TÜRKİYE'NİN KÜLTÜREL MİRASI II

1909 yılında Türk resim sanatında değişim ve canlılık yaratma amacıyla
bir meslek birliği kurma çabasına giren Türk sanatçılar Osmanlı Ressamlar
Cemiyeti’ni kurmuşlardır.

1914 yılında ilk Türk kadın ressamlarından Mihri Müşfik (Besim) öncülüğünde
kız öğrencilerin sanat alanında (resim, heykel, müzik dallarında) eğitim
alabileceği ilk yüksekokul İnas Sanayi- i Nefise Mektebi adıyla açılmıştır.

Viyana Sergisi, Avrupa’da açılan ilk Türk ressamlar sergisi olması açısından
önemlidir ve Avrupalılar tarafından da ilgiyle izlenmiştir

Cumhuriyetin ilanından sonra kurulan ilk sanat topluluğu, Müstakil Ressamlar
ve Heykeltıraşlar Birliği’dir.

Cumhuriyetin ilk yıllarında sanat alanında yaşanan önemli gelişmelerden biri de 1933 yılında İnkılâp Sergisi’nin düzenlenmesidir. Şeref Akdik, Zeki Faik İzer, Arif Kaptan, Turgut Zaim gibi ressamlar, Cumhuriyet’in 10. yılında düzenlenen bu sergide yeni düzeni ve inkılâpları yansıtan eserler gerçekleştirmişlerdir.

29 Ekim 1939 tarihinde ise -bir anlamda İnkılâp Sergilerinin devamı niteliği taşıyan- ilk Devlet Resim ve Heykel Sergisi (DRHS) gerçekleştirilmiş.

1926 yılında ilk Atatürk heykelini (İstanbul- Sarayburnu’na dikilen) yapan Viyanalı Heinrich Krippel, aynı zamanda 1927’de Ankara Ulus Meydanı Atatürk anıtını, 1931’de Samsun’daki Atlı Atatürk anıtını ve 1936’da Afyon Zafer anıtını yapmıştır.

İtalyan Heykeltıraş Pietro Canonica 1927 yılında Ankara Etnografya Müzesi önündeki Atlı Atatürk anıtını, 1928’de İstanbul Taksim Cumhuriyet anıtını, 1931’de İzmir Atlı Atatürk heykelini yapmıştır.

Türk heykeltıraşlar tarafından yapılan ilk anıt ise Nijat Sirel’in 1929’da yaptığı Atatürk heykelidir.

1947 yılında Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun öğrencileri tarafından On’lar Grubu kurulmuştur.

Bizans sanatında ikonaklazm (ikonakırıcı) denilen dönemin resim sanatı açısından önemli bir yeri vardır. İkonoklazm, bir kültürün kendi dini ikona ve diğer sembollerine ya da anıtlarına dinî ya da politik güdülerle planlı saldırısıdır. 726-843 yılları arasında gelişen bu dönem sanatta tasvir yasağı olarak tanımlanır. Dinsel toplantılarda (konsillerde) yapılan tartışmalar sonucunda 843’te bu yasak kaldırılmış ve resimler serbest bırakılmıştır. Orta ve Geç Bizans Dönemlerinde resim sanatı yeniden canlanmış, antik sanata duyulan ilgiyle oluşan üslupsal bir gelişim izlenmiştir. Türkiye’deki Bizans resim sanatı örneklerini türlerine göre, duvar-tavan resimleri (freskler), mozaikler ve ikonalar olmak üzere başlıca üç grupta toplamak mümkündür:

Bizans sanatında duvar resimlerinin gelişimi (İstanbul’da bulunan) Chora Manastırı (Kariye Camii) ile doruk noktasına ulaşmıştır. Manastır olarak ilk yapımı Iustinianus Dönemi’ne tarihlenen Chora Manastırı (534), 11. yüzyılda yeniden inşa ettirilmiş, 1315’te yüksek düzeyde bir memur olan Theodoros Metokhites tarafından tekrar onarılmış ve duvar resimleri ile donatılmıştır. Chora mozaik ve freskleri Bizans resim sanatının son dönemine ait en güzel örneklerdir (Resim 6.3). Derinlik fikri, figürlerin hareket ve plastik değerlerinin verilişi, figürlerdeki uzama bu dönem üslubunun özelliklerindendir. Bizans sanatında, İtalyan rönesansına paralel ilerleyen bir yeni uyanışın önemli örneklerinden olduğu söylenebilir.

Özellikle imparatorluğun güçlü olduğu Iustinianos Dönemi’nde imparator ve ailesinin zenginliğini ortaya koyan zengin mozaikler yapılmıştır. İstanbul’da bulunan Ayasofya Kilisesi’nin mozaikleri 6.-13. yüzyıllar arasına tarihlenmektedir (Resim 6.4-6.5). En ünlü mozaiklerden biri; Ayasofya’da güney galerinin doğu duvarında tahtta oturan İsa, iki yanında İmparator IX. Konstantinos Monomakhos ile İmparatoriçe Zoe’yi konu alan mozaiktir.

