TÜRKİYE'NİN KÜLTÜREL MİRASI II

İmparator I.Iustinianos Dönemi (hd 527-565)’nde, askerî mimarlık alanında önemli gelişmeler kaydedildi. Iustinianos mevcut kaleleri güçlendirdi ve yeni kaleler inşa ettirdi.

Bugün İstanbul Surları denilince Tarihi Yarımada’yı çepeçevre kuşatan surlar anlaşılmaktadır. Fakat bu surlardan önce ve sonra yapılan surlar da bulunmaktadır. Bunlardan bir kısmı Bizans Dönemi’nde kent genişledikçe yıkılmış, yok olmuşur. Günümüze gelemeyen bu surların, sadece inşa sırasına göre isimlerini vermek yeterli olacaktır: Bizantion Surları (MÖ VI. yüzyıl); Septimius Severus Surları (MS 193-211); Constantinus Surları (324-337).

İstanbul’un önde gelen kültür varlıklarından olan Kara Surları’nın inşasına İmparator II. Teodosios Dönemi (hd 408-450)’nin ilk yıllarında başlanmıştır. Esas beden duvarı, yaklaşık 4,80 m genişlik ve 11-14,00 m arasında değişen yüksekliktedir. 50,00-75,00 m arasında değişen aralıklarla kulelerin bulunduğu esas duvarın uzunluğu yaklaşık 9 000 m’dir.

MS 349 yılında Roma İmparatoru II. Constantinus zamanında kent surlarla çevrilmiştir.

Yeni Kapı ismi hem Diyarbakır hem de İstanbul surlarında yer alan kapılarda karşımıza çıkmaktadır.

Surların ilginç kulelerinden biri olan Keçi Burcu, Mardin Kapısı’nın 100 m kadar doğusunda, düzeltilmiş bir kaya kaide üzerinde yükselmektedir. 1029-1037 arasında Mervaniler tarafında yeniden inşa edilen kule, surlardan bir boynuz gibi dışa uzanmaktadır.

Rumeli Hisarı'nın diğer adı Boğazkesen Kalesi'dir.

Rumeli Hisarı İstanbul’un fethi hazırlıkları sırasında Boğaz’ın kontrolunu sağlamak amacıyla Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılmıştır.

Kadifrkale MÖ 4. yüzyılda Helenistik Dönem’de, Büyük İskender’in iki komutanı tarafından kurulan görkemli antik İzmir kentinin akropolünün Erken Bizans Dönemi’nde kaleye dönüştürülmesi ile oluşmuştur

Bayındırlık ve sosyal amaçlı işlerde başarılı olan Sultan II. Murat zamanında Uzunköprü 20 yıla yakın bir zaman da inşa edildi.

Bugüne kadar yapılan araştırmalar savunma yapılarının, tarihin ilk çağlarından başlayarak, her zaman belli bir düzeyin üstünde ve diğer yapılardan daha özenli yapıldığını göstermektedir. İnsan toplulukları, önce kendi aralarındaki sorunlar, daha sonra devirlerinin güçlü devletlerinin askerî güçlerine karşı koyma zorunluluğu ile yüz yüze gelince düşmanlarının saldırı ve savunma yöntemlerini öğrenmek zorunda kalmış, bu da savunma yapıları olan sur ve kalelerin aynı teknik ve mimari özelliklere sahip olmasına neden olmuştur.

 

Bu alandaki en önemli gelişmeler Roma İmparatorluğu Dönemi’nde gerçekleşmiştir. Romalı mimarlar, yeni keşifleri ve mühendislik alanındaki yetkinlikleri ile askerî mimarlık alanında da ortak tasarım ilkeleri geliştirdiler.

Bugün İstanbul Surları denilince Tarihi Yarımada’yı çepeçevre kuşatan surlar anlaşılmaktadır. Fakat bu surlardan önce ve sonra yapılan surlar da bulunmaktadır. Bunlardan bir kısmı Bizans Dönemi’nde kent genişledikçe yıkılmış, yok olmuştur. Günümüze gelemeyen bu surların, sadece inşa sırasına göre isimlerini vermek yeterli olacaktır: Bizantion Surları (MÖ VI. yüz-yıl), Septimius Severus Surları (MS 193-211), Constantinus Surları (324-337). Bunlardan başka Haliç’in karşı yakasındaki, günümüze sadece kulesi gelebilen Galata Surlarını da hatırlamak gerekir.

Hadrian kapısı Antalya surlarında yer alır. Diğer şıklarda bulunan kapılar ise Diyarbakır surlarındadır.

Haliç Surları: II. Teodosios’un 439’da inşa ettirdiği kara surları Tekfur Sarayı ve Anemos Zindanı’nı içine alan küçük yerleşim sitesini çevreleyen surlarla birleştirilerek, daha sonra devamla Haliç’e uzanmıştır.

