TÜRKİYE'NİN KÜLTÜREL MİRASI I

Cumhuriyetin kurulması ile yeni ihtiyaçlara