Bizans resim sanatının önemli bir diğer kolunu, el yazma eserlerin minyatürleri oluştururlar. İki tür el yazması vardır. 1-Rulo şeklinde olanlar: Bunlar rotulus adıyla da anılır. Yunan ve Roma Dönemlerinde kullanılmaya başlanmıştır. Yaklaşık 9-10 metre uzunluğundaki ruloların yapımında malzeme olarak, (özellikle koyun, keçi, dana, eşek gibi hayvanların derilerinden elde edilen) parşömen kullanılmıştır. 4. yüzyıl sonlarından itibaren daha ucuz bir malzeme olan Mısır’da yetişen papirus bitkisinden elde edilen papirus yaygınlaşmıştır. Yahudiler de kutsal yazmaları için rulo kullanmıştır (Torah Rulosu gibi). 2-Kitap şeklinde olan el yazmaları: Bunlara codeks denir ve 4. yüzyılda yaygınlaşmıştır. Rotuluslarda minyatürler kenarlarda; codekslerde ya tam sayfa olarak, ya kenarlarda, ya satır aralarında, ya da ufak yüzeylerde veya sayfa alt larında çerçevesiz olarak yer alırlar. El yazmaları Eski ve Yeni Ahit, mezmurlar, menologionlar (ortodoks kilise takvimleri), synaksarionlar (menkıbeler), dua kitapları, homilyeler (aziz yaşamları) olarak dikkati çeker. Dinsel metinlerin yanı sıra dinî konular içermeyen kitaplar da kopyalanmıştır. Tarih, bilim, tıp kitapları, fermanlar bu yazmalar arasında öne çıkanlardır. Örneğin, istanbul’da Polyeuktos Kilisesi’ni yaptıran Prenses Anicia Julianus için tıp, farmakoloji, bitki ve hayvan türleri konularını içeren Dioskorides’in (Roma döneminde yaşamış hekim) Materia Medica adlı eserinden oluşan resimli bir el yazmasının hazırlandığı bilinmektedir

Sultan Abdülhamid Dönemi (18761909)’nin en önemli gelişmelerinden biri müze oluşturma girişimidir. Bu dönemde yerli ve yabancı sanatçılara daha önceki padişahların yağlıboya portreleri sipariş edilmiş ve bunların Yıldız Sarayı içinde (halı, çini, mücevher, sikke gibi eserlerle beraber) sergilendikleri bir müze kurulmuştur. 1897’de saray ressamı olarak atanan İtalyan Fausto Zonaro (Resim 6.13), Fransız Hippolyte Berteaux, Alman Wilhelm Reuter, Sultan Abdülhamid için çalışmış ünlü ressamlardan bazılarıdır. Sultan V. Mehmed Reşad Dönemi’nde ise Avusturyalı Wilhelm Victor Krausz ve Carl Pietzner sayılabilir

Plastik sanatlar eğitiminin kurumsallaştırılması yönünde ilk adım, Sanayi-i Nefise Mektebi’nin (Sanayi-i Nefise Mekteb-i Âlisi) kurulmasıyla atılmıştır. Bu okul, Sultan II. Abdülhamid Dönemi’nde 1883 yılında, Osman Hamdi Bey’in (Resim 6.17-6.18) ve Mithat Paşa, Ahmet Vefik Paşa gibi dönemin devlet adamlarının öncülüğünde açılmıştır.

İkonoklazm, bir kültürün kendi dini ikona ve diğer sembollerine ya da anıtlarına dinî ya da politik güdülerle planlı saldırısıdır. Doğru cevap A'dır.

Duvar-tavan resimleri fresk olarak ifade edilir. Doğru cevap B'dir.

Genel olarak resimlerde; İncil kaynaklı Müjde, Doğum, Üç Müneccimin Tapınması, Vaf­tiz, Lazarus’un Diriltilmesi, Başkalaşım, Kudüs’e Giriş, Son Akşam Yemeği,İhanet, İsa Golgota Yolunda, İsa Çarmıhta, İsa’nın Gömülmesi, İsa’nın Cehenneme İnişi, Kadınlar Boş Mezar Başında, İsa’nın Göğe Çıkışı ve aziz tasvirleri; Tevrat kaynaklı İbrahim’in Misafirperverliği ve Üç Yahudi Gencin Fırında Yakılması gibi konulara yer verilmiştir. Doğru cevap C'dir.

Bizans sanatında duvar resimlerinin gelişimi (İstanbul’da bulunan) Chora Manastırı (Kariye Camii) ile doruk noktasına ulaşmıştır. Manastır olarak ilk yapımı Iustinianus Dönemi’ne tarihlenen Chora Manastırı (534), 11. yüzyılda yeniden inşa ettirilmiş, 1315’te yüksek düzeyde bir memur olan Theodoros Metokhites tarafından tekrar onarılmış ve duvar resimleri ile donatılmıştır. Doğru cevap D'dir.