TÜRKİYE'NİN KÜLTÜREL MİRASI II

Seramik: Yunanca keramos sözcüğünden gelmektedir. Yunan mitolojisinde Keramos, Tanrı Dionysos ile Ariadne’nin oğlu olup, çömlekçilik sanatının kurucusu ve aynı zamanda onların koruyucu tanrısıdır.

Perdah: Seramik kapların pişirilmeden önce, yüzeylerine taş, ahşap veya kumaşla yapılan düzeltme işlemine perdah adı verilir. Kap yüzeyi bu sayede daha parlak ve düzgün olur.

Erken Bizans Dönemi’nde, Roma seramik geleneğinin kırmızı astarlı, baskı tekniğinde bezemeli kaplarının üretimi ve kullanımı sürdürülmüştür. Terra sigillata türü bu kaplar, kaliteli hamur ve pişirim teknolojisine sahiptirler. 7. yüzyıldan itibaren Bizans seramik teknolojisinde değişimler görülmüş, kırmızının yanı sıra beyaz hamurlu ve -Roma Dönemi’nde yaygın görülmeyen- kurşun sırlı kaplar üretilmeye başlamıştır. Hiçbir bezeme yapılmaksızın astarlı, tek renk sırlı kaplar kısa sürede Bizans günlük yaşamında yerini almıştır. İslam ordularının Anadolu’ya akınlar düzenlediği 7.-8. yüzyıllar, Bizans Devleti’nin İslam dünyasıyla yakın ilişkiler kurmaya başladığı dönemdir.  11. yüzyılda beyaz hamurlu üretim gerilemeye başlamış, kırmızı hamur ön plana çıkmıştır.

Osmanlı çini ve seramiklerinde 17. yüzyıl sonlarında gerileme dikkat çekmeye başlar. Başta kırmızı olmak üzere renkler, sır, hamur ve bezemelerde bozulmalar olur, kalite çok düşer.

Osmanlı çini ve seramiklerinde 17. yüzyıl sonlarında gerileme dikkat çekmeye başlar. Başta kırmızı olmak üzere renkler, sır, hamur ve bezemelerde bozulmalar olur, kalite çok düşer. 1716’larda İznik çini atölyelerinde üretimin durmasıyla birlikte, bu zamana kadar daha sınırlı üretim yaptığı düşünülen Kütahya ön plana çıkar. Kütahya’da çeşitli nedenlerle tahrip olan arşiv belgelerine ulaşılamaması, hâlâ sistemli kazıların yapılamamış olması, bölgedeki üretimin niteliğinin tam olarak anlaşılamamasına neden olmaktadır. Ancak hafriyat ya da temel çalışmalarında ele geçen yanık, bozuk parçalar, fırın malzemeleri Kütahya’da Osmanlı Dönemi’nde üretimin yapıldığına işaret etmektedirler.

Cam, doğal ve yapay olarak iki şekilde insan hayatında yer almıştır. Volkanik kökenli obsidyen ve yarı saydam, renksiz kaya kristali (kuvars) gibi doğal camlar ok, mızrak ucu, bıçak, ayna gibi farklı işlevlerle Neolitik Çağ’dan itibaren kullanılmıştır. Yapay camın ilk kez nerede, ne zaman ve nasıl yapılmaya başlandığı hâlâ net olarak bilinmemektedir. Cam silis (kum), potasyum (soda), kireç ve diğer katkı maddelerinin karıştırılarak eritilmesi sonucu oluşan, soğuduğunda katılaşan, saydam, yarı saydam (opak) yapay bir maddedir.

Mezopotamya’da MÖ 2500’lerde III. Ur Sülalesi mezarlarında ele geçen cam boncuklar yapay cam üretiminin en erken örnekleri olarak değerlendirilmektedir. Bu dönemde soğuk camlar taş işleme teknikleri uygulanarak biçimlendirilirken zamanla sıcak işleme öğrenilmiştir Ancak tarihi tam olarak bilinen en eski cam Mısır Firavunu Amenhotep’e (MÖ 1551-1527) ait cam boncuktur. Ele geçen buluntular eski Mısırlıların cam yapabilmek ve cama şekil verebilmek için gerekli teknik bilgiye sahip olduklarını kanıtlamaktadır. MÖ 1. yüzyılda Suriyeli ustaların üfleme tekniğini bulmaları camcılıkta en önemli gelişmelerden biridir. Metal bir çubuk-borunun ucuna alınan erimiş camın, metal çubuğun sürekli döndürülerek üflenmesi ve şişirilmesiyle şekillendirildiği bir yöntemdir.

Beykoz camlarının üretimine 20. yüzyıl başlarına kadar devam edilmiş ancak ithal cam ürünleriyle rekabet gittikçe güçleşmiş, yerli imalathaneler teker teker kapanmıştır. Cumhuriyet’in ilanından sonra, 1934’te Türkiye’nin ilk cam fabrikası olan Paşabahçe Cam Fabrikası kurulmuştur.

Sultan III. Murad zamanında (1595-1603), Osmanlı nakkaşları tarafından yapılan padişah portreleri ve resimli el yazma eserler açısından canlı bir dönem yaşanmıştır. Şehnameci Seyyid Lokman Aşurî’nin 1579’da yazdığı ve dönemin ünlü nakkaşı Nakkaş Osman’ın (12 padişah portresiyle) resimlediği Kıyâfetü’l-İnsâniye fî Şemâ’ilü’l-Osmâniye (Şemailnâme) (1579, TSM. H. 1563), önde gelen eserlerden biridir.

Madenciliğin ilk kez Anadolu’da MÖ 10000 yılında başladığı Çayönü’nden elde edilen verilerle anlaşılmıştır. MÖ 7000’li yıllardan itibaren Anadolu dışında Mezopotamya, İran, Mısır bölgelerinde hüküm sürmüş uygarlıklar tarafından da geliştirilmiştir.