranları, 3- Bireysel rekabeti teşvik eden kültürel ortam, 4- Eğitim, 5 – Eşitliğin önemli bir değer olması.

Buna göre E seçeneğinde verilen ifade, Yatay hareketliliğe ilişkin olduğu için Dikey hareketlilik ile ilgili değildir.

Normlar, bir toplumda, kurumda, grupta nelerin yapılıp nelerin yapılmayacağını belirleyen standartlardır. Değerler, daha genel standartları temsil ederken normlar, hâkim değerler etrafında davranışları şekillendirir. Buna göre doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

Kültür, toplum, kurum, grup içindeki bireylerin değer, tutum ve davranışlarını etkiler. Kültürü oluşturan bazı temel unsurlar olarak değerler, normlar, tutumlar, semboller, inançlar, gelenekler ve dil sayılabilir. Buna göre D seçeneğinde verilen ifade, öne çıkan temel unsurlardan biri değildir.

Köyler, hayatın daha statik, durağan yaşandığı yerlerdir. Bu bağlamda toplumsal değişme daha yavaş gerçekleşi.

Köyler, kişi üzerinde toplumsal kontrolün çok güçlü olduğu yerleşim yerleridir. Köyler, küçük yerleşim yerleri oldukları için haberdar olma durumu yüksektir. Normlara uymayan davranışlar karşısında toplumsal baskı çok güçlüdür. Kişi üzerinde aile, grup, çevre baskısı büyüktür. Köylerde grup normlarına uyma büyük önem taşır. Bu bağlamda bireysellik, farklılık hoş görülmez.

Sanayileşme süreci ve sonrasında sanayileşmiş ülkelerde nüfusun büyük bir bölümü kentlerde yaşamaya başlar. Sanayileşme ile birlikte fabrikaların çevresinde oluşmuş bir kentleşme süreci söz konusudur. İlk aşamada düzensiz olarak başlayan kentleşme, sonraki süreçte son derece planlı ve rasyonel şekilde düzenlenir. Kentler ise değerler ve yaşama alışkanlıkları bakımından son derece farklı özelliklere sahip yerleşim birimleridir ve kentlerde:

Kalemiye,  idari görevleri gerçekleştiren memurlardır.

Günümüzde  köyde yaşayanların oranı % 7,7 dir.

İnsanlar Artvin’in, Kars’ın, Çankırı’nın, Kahramanmaraş’ın bir köyünden/ ilçesinden / merkezinden doğrudan Türkiye’nin en büyük kentleri olan İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Adana gibi kentlere göç etmişlerdir. Bu bağlamda Türkiye’de kentleşme değil, metropolleşme söz konusudur.

Türkiye’de kentleşmenin önemli bir özelliği akılcı bir şekilde gerçekleşmemesidir. Yani, kişiler kentte iş bulup, ailesi için uygun ev bakıp, çocukların okul durumlarını belirleme gibi konuları dikkate almadan, “önce bir gidelim/ sonra başımızın çaresine bakarız” olarak tanımlanabilecek bir anlayışla kentlere göç etmektedir. Özellikle Türkiye’de açık ara en yoğun göçü alan şehir olan İstanbul’a göçün arkasında “İstanbul’un taşı toprağı altın” düşüncesinin ve “milyonlarca insan nasıl başının çaresine bakıyorsa biz de bakarız” yaklaşımının önemli etkisi bulunmaktadır.

Tarımda makineleşme, toprakların bölünmesi, toprakların büyük sermayenin elinde toplanması, köyde yaşayanların yoksul olması.

Tarımda insan gücüne duyulan ihtiyacın azalması ve işsizliğin artmasıdır.

Tarihsel süreç açısından değerlendirildiğinde Türkiye’de kentli olmak toplumsal tabakalaşmada daha üst bir statü simgesini temsil etmektedir. Kentliliğin toplumsal statüde daha üst bir statüyü temsil ettiği vurgusu zihinlere nakşedilir. Oysa kültürel bağlam değerlendirildiğinde hiçbir kültürün diğerine astlık - üstlük içermeyeceği, her kültürün kendi bağlamında önemli ve anlamlı olduğu bilinmektedir.

Köylerin / kırsal alanların düzenlenmesi, şehirlerin imkanlarının düzeltilmesi, yerel yönetimlere daha fazla yetki verilmesi.

Sanayileşmenin ilk döneminde kente göç eden insanların önemli ortak noktaları bulunmaktadır. Bu özelliklerden bazıları şunlardır:
• Ekonomik açıdan son derece zor durumda, çoğu açlık sınırında bulunan, herhangi bir birikimi olmayan kişilerden oluşmaktadır.
• Geniş kitleler ilk defa onbinlerce/yüzbinlerce insanın yaşadığı yerleşim birimlerinde hayata tutunmaya çalışmaktadır. Bu bağlamda kente yönelik ortak bir yaşam kültürü yoktur.
• Çoğunun herhangi bir mesleği yoktur.
• Geniş aileyle birlikte var olmaya çalışmaktadır.