TÜRKİYE'NİN KÜLTÜREL MİRASI I

Emin Onat ve Orhan Arda 1942 yılında Anıtkabir için düzenlenen proje yarışmasını kazanan iki mimardır. Her ikisi de II. Ulusal Mimarlık Dönemi içinde eserler vermiş mimarlardır.

Sekiz Destekli plan tipinde, orta nefin üzerini örten kubbe, sekiz destek üzerine oturur. Kubbe geçişleri genellikle tromp olarak biçimlendirilmiştir. Sekiz Destekli plan tipinin Bizans mimarisinde Makedonya Sülalesi Dönemi’nde (856–1056) özellikle Yunanistan ve Kıbrıs’ta tercih edildiği görülür. “Ada Tipi” ve “Kara Tipi” olmak üzere iki çeşitlemesi vardır.

Anadolu Türk Dönemi’nin en erken tarihli mezar taşları ve sandukaları, mezar mimarisi açısından bir açık hava müzesi niteliğini taşıyan Ahlat’ın tarihi mezarlıklarda yer alırlar. En erken 1158 yılını veren Ahlatşahlara ait bir kaç taş sanduka ile mezar taşının bulunduğu Ahlat Meydanlık mezarlığında 11-16. yüzyıllar arasına tarihlenen değişik boyut ve biçimlerde mezar taşları, sandukalar ve akıtlar bulunmaktadır.

Selçuklu Dönemi’nin kapalı avlulu medrese kuruluşlarına benzeyen mimari özellikler taşıyan tasavvuf ehli için yapılmış dinsel yapıları, Horasan’da sufi hareketlerinin başladığı 8. yüzyılın sonlarından itibaren sufilerin evlerde toplanması nedeniyle Orta Asya ev mimarisine bağlanan özellikler taşırlar. İnzivaya çekilenlerin konaklama ve barınma işlevini yerine getiren küçük ölçeklilerine Horasan’da olduğu gibi Selçuklu Dönemi’nde de hanikâh denilmiştir. Hanikâhlardan farklı olarak tasavvuf ehlinin konakladığı han benzeri büyük ölçekli korunaklı yapılara rıbat, hanikâhlarla irtibatlı olarak gelişen bir şeyh ve onun müridleri için inşa edilmiş, genel olarak konaklama, mescit ve toplantı mekânına sahip yapılara zaviye, zaviyelerin yanına şeyhin türbesinin de yapıldığı, eğitimin belli usullere bağlı olarak tarikatleştiği daha büyük yapı topluluklarına genel olarak tekke denilmektedir.

Çok tanrılı Romalıların tapınakları Etrüsk ve Yunan geleneğinin devamıdır. Etrüsklerin kullandıkları yapı tekniği ile kireç harcı Roma mimarisinin gelişmesindeki önemli etkenlerden biridir. Bu harcın kullanılması sayesinde Roma mimarisinin belirleyici ögelerinden kemer ve kubbe tekniğinde gelişme sağlanmıştır. Yüksek bir kaide üzerinde, ön cephesinde geniş bir merdivenle çıkılan derin bir portik ve gerisindeki dikdörtgen celladan oluşan Roma tapınakları Etrüsk geleneğinin bir devamı olarak karşımıza çıkar. Anadolu’daki Roma tapınaklarında Yunan geleneğinin devam ettiği izlenir.

En seçkin anıtları Boğazköy’de karşımıza çıkan Hititler, diğer ilkçağ toplumları gibi çok tanrılı bir dine sahipti. Tanrıları, Hurri, Hatti, Hint-Avrupa, Luvi, Kuzey Mezopotamya, Kuzey Suriye hatta îndo Ari ırktan oluşan değişik kökenlere sahiptir. Hurri kökenli Gökyüzü ve Fırtına tanrısı Teşup bu tanrıların başında yer almaktadır. Matar bir Frig tanrısı, Kuvava Lidyalılar'da ana tanrıça Kybele'nin diğer adıdır. Hades ise Antik Yunan tanrılarından biridir.

1927 yılında yabancı uzmanlara Türkiye’de çalışma olanağı tanınınca, mimarlık alanında dönemin Avrupa mimarlık akımları ile 1930’lu yılların başından itibaren kaynağını geleneksel sivil mimariden alan II. Ulusal Mimarlık üslubu belirmeye başlar. 1950’li yılların başından itibaren çağdaş mimarlığa geçiş hızlanmıştır. 1942 yılında yapılan Anıtkabir proje yarışmasını kazanan II. Ulusal Mimarlık Dönemi mimarlarından Emin Onat ve Orhan Arda Anıtkabir’i (1942-1953), Feridun Kip, İsmail Utkular ve Doğan Erginbaş Çanakkale Zafer ve Meçhul Asker Anıtı’nı (1944) inşa etmişlerdir. Erkut Şahinbaş ise daha sonraki dönemlerde eserleri olan bir mimardır.

İslam Hukuku’na dayanılarak yönetilen Osmanlı toplumunda Gayrimüslimlerin Müslümanlarca kutsal sayılan bazı bölgelerde yerleşmelerine, tamamen tahrip olmamışsa yeni kiliseler inşa etmelerine izin verilmiyordu.

Osmanlılar, Küçük Kaynarca Antlaşması (1774) ile Ortodoks cemaati üzerinde Rusya’nın himayesini kabul ettikten kısa süre sonra, Ruslarla yaptıkları Aynalı Kavak Antlaşması’nda (1779) yer alan Hristiyanların, yeni kiliseler yapabilmelerine ve eski kiliselerini onarabilmelerine değinen bir maddeyi imzaladılar.

Anti Yunan Döneminde kullanılan en basit mezar tipinde toprağa açılmış dikdörtgen çukura ölü konulur ve üstü toprakla kapatılıp, stel olarak adlandırılan dikdörtgen veya kare biçimli bir mezar taşı yerleştirilirdi. Stellerin üzerine ölen kişinin bilgileri, mesleği ve günlük yaşamına ilişkin sahneler işlenmiştir. Sarkophagus, toplumsal olarak daha üst sınıfa ait kişiler için kullanılan lahitlerdir. Urne, kremasyon gömülerde ceset yakıldıktan sonra küllerin konulduğu pişmiş toprak kabın ismidir. Pithos ise inhumasyon gömülerde ölünün yerleştirildiği büyük kaba verilen addır.