TÜRKİYE'NİN KÜLTÜREL MİRASI II - Deneme Sınavı - 3

Plastik sanatlar eğitiminin kurumsallaştırılması yönünde ilk adım, Sanayi-i Nefise Mektebi’nin (Sanayi-i Nefise Mekteb-i Âlisi) kurulmasıyla atılmıştır. Bu okul, Sultan II. Abdülhamid Dönemi’nde 1883 yılında, Osman Hamdi Bey’in (Resim 6.17-6.18) ve Mithat Paşa, Ahmet Vefik Paşa gibi dönemin devlet adamlarının öncülüğünde açılmıştır.

İnsanoğlunun yemekle üç tip temel ilişkisi vardır: a-Beslenme; b-Yeme alışkanlıkları; c-Simgesel tüketim. Doğru yanıt E'dir.

Yemek kültürü kavramını oluşturan boyutları şöyle sıralamak mümkündür: 1-Kavramsal kategoriler (örn. helal et); 2-Ahlaksal değerler (örn. son lokmayı bırakma); 3-Duygular sistemi (örn. damak çatlatan lezzet); 4- Davranışsal örüntüler (örn. sofra düzenleme, el yıkama); 5-Normatif örüntüler (örn. yemek masasından daha yukarıda oturmama); 6-Maddi kültür (örn. elle yeme). Doğru yanıt C'dir.

Bölgesel Mutfak; bir ülkenin sınırları içinde yer alan farklı iklim ve fiziki doğa
özellikleri gösteren yaşam çevrelerinde geliştirilmiş yeme içme kültürüdür. Doğru yanıt B'dir.

Türk Mutfağı hakkındaki erken tarihli Türkçe kaynakların ikisi 11.yy’a aittir; bunlardan ilki Yusuf Has Hacip’e ait Kutadgu Bilig, diğeri de Kaşgarlı Mahmud’un Divanı Lügati’t Türk adlı eseridir. Doğru yanıt A'dır.

Osmanlı yemek tariflerinin bulunduğu ilk yemek kitabı, 15.yüzyıla ait bir yazma
olup Mehmet bin Mahmud Şirvâni tarafından Arapça’dan çevrilmiş olan Kitabü’tTabih adlı yazma eserdir (Muhammed b. El-Kerim 2009). Doğru yanıt D'dir.

Paragraft İngiliz antropolog Marry Douglas’ın (1921-2007) Kalıplaşmış Yemek Düzeni yöntemi anlatılmaktadır. Marry Douglas’ın ilk söz edilecek çalışması, yemek kültürünün kavramsal ve değersel boyutunu keşfetmek için önemlidir. Douglas (2007:59), saflık ve kirlilik üzerine çalışmasında, kirlilikle ilgili davranışlarımızın temelinde, benimsenmiş sınıflamalara ters düşen her türlü nesne ya da fikri, uygunsuz görme tepkimizin yattığını iddia eder. Bu konuda verdiği örneklerden, yemekle ilgili olanlarından bazıları şunlardır: Pis şeylerin sol elle tutulması, yemeğin ise sağ elle yenmesi, tek başına pis olarak görülmeyen ayakkabının yemek masasının üstünde pis olarak nitelendirilmesi, yemek kaplarının yatak odasında pis olarak kabul edilmesi, yaşam çevresi ve uyarlanma stratejilerine göre sınıflanmış yenilebilir hayvanların dışında kalanların yasaklanması vb. Doğru yanıt B'dir.

Yapısal-materyalist yöntemi uygulayan Fransız sosyolog Pierre Bourdieu (1930-
2002), yemek kültürünü Fransa örneğinde incelemiştir. O da Lévi-Strauss gibi ikili karşıtlıklar ve her bir karşıtlıkla aynı düzlemde yer alan ilişkili kategorileri belirlemiştir. Kullandığı temel karşıtlıklar şunlardır:
• Sermaye: Ekonomik kapital X kültürel kapital
• Toplumsal tabaka: Kültürel sermaye açısından zengin olanlarla (aydınlar, sanatçılar, burjuvalar ya da baskın grup) X ekonomik sermaye açısından daha az zengin olanlar (işçi sınıfı ve orta sınıf). Doğru yanıt C'dir.

İnsan topluluklarının yiyecek elde etme stratejilerini belirleyen koşullar şöyle sıralanabilir (Nanda 1987:148-152):
• Yaşam çevresi kuşakları: Çayırlıklar, çöl bölgeleri, kutup kuşağı, tropikal ormanlar, dağlık bölgeler ve ormanlık alanlar.
• Mevsimsel çeşitlemeler: Kuraklık, aşırı yağmurlar, don gibi hava koşulları
mahsulün türü, niteliği belirlediği gibi insanların yerleşiklik durumunu da
etkiler.
• Kaynakların çeşitliliği: Yaşanılan çevredeki bitki ve hayvan çeşitliliği, bunları elde etmede kullanılan teknolojiyle de ilişkili olarak insanların günlük diyetini belirler. Doğru yanıt C'dir.

Tarihte Türklerin, değişik gıda maddelerini mutfaklarına katarak günümüze kadar etkili olacak değişmeleri sağlayan dönem, 18.yy’dır. Osmanlıda Amerika kıtasından gelen meyve ve sebzelerin (patates, mısır, çalı fasulyesi, yeşil ve kırmızı biber, karnabahar vb.) ekiminin yapılıp bir damak zevki geliştirecek şekilde kullanımına ancak 19.yy’da başlamıştır (Bilgin 2003:116). Doğru yanıt A'dır.