Rumeli Hisarı İstanbul’un fethi hazırlıkları sırasında Boğaz’ın kontrolünü sağlamak amacıyla Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılmıştır. Tarihsel kaynaklar, 1452 Mart ayında yapımına başlanan hisarın dört ay içinde tamamlandığını belirtmektedir. Kalenin büyüklüğü ve biçimi Fatih Sultan Mehmet tarafından belirlenmiştir. Fatih, yapımı sırasında kaleyi sürekli kontrol etmiştir. Kalenin güneybatısında bulunan C kulesinin Zağanos Paşa gözetiminde yapıldığı, üzerindeki yazıttan kesin olarak anlaşılmaktadır. Kuzeybatıdaki A kulesi Saruca Paşa, kıyıdaki B kulesi ise Halil Paşa gözetiminde inşa edilmiştir. 400 askerden oluşan birlik 1452 sonbaharında göreve başlamış ve bu tarihten itibaren boğazdan hiçbir gemi İstanbul tarafına geçememiştir.

Ünlü Alman mimarlık tarihçisi W. Müller Wiener (1923-1991) Kadifekale’nin başlıca tarihsel dönemlerini gösteren bir plan yayımlamıştır. Burada verilen bilgilere göre kalede üç yapım ve onarım evresi görülmektedir. Kale, Erken ve Orta Bizans Dönemlerinde gerekli kulelerin ve kapıların inşa edilmesiyle askerî işlevine uygun duruma getirilmiştir. Bu dönemde kale, kapısı ve 28 kulesi ile orta büyüklükte bir Orta Çağ kenti görünümündedir. Çoğu günümüze geleme-yen kulelerin planları dikdörtgen, yuvarlak, at nalı ve yarım sekizgen biçimlidir. Kalenin, güneybatı köşesinde bulunan yamuk planlı içkalenin dört köşesindeki yuvarlak ve atnalı kulelerle güçlendirilmiş olduğu görülmektedir. Batı beden duvarının önüne yapılan hisarpeçe ise kalenin bu bölümünün savunmasının güçlendirildiğini göstermektedir. Kalede yapılan bu düzenlemeler, Kadifekale’nin Orta Bizans Dönemi’nde aşağı kentten bağımsız bir savunma yapısı olduğuna işaret etmektedir.

Türkiye’nin önemli tarihsel yapılarından olan kale, Bodrum kentinin yerleşme alanı olan iki koyun ortasındaki burunda konumlanmıştır. Üç tarafı denizle çevrili kale, kuzeyinden dar bir boyunla karaya bağlanmaktadır. 180 x 185 m’lik bir alanı kaplayan kalenin, birisi Yılanlı Kule adıyla anılan; dördü Fransız, İtalyan, Alman ve İngiliz olmak üzere değişik milletlere ait beş kulesi bulunmaktadır. Gotik üs-lupta yapılmış şapel kalenin bir diğer önemli yapısıdır. Antik Halikarnassos kenti Akropolü’nün bulunduğu buruna inşa edilen Bodrum Kalesi’nin bulunduğu yerde, daha önce Bizans ve Selçuklular tarafından inşa edilmiş küçük bir kale bulunuyordu.

Malabadi Köprüsü, Diyarbakır-Silvan-Bitlis yolu üstünde bulunan köprü Silvan’a 10 km uzaklıktadır. Yazıtında belirtildiğine göre 1147 yılında Artukoğlu İlgazi Temurtaş tarafından yaptırılmıştır. Köprünün sivri kemerinin açıklığı 40,80 m’dir. Bu kemer günümü-ze ulaşan en büyük taş kemer açıklığıdır. Köprünün uzunluğu 188,32 m, genişliği ise 5,40 m’dir. Köprü kemerinin iki yanında merdivenle inilen birer muhafız odası bulunmaktadır. 4,50 x 5,30 m boyutundaki dikdörtgen planlı odalardan köprü-nün memba ve mansap tarafına bakan birer penceresi vardır. Köprünün batısında ana kemer ile birinci boşaltma kemerinin arasında bir selyaran görülmektedir. Batı tarafında toplam dört boşaltma kemeri görülmektedir. Batı uçtaki boşaltma kemeri diğerlerinden daha küçüktür.

Adıyaman ilinde, Kahta-Gerger yolunda, Kahta Çayı üzerinde bulunan Cendere Köprüsü, Anadolu’daki en sağlam Roma Dönemi köprüsüdür. Köprü İmparator Septimus Severius zamanında MS 198-200 yıllarında inşa edilmiştir. 133,74 m uzunluğundaki köprünün bir büyük, bir küçük gözü vardır. Yuvarlak kemerli büyük gözün açıklığı 34,20 m’dir. Kemer kalınlığı 1,75 m olan, kesme taşlarla inşa edilmiş köprü, Roma İmparatorluğu’nun bir mühendislik anıtı gibidir. Köprü yanlarda kademeli korkuluk duvarları ile sınırlandırılmıştır. Çeşitli kaynaklarda, özgün halinde iki ucunda karşılıklı ikişer sütun olduğu belirtilmekle birlikte bugün Korint üslubunda üç sütun görülmektedir. Sütunların üstündeki heykeller günümüze gelememiştir.