TÜRKİYE'NİN KÜLTÜREL MİRASI II

Bugün İstanbul Surları denilince Tarihi Yarımada’yı çepeçevre kuşatan surlar anlaşılmaktadır. Fakat bu surlardan önce ve sonra yapılan surlar da bulunmaktadır. Bunlardan bir kısmı Bizans Dönemi’nde kent genişledikçe yıkılmış, yok olmuştur. Günümüze gelemeyen bu surların, sadece inşa sırasına göre isimlerini vermek yeterli olacaktır: Bizantion Surları (MÖ VI. yüzyıl); Septimius Severus Surları (MS 193-211); Constantinus Surları (324-337). Bunlardan başka Haliç’in karşı yakasındaki, günümüze sadece kulesi gelebilen Galata Surlarını da hatırlamak gerekir.

İstanbul’un önde gelen kültür varlıklarından olan Kara Surları’nın inşasına İmparator II. Teodosios Dönemi (İS 408-450)’nin ilk yıllarında başlanmıştır. İki beden duvarı ve aralarındaki hendekten oluşan surlar mimari özellikleri ile yapı malzeme ve tekniği açısından incelendiğinde önce asıl beden duvarının tamamlandığı anlaşılmaktadır.

I. Teodosios’un 439’da inşa ettirdiği kara surları Tekfur Sarayı ve Anemos Zindanı’nı içine alan küçük yerleşim sitesini çevreleyen surlarla birleştirilerek, daha sonra devamla Haliç’e uzanmıştır. Kara surları tamamlandıktan sonra, Constantinus Surları ile aynı zamanda inşa edilmiş olan deniz surlarını da gerek Haliç gerekse Marmara kıyılarında tamamlamak zorunluluğu doğmuştur. Kara surlarının kuzey ucunda İmparator Herakleios’un yaptırdığı surun önüne, daha sonra 813 yılında V. Leon ikinci bir sur inşa ettirecek, nihayet Teofilos ek bir surla bu bölümü tamamlayacaktır.

Surların hangi tarihte yapıldığı tam olarak bilinememektedir. Surla kuşatılmış kentin doğusunda bulunan içkalenin bulunduğu yerde Hurriler zamanında bir kale yapıldığı kabul edilmektedir. MS 349 yılında Roma İmparatoru II. Constantinus zamanında kent surlarla çevrilmiştir. Bu surlar, bugünkü kentin yaklaşık doğu yarısını kuşatıyordu. 362 yılında Romalılarla Sasaniler arasında yapılan anlaşma sonucu, birçok kale Sasanilere bırakıldı.

Surlarla kuşatılmış kentin dört yöne açılan dört kapısı vardır: Kuzeydeki Dağ Kapısı (Harput Kapısı), batıdaki Urfa Kapısı (Rum Kapısı), güneydeki Mardin Kapısı (Tell Kapısı), doğudaki Yeni Kapı (Su veya Dicle Kapısı). Bu kapıların iki yanında yer alan kulelerle batı kesimindeki kuleler diğerlerine göre daha büyük ve güçlüdür. Diğer taraftan, surların batı ucundaki Ulu Beden Kulesi ile onun 150 m kadar güneyinde bulunan Yedi Kardeş Kulesi Türk savunma mimarlığının en güzel örnekleri olarak kabul edilir.

İstanbul’da bulunduğu semte de adını veren Rumeli Hisarı, Boğaz’ın 780 m olan en dar yerindeki Avrupa yakasında konumlanmıştır. Tam karşısında Anadolu Hisarı bulunmakta günümüzde Fatih Sultan Mehmet Köprüsü, tam üstünden geçmektedir. Rumeli Hisarı İstanbul’un fethi hazırlıkları sırasında Boğaz’ın kontrolunu sağlamak amacıyla Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılmıştır. Tarihsel kaynaklar, 1452 Mart ayında yapımına başlanan hisarın dört ay içinde tamamlandığını belirtmektedir. Kalenin büyüklüğü ve biçimi Fatih Sultan Mehmet tarafından belirlenmiştir. Fatih, yapımı sırasında kaleyi sürekli kontrol etmiştir.

İzmir kentinin önemli simgelerinden biri olan Kadifekale günümüze çok tahrip ve ihmal edilmiş olarak gelmiştir. MÖ 4. yüzyılda Helenistik Dönem’de, Büyük İskender’in iki komutanı tarafından kurulan görkemli antik İzmir kentinin akropolünün Erken Bizans Dönemi’nde kaleye dönüştürülmesi ile oluşmuştur. Kaleyi kuşatan duvarların ve kulelerin büyük bölümü günümüze gelememiştir. Bugün, kalenin içinde yer alan yapılardan sadece büyük sarnıç ile Osmanlı Dönemi’nde camiye dönüştürülen şapelin kalıntıları görülebilmektedir.

Antakya-İskenderun kara yolu üstünde olduğu söylenebilecek Bakras Kalesi’ne, Antakya’dan 25 km sonra ayrılan 3 km’lik bir yol ile kaleye ulaşılmaktadır. Kalenin doğusundaki köyden kaleye 10 dakika yürüyerek gidilebilmektedir. Kale, Amanos Dağları’nın iki kolu arasında, dört tarafı yüksek kayalıklarla kuşatılmış bir tepenin üsünde konumlanmıştır.

Diyarbakır-Silvan-Bitlis yolu üstünde bulunan köprü Silvan’a 10 km uzaklıktadır. Yazıtında belirtildiğine göre 1147 yılında Artukoğlu İlgazi Temurtaş tarafından yaptırılmıştır. Köprünün sivri kemerinin açıklığı 40,80 m’dir. Bu kemer günümüze ulaşan en büyük taş kemer açıklığıdır. Köprünün uzunluğu 188,32 m, genişliği ise 5,40 m’dir.

Bursa’da kentin içinde Yeşil semtini ikiye ayıran Gökdere Vadisi’nde, aynı adı taşıyan derenin üzerinde bulunan Irgandi Köprüsü ilginç bir mimarlık anıtıdır. Tarihsel belgelerden, köprünün 1442 yılında Ali el-Irgandi’nin oğlu tüccar Muslihuddin tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Köprünün mimarı Abdullah oğlu Timurtaş’tır. Köprünün yazıtı yoktur. Eski kaynaklardan köprüde 31 dükkan, bir mescit ve iki ahır bulunduğu anlaşılmaktadır. Evliya Çelebi, köprünün iki ucunda kale kapı ları gibi kapılarının ve burada 200 kadar tonoz örtülü iplikçi dükkanının bulunduğunu belirtmektedir.

Osmanlıların Marmara’nın kuzey kıyılarından itibaren Tuna boylarına doğru giriştikleri fetih harekatında birçok güçlükle karşılaşılmakta idi. Anadolu’dan Rumeli’ye büyük kuvvetlerin geçirilmesinde deniz engeli ile karşılaşılmakta, Rumeli yakasında ise yol eksikliği ve akarsular üzerinden geçiş zorluklarıyla savaşmak gerekmekteydi. İlk büyük engel Ergene Nehri idi. 174 gözlü Uzunköprü 1266 m. uzunlukta ve 5,50 m genişliktedir. Ergene Nehri’nin taşkın mevsimlerinde kapladığı geniş bataklık alanı da geçmek zorunluluğu köprünün bu denli uzun olmasına neden olmuştur.