Kültürümüzde sıkça sözü edilen ve hakkında özel araştırmalar yapılan bazı sofralar şöyle sıralanabilir:
• Kahvaltı sofrası (bu konuda en ünlü sofra Van iline aittir)
• Ramazan sofrası (uzun açlık süresi göz önüne alınarak hazırlanmış enerji
veren, tok tutan iftar ve sahur yemeği, yemek yeme süresi, davetliler vb.)
• Bayram sofrası (dinî bayramlarda, genelde hane içinde verilen aile-akrabalara sunulan yemek)
• Dilek - istek sofrası (Acele Bacı’ya helva; Derderli mevlit; Zekeriya sofrası;
vd. [Halıcı 2003:287]).
• Davet sofrası (günün önemine ve davetlilerin niteliğine göre hazırlanmış
yemek listesi ve servis)
• Rakı / çilingir sofrası (içme adabının yanı sıra rakıya eşlik edecek meze ve
yemeklerin tarif ve servisleri vb.). Doğru yanıt E'dir.

İkonoklazm, bir kültürün kendi dini ikona ve diğer sembollerine ya da anıtlarına dinî ya da politik güdülerle planlı saldırısıdır. Doğru cevap A'dır.

Duvar-tavan resimleri fresk olarak ifade edilir. Doğru cevap B'dir.

Genel olarak resimlerde; İncil kaynaklı Müjde, Doğum, Üç Müneccimin Tapınması, Vaf­tiz, Lazarus’un Diriltilmesi, Başkalaşım, Kudüs’e Giriş, Son Akşam Yemeği,İhanet, İsa Golgota Yolunda, İsa Çarmıhta, İsa’nın Gömülmesi, İsa’nın Cehenneme İnişi, Kadınlar Boş Mezar Başında, İsa’nın Göğe Çıkışı ve aziz tasvirleri; Tevrat kaynaklı İbrahim’in Misafirperverliği ve Üç Yahudi Gencin Fırında Yakılması gibi konulara yer verilmiştir. Doğru cevap C'dir.

Bizans sanatında duvar resimlerinin gelişimi (İstanbul’da bulunan) Chora Manastırı (Kariye Camii) ile doruk noktasına ulaşmıştır. Manastır olarak ilk yapımı Iustinianus Dönemi’ne tarihlenen Chora Manastırı (534), 11. yüzyılda yeniden inşa ettirilmiş, 1315’te yüksek düzeyde bir memur olan Theodoros Metokhites tarafından tekrar onarılmış ve duvar resimleri ile donatılmıştır. Doğru cevap D'dir.

Duvar ve Tonoz Mozaikleri: Küçük küp parçaları şeklinde kesilen cam, pişmiş toprak, mermer veya taşların harç üzerine yerleştirilerek yapıldığı mozaik, gerek Roma gerekse Bizans Dönemi’nde yaygın olarak kullanılmıştır. Özellikle imparatorluğun
güçlü olduğu Iustinianos Dönemi’nde imparator ve ailesinin zenginliğini ortaya koyan zengin mozaikler yapılmıştır. İstanbul’da bulunan Ayasofya Kilisesi’nin mozaikleri 6.-13. yüzyıllar arasına tarihlenmektedir. Doğru cevap E'dir.

İkonalar: İkona, Yunanca imge anlamına gelen eikon kelimesinden gelmektedir. Bizans döneminde ikonalar,özel bir yaklaşım  ve saygıyla tapılması gereken imgeler olmuştur. Bu inanç Ortodoks Kilisesi’nde günümüzde hâlâ sürdürülmektedir. İkonalara saygıyla yaklaşılmasının nedeni, temsil ettikleri kişilerin kutsallıklarını taşımalarıydı. İnsanlar
ikonaların önünde eğilir, onlara yakarır, ilahiler söyler, öperler, önlerinde mumlar, kandiller, tütsüler yakarak saygılarınsunarlardı. Bazı ikonalar değerli madenlerden yapılmış kapaklar altında korunmuş, kiliselerde proskynetaria denilen kumaş kaplı sehpaların üzerine konulmuştur. Bizans sanatında ikonalar ahşap malzemenin yanı sıra fildişi, maden, taş gibi farklı malzemelerle de yapılmıştır. Doğru cevap A'dır.

Bebek Kavafyan Konağı (1751), Manisa- Soma Hızırbey Camii (1791-1792), Çanakkale Bayramiç Hadımoğlu Konağı (1796), Yozgat Başçavuşoğlu Camii (1800-1801), Edremit Kabakçılar Konağı (1805), Kayseri Bürüngüz Köyü Evi (1808) günümüzeulaşan ve duvar resim sanatının önemli örneklerini içeren dinî ve sivil yapılardandır. Hacı Ahmed Bey Sarayı Cezayir'de bulunmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Resim sanatı açısından, 18. yüzyıl ikinci yarısından itibaren askerî okullarda resim dersi verilmeye başlanmış, donanmaya geometri ve coğrafya bilen, haritadan anlayan, gemi yapımında bilgili subaylar yetiştirmek amacıyla 1773’te kurulan Mühendishane-i Bahri-i Hümayun’da verilen teknik çizim dersleri, Türk ressamların yetişmesi açısından önemli bir başlangıç olmuştur. Doğru cevap B'dir.

Fransa’ya giden Türk öğrenciler için Paris’te Mekteb- i Osmani ismiyle 1857 yılında açılan (Fransa’daki okullara hazırlık amacıyla eğitim veren) bir okulda resim dersleri verilmiştir. Doğru cevap C'dir.