TÜRKİYE'DE MÜZİK

Müzik sözcüğü, musica sözcüğünden gelmiştir. Musica da Eski Yunanca’daki mousike ya da mousa sözcüğünden alınmıştır. Mitolojiye göre, Yunanlılar’ın en büyük tanrısı Zeus’un kızları sayılan dokuz peri kızına da Mousa (Müz) adı verilirdi. Eski Yunanlılar, bu peri kızlarının, dünyanın güzelliklerini ve uyumunu düzenlemekle görevli olduklarına inanırlardı. Bugün tüm dillerde var olan müzik sözcüğünün, müz kökünden türetilmiş olduğu kabul edilir.

Gerçekte müziği estetik algılama ile beraber bütünleşik olarak oluşan, sesler ile sessizliklerin beraberliği olarak tanımlarız.

İnsanlar estetik kelimesini güzellik, güzel sanatlar ve bunların teorik çalışmaları için kullanırlar. Estetik ile güzellik arasında belki küçük bir bağlantı vardır. Kelime his deneyimleri veya algı anlamındaki Yunanca aisthesis kelimesinden gelmektedir. Ralph Simith’in açıkladığı gibi, estetik terimi bir şeyin dış görünüşü ve yaradılışından çok algıyı ve düşünmeyi anlatır.

Müzikte estetik kavramını ilk kez Filozof James Mursell ortaya atmıştır. “Human Values in Music Education” adlı eserinde Mursell, müzikteki estetik kavramı şöyle açıklamaktadır: “Müzik ne resim boyar ne hikâye anlatır ne de düşüncelerini rahatça ifade edebilen kavramlar sistemine sahiptir. O bizim için güneşin batışını boyamaz, yasak aşkı yeniden hikâye etmez. Müzik duygusal özünü kendi tonundan alır. Bu psikolojik bir gerçektir. Bundan dolayı, tüm sanatlar içinde müzik, en saf ve en duygusal olanıdır.”

Müziği oluşturan ögeleri Ana Ögeler ve Yabancı Ögeler başlıkları altında iki gurupta incelemek mümkündür. Birtakım ses kümelerini müzik diye tanımlayabilmemiz için mutlaka bu ses kümelerinin ritmik, melodik ve armonik yapılarının var olması gerekir. İşte bu üçlüye Ana Ögeler adı verilmiştir. Söz ve hareketin yer aldığı Yabancı Ögeler ise, bütün müzik yapıtlarında yer almayabilir.

Müzik tarihinde asıl olarak, milattan önceki uygarlıklara bağlı tekseslilik seviyesini ve o seviyenin milattan sonra da yaşayabilmiş olan kollarını, üç kültür bölgesinde ele almak gerekir:

a) Uzak Doğu Müzikleri Kültürü

b) Yakın Doğu Müzikleri Kültürü

c) Yunan-Roma Müzikleri Kültürü.

Telli enstrumanların bilinen en eski biçimi arp olarak anılanlardır.

Bu müzik enstrumanları günümüz sınıflandırmasına göre telli, vurmalı ve üflemeli enstrumanlar olarak sınıflandırılabilir.

Türk müzik tarihi açısından halk müziğinde bulunan dört temel bölüm şöyle sıralanır:

a- Asya Türk Kavimleri Halk Müziği;

b- Anadolu Halk Müziği;

c- Halk Müziği Derleme Çalışmaları;

d- Çalgılar

Divan müziğinde ise bizce sınıflandırmanın üç ayrı başlıkta yapılması gerekir. Bunlar: a-Türk müzik yazıları sistemleri, b-Türk müzik teorileri ve müzisyenleri, c-Çalgılar’dır.

