TÜRKİYE'NİN KÜLTÜREL MİRASI II - Deneme Sınavı - 6

Anadolu Selçuklu camcılığı hakkında arkeolojik buluntuların sınırlılığı nedeniyle pek fazla bilgi yoktur. Anadolu’da Türk dönemine ait cam parçalarının ele geçtiği iki önemli merkez Beyşehir Kubadabad Sarayı kazıları ve Hasankeyf kazılarıdır.

Kitap sanatları tezhip, minyatür, cilt ve hat sanatıdır.

İslam sanatında 13. yüzyılda tespit edilmiş Aklâm-ı sitte denilen altı çeşit yazı; sülüs, nesih, muhakkak, reyhanî, tevkî ve rıka hatlarıdır. Daha sonraları ortaya çıkan ta’lik yazı ise Türk hat sanatında 18. yüzyıl sonuna kadar kullanılmıştır.

Türkçe’de cilt sanatı uygulamalarına teclîd, mesleğe ciltçilik, ciltleme sanatıyla uğraşan ustaya da mücellit adı verilmiştir.

İlk dönem Osmanlı halıları denilen Uşak ve Batı Anadolu bölgesinde üretilen halılar, Rönesans Dönemi’nde ünlü İtalyan ressamlarının tablolarında resmedilmiştir. Ancak özellikle Alman ressam Hans Holbein’in (1497-1543) eserlerinde sıkça yer almalarından dolayı Holbein halıları olarak anılmışlardır (Resim 5.20-5.21). Holbein halıları (İlk dönem Osmanlı halıları) ikisi Uşak’ta ikisi Bergama bölgesinde olmak üzere dört farklı tipte dokunmuşlardır.

Tarih öncesinden günümüze kadar uygulanan maden eserleri süsleme teknikleri arasında; çalma, kazıma, kabartma, kalıpla kabartma, delikişi, telkâri, kakma, kaplama, savatlama, degerli taş, cam veya mineyle süsleme sayılabilir.

Geleneksel ahşap sanatlarında başlıca uygulanan yapım ve bezeme teknikleri arasında bulunan Kündekâri (Hakiki Kündekâri/Çakma Tekniği) islam sanatına özgü tekniklerden biridir. Geometrik bir şemaya bağlı olarak çokgen, yıldız gibi şekillerde kesilmiş bezemeli ahşap parçaların birbirine çivi ya da tutkal kullanılmadan oluklu ahşap kirişler kullanılarak geçirilmesiyle uygulanır. Bazen bu geçmelerin arkasına ahşap iskelet de konulmuştur. Oldukça dayanıklı olan bu teknikte uzun yıllar sonra bile bir ayrılma, çatlama görülmez. Genelde Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi minberlerinde bu teknik uygulanmıştır.

Müzik konusunda genel bir tanım yapılmamıştır. Milattan önceki dönemlerden başlayarak günümüze kadar birçok bilim adamı, yazar ve pek çok kişi, müzik
hakkında değişik deyiş ve tanımlarda bulunmuşlardır. Bu deyişlerin ve tanımların
bazıları şöyledir:
“Müzik ruhu eğiten biricik araçtır. Müzik Tanrı’nın dilidir” Platon (MÖ 428-347).
“Müzik, sesler aracılığıyla insanı ruhuna erdemli bir şekilde giren mükemmel
bir eğitici sanattır” Platon (MÖ 428-347).
“Müzik, insani olan duyguların ifadesidir” Konfüçyüs (MÖ 551-479).
“Bugünde her günkü gibi harabız harap, bırak şu kuruntuyu da ele rebab al
rebab” Mevlana (1207-1273).
“Müzik, ruhumuzu yıkar günlük yaşamın pisliklerinden temizler” Auerback
(1482-1542).
“Müzik, insanları daha uysal, daha kibar, daha dürüst, daha doğru ve zeki yapar” Luther (1483-1546).
“Müziğin olduğu yerde kötülük olmaz” Cervantes (1547-1616).

Müzikte estetik kavramını ilk kez Filozof James Mursell ortaya atmıştır.
“Human Values in Music Education” adlı eserinde Mursell, müzikteki estetik kavramı şöyle açıklamaktadır: “Müzik ne resim boyar ne hikâye anlatır ne de düşüncelerini rahatça ifade edebilen kavramlar sistemine sahiptir. O bizim için güneşin batışını boyamaz, yasak aşkı yeniden hikâye etmez. Müzik duygusal özünü kendi tonundan alır. Bu psikolojik bir gerçektir. Bundan dolayı, tüm sanatlar içinde müzik, en saf ve en duygusal olanıdır.

Müziği oluşturan ögeleri Ana Ögeler ve Yabancı Ögeler başlıkları altında iki gurupta incelemek mümkündür.
Birtakım ses kümelerini müzik diye tanımlayabilmemiz için mutlaka bu ses
kümelerinin ritmik, melodik ve armonik yapılarının var olması gerekir. İşte bu
üçlüye Ana Ögeler adı verilmiştir. Söz ve hareketin yer aldığı Yabancı Ögeler ise,
bütün müzik yapıtlarında yer almayabilir.

