TÜRKİYE'DE MODERNLEŞME SÜRECİNDE RESİM VE HEYKEL SANATI

Türk resim ve heykel sanatının Hun, Göktürk, Uygurlara kadar uzanan bir geçmişi vardır.

Türklerin Anadolu’ya girdiği 1071 tarihinden itibaren Türk resim ve heykel sanatı, Anadolu uygarlıklarının birikimiyle sentezlenerek gelişmiş, daha çok mimariyle bağlantılı figürlü kabartmalar, halı, kumaş ve ahşap bezemeler, duvarları süsleyen çiniler ve resimli elyazmalarda, dönemlere göre farklılaşan anlayışlarla biçimlenmiştir.

Türkiye’deki Bizans resim sanatı örnekleri türlerine göre, duvar-tavan resimleri(freskler), mozaikler ve ikonalar olmak üzere başlıca üç grupta toplanmaktadır.

En ünlü mozaiklerden biri; Ayasofya’da güney galerinin doğu duvarında tahtta oturan İsa, iki yanında İmparator IX. Konstantinos Monomakhos ile İmparatoriçe Zoe’yi konu alan mozaiktir.

Fatih Sultan Mehmed Dönemi’nde saraya davet edilen Gentile Bellini, Constanza da Ferrara gibi İtalyan ressamları sayesinde Avrupa tuval resmi yakından tanılmaya başlanmıştır.

Osmanlı resim sanatının modern anlayışta gelişmesi 18. yüzyıl sonu ve 19. yüzyılda olmuştur.

1773’te kurulan Mühendishane-i Bahri-i Hümayun’da verilen teknik çizim dersleri, Türk ressamların yetişmesi açısından önemli bir başlangıç olmuştur.

Şövale üzerinde tuvalde resimler yapmanın yaygınlaşmasında özellikle padişah portrelerinin ayrı bir yeri vardır. Sultan III. Selim poz verip portresini yaptıran ve dağıtılmak üzere bastıran ilk padişah olmuştur.

Sultan Abdülhamid Dönemi (1876-1909)’nin en önemli gelişmelerinden biri müze oluşturma girişimidir. Bu dönemde yerli ve yabancı sanatçılara daha önceki padişahların yağlıboya portreleri sipariş edilmiş ve bunların Yıldız Sarayı içinde (halı, çini, mücevher, sikke gibi eserlerle beraber) sergilendikleri bir müze kurulmuştur.

Plastik sanatlar eğitiminin kurumsallaştırılması yönünde ilk adım, Sanayi-i Nefise Mektebi’nin(Sanayi-i Nefise Mekteb-i Âlisi) kurulmasıyla atılmıştır. Bu okul, Sultan II. Abdülhamid Dönemi’nde 1883 yılında, Osman Hamdi Bey’in ve Mithat Paşa, Ahmet Vefik Paşa gibi dönemin devlet adamlarının öncülüğünde açılmıştır.

1909 yılında Türk resim sanatında değişim ve canlılık yaratma amacıyla bir meslek birliği kurma çabasına giren Türk sanatçılar Osmanlı Ressamlar Cemiyeti’ni kurmuşlardır.

Osmanlı Ressamlar Cemiyeti Mecmuası'nda; sanatçılar ve cemiyetle ilgili haberlere, etkinliklere, sanat tarihi, sanat felsefesi, mimarlık tarihi, resim teknikleri, müzecilik, sanat eğitimi gibi çok çeşitli konularda makalelere yer verilmiştir.

İlk kez kadın dergileri ve kadın örgütlenmelerinin ortaya çıktığı II. Meşrutiyet ortamında kız öğrencilerin eğitim alabileceği yükseköğretim kurumlarının kurulması yönünde çalışmalar olmuştur. 1914 yılında ilk Türk kadın ressamlarından Mihri Müşfik öncülüğünde kız öğrencilerin
sanat alanında (resim, heykel, müzik dallarında) eğitim alabileceği ilk yüksekokul İnas Sanayi-i Nefise Mektebi adıyla açılmıştır.

Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliği sanatçıları, kendilerinden önceki kuşağın sanat anlayışına karşı çıkarak, yeni kurulmuş olan Cumhuriyet’i temsil eden ulusal bir sanata yön vereceklerini açıklamışlardır.

Ressamlar resimlerinde, balolar, yıldönümleri, konserler, ulusal bayramlar, eğlenceler, toplantılar gibi dönemin çağdaş Türkiye’sini, Cumhuriyetin getirdiği modern yaşamı yansıtan konulara yer vermişlerdir.

Ratip Aşir Acudoğu, Nusret Suman, Ali Hadi Bara, Zühtü Müridoğlu, Kenan Yontuç, Nermin Faruki, Sabiha Bengütaş dönemin ilk heykeltraşları arasındadır.

Avrupa’da gelişen akımları takip eden -şematik olsa da- bu akımlara uyan eserler gerçekleştirme çabasında olmuşlardır. Eğitim aldıkları Avrupalı (André Lhote, Fernand Léger, Marcel Gimond, Hans Hofmann gibi) ressamların etkisiyle inşacı, realist, kübist eğilimler ağırlıkta olmuş ve bu açıdan bağımsızlarla benzemesine rağmen onların Cumhuriyeti temsil eden tutumlarının dışına çıkarak millî duyguları uyandıran/ duygu yüklü eserler yerine daha ‘akılcı’ bir tutum benimsemişlerdir.

D grubu sanatçıları Nurullah Berk, Cemal Tollu, Elif Naci, Zeki Faik İzer, Abidin Dino ve heykeltıraş Zühtü Müridoğlu'dur.

Yeniler Grubu’nun 1941’de İstanbul’da düzenlenen ilk sergisinde liman konusu ele alınmıştır. Bu nedenle Liman Ressamları olarak da anılmışlardır. Avrupa etkisindeki D grubun biçimciliğine karşı duran sanatçılar, İstanbul limanı ve çevresindeki yoksul yaşamı, balıkçıları, işçileri, yaşam mücadelelerini konu edindikleri toplumsal içerikli bir sergi gerçekleştirmişlerdir.

On'lar Grubunda Hulusi Sarptürk, Turan Erol, Fahrünnisa Sönmez, Ivy Stangali, Mustafa Esirkuş, Nedim Günsür, Orhan Peker, Mehmet Pesen, Fikret Otyam ve Leyla Gamsız yer almaktadır.

Grubun amacı Avrupa resim sanatının çağdaş biçimleriyle geleneksel Anadolu motif, bezeme ve nakışlarını kaynaştırmaktır.

Nejat Devrim, Cemal Bingöl, Ferruh Başağa, Halil Dikmen, Arif Kaptan, Lütfü Günay, Adnan Turani, Adnan Çoker soyut anlayışa yönelen ilk sanatçılardan olmuşlardır.

1970’li yıllardan itibaren sanatta çoğulcu bir döneme geçilmiştir. Ankara, İstanbul ve İzmir gibi büyük şehirlerde sanat galerileri açılmış, plastik sanat dergileri artmış; basın, sanat haberlerine ve yazılarına daha fazla yer vermeye başlamıştır. Dolayısıyla sanat ortamı canlanmıştır.