Türk müzik tarihindeki şematik sınıflandırma şu şekildedir:
1- GELENEKSEL MÜZİKLER
A- Halk müziği: a- Asya Türk kavimleri halk müziği; b- Anadolu halk müziği; c- Halk müziği derleme çalışmaları; d- Çalgılar.
B- Divan müziği: a- Türk müzik yazıları sistemleri; b- Türk müzik teorileri ve müzisyenleri; c- Çalgılar.
2- ÇOK SESLİLİK
A- Osmanlı İmparatorluğu Dönemi: a- Türklerin çoksesli müzikle ilk tanışmaları; b- Mızıka-i Hümayun; c- İlk operalar; d- Müzik yayıncıları; e- Besteciler ve icracılar.
B- Cumhuriyet Dönemi: a- Müzik okulları; b- Müzik kurumları; c- Müzik yayıncıları ve yayınları; d- Besteciler ve icracılar.

İlk İran müzik teorisyeni “Berbed” olup, Şiraz’da (Çehrem) köyünde doğmuştur. Arkadaşı “Ser-keş” in ise “Serkiyus” adlı bir Yunanlı olduğu bilinmektedir.

Mehter, Farsça “mihter” kelimesinin Osmanlılarda aldığı şeklidir. Anlam olarak ulu ve en büyük manasındadır.

17. yüzyılda mehterler üç bölüme ayrılmıştır. Bunların isimleri ise şunlardır: 1- “mehteran-ı alem” veya “mehteran-ı tabl ü alem” yani alemdarlar ve çalıcı mehterler; 2- “mehteran-ı hayme” yani çadır mehterleri; 3- “iç mehterleri” yani konak ve saraylarda bulunanlar.

Osmanlı mehter teşkilatını iki bölümde incelemek gerekir. Bunların bir kısmı, resmî teşkilat içerisinde bulunan “tabl-ü alem” ve yeniçeri mehterleridir. Diğer bir kısmı ise savaş sırasında resmî mehterhaneye geçen ve ona bağlı olarak çalışan, esnaf mehterleridir.

Tarih boyunca mehterlerin çaldığı çalgılar şöyle sınıflandırılabilir:

1- Nefesli Çalgılar: a- Kaba-zurna ve cura-zurnadan oluşan zurnalar, boru, kurrenay, mehter düdüğü, klarnet;

2- Vurmalı Çalgılar: a- Kös, davul, nakkare, tabılbaz, de;

3- Ziller-Çıngıraklar: a- Zil, çevgan.

Osmanlı İmparatorluğu’nda çoksesli müziğin başlangıcı, Sultan II. Mahmut tarafından Yeniçeri Ocağı’nın kapatılması ve dolayısıyla Mehterhane’nin kaldırılıp yerine 1826 yılında Saray Müzik Okulu da diyebileceğimiz Mızıka-i Humayun’un kurulması ile gerçekleşmiştir.

II. Abdülhamid’in son senelerine doğru ise saray bandosunun Türk şefler tarafından idare edildiği bilinmektedir. Sözkonusu yöneticilerin hepsi de Callisto Guatelli’nin öğrencileri olup sırasıyla Saffet Bey (ATABİLEN), Zati Bey (ARCA) ve Zeki Bey (ÜNGÖR)’dir.

Türkiye’de müzikte ulusalcılık akımı dendiğinde, ilk olarak Türk Beşleri diye de anılan beş besteci ve eğitimci karşımıza çıkmaktadır. Bu isimler: Ahmet Adnan SAYGUN, Ulvi Cemal ERKİN, Necil Kazım AKSES, Cemal Reşit REY ve Hasan Ferit ALNAR’dır.

Cemal Reşit REY: (1904-1985) Türk besteci, piyanist ve orkestra şefi. Orta öğrenimini Galatasaray’da tamamladıktan sonra mü-
zik eğitimi için önce Paris’e sonra Cenevre’ye gitti. Dönüşünde İstanbul Belediye Konservatuvarı’nda görev aldı. İstanbul’da bugün var olan pek çok kurumun kurulmasında bizzat görev aldı. Cumhuriyetimizin 100.Yıl Marşı’nın bestecisidir.