Ana Ögeler:
a- Ritm (rhytmus, tartım, seslerin
uzunluğu-kısalığı)
b- Melodi (ezgi)
c- Armoni (seslerin belirli kurallar içerisinde kalarak bağlanışı
bilimi) 
Yabancı Ögeler:
a- Söz
b- Hareket (mimik ve danslar)

Müziğin dönemleri;

ESKİ SANAT
a- Antik Dönem
b- Orta Çağ Dönemi
c- Rönesans Dönemi
YENİ SANAT
a- Klasik Dönem
b- Romantik Dönemi
c- Çağdaş Dönemi

Antik Dönem, insanlığın var oluşuyla birlikte başlamıştır. Bu dönemde müzik,
söz, mimik ve danslarla bir aradadır; Orta Çağ Dönemi, temelde Antik Dönem’den
türemesine karşın, mimik ve dansların terkedildiği dönemdir; Rönesans Dönemi, polifoni egemenliğinin hüküm sürdüğü saf bir müzik dönemidir; Klasik Dönem, armoni ve tonalite kavramlarının etkisi altında kalan bir dönemdir; Romantik Dönem, özellikle söz etkisinin arttığı ve dramatik unsurların ön plana çıktığı bir dönemdir; Çağdaş Dönem, bütün müzik ögelerinin bir arada yaşandığı bir sentez dönemidir.

Halk müziği derleme çalışmalarına gelince; bu çalışmaları tarihsel açıdan incelemek, bundan sonra yapılabilecek olan çalışmalara ışık tutması açısından son derece yararlıdır. İncelendiği zaman görülecektir ki gerek yurt içi gerekse yurt dışında bu konu ile ilgili yapılan araştırmalar hiç de azımsanacak ölçüde değildir. Özellikle Ahmet Adnan Saygun’un 1976’da Macaristan’da yayınlanan Bela Bartok’s Folk Music Research in Turkey adlı kitabı, bu konuda çalışmak isteyen araştırmacıların kullanımına sunulmak üzere, mutlaka dilimize kazandırılmalıdır.
Halk müziğinde çalgılar konusuna bakıldığında, oldukça iyi araştırmaların varlığı gözlenmektedir. Bizce bu konuda yapılmış olan en iyi araştırmalar, Mahmut Ragıp Gazimihal’in Türk Ütkü Çalgıları, Türk Depki Çalgıları, Asya ve Anadolu Kaynaklarında Iklığ ve Ülkelerde Kopuz ve Tezeneli Sazlarımız başlıklı yapıtları ile İngiliz müzikoloğu Laurence Pikcken’in 1975’de Oxford University Press tarafından Londra’da yayınlanan Folk Musical Instruments of Turkey adlı eseridir.

Türk müzik tarihindeki şematik sınıflandırma şu şekildedir:
1- GELENEKSEL MÜZİKLER
A- Halk müziği: a- Asya Türk kavimleri halk müziği; b- Anadolu halk müziği;
c- Halk müziği derleme çalışmaları; d- Çalgılar.
B- Divan müziği: a- Türk müzik yazıları sistemleri; b- Türk müzik teorileri ve
müzisyenleri; c- Çalgılar.
2- ÇOK SESLİLİK
A- Osmanlı İmparatorluğu Dönemi: a- Türklerin çoksesli müzikle ilk tanışmaları; b- Mızıka-i Hümayun; c- İlk operalar; d- Müzik yayıncıları; e- Besteciler
ve icracılar.
B- Cumhuriyet Dönemi: a- Müzik okulları; b- Müzik kurumları; c- Müzik yayıncıları ve yayınları; d- Besteciler ve icracılar.

Mehter Çalgıları
Tarih boyunca mehterlerin çaldığı çalgılar şöyle sınıflandırılabilir: 1- Nefesli
Çalgılar: a- Kaba-zurna ve cura-zurnadan oluşan zurnalar, boru, kurrenay, mehter düdüğü, klarnet; 2- Vurmalı Çalgılar: a- Kös, davul, nakkare, tabılbaz, de; 3-
Ziller-Çıngıraklar: a- Zil, çevgan.

Gazimihal’in ön sözünden de anlaşılacağı üzere genç Türkiye Cumhuriyeti’nde yoğun sanat hareketleri göze çarpmaktadır. Yine aynı ön sözden anlaşıldığı üzere Batı Müzik Kültürü’nü yaygınlaştırırken kullanılması gereken malzemenin halk müziği olması gerekliliği özellikle vurgulanmaktadır. Bu da bize Cumhuriyet Türkiye’sinde ulusalcılık akımlarının başlangıcını göstermektedir. Türkiye’de müzikte ulusalcılık akımı dendiğinde, ilk olarak Türk Beşleri diye de anılan beş besteci ve eğitimci karşımıza çıkmaktadır. Bu isimler: Ahmet Adnan SAYGUN, Ulvi Cemal ERKİN, Necil Kazım AKSES, Cemal Reşit REY ve Hasan Ferit ALNAR’dır.

Mehter Çalgıları
Tarih boyunca mehterlerin çaldığı çalgılar şöyle sınıflandırılabilir: 1- Nefesli
Çalgılar: a- Kaba-zurna ve cura-zurnadan oluşan zurnalar, boru, kurrenay, mehter düdüğü, klarnet; 2- Vurmalı Çalgılar: a- Kös, davul, nakkare, tabılbaz, de; 3-
Ziller-Çıngıraklar: a- Zil, çevgan.

Türk mutfak kültürüne ait ilk kaynak bilgiler, 11. yüzyılda Yusuf has Hacip'in Kutadgu Bilig ve Kaşgarlı Mahmut'un Divan-ı Lugat-ı Türk eserlerinde verilmiştir. Doğru yanıt: A'dır.

Osmanlı döneminde, attarların ve bakkalların dükkanlarındaki malzemelerinin dökümünün yapıldığı deftere "Tereke" defteri denirdi. Doğru yanıt: E'dir.

"Erkekler doğal et yiyicidir. İyi yemek de erkeğin statüsünün bir parçasıdır." bu söz  "Pierre Bourdieu" ye aittir. Doğru yanıt: B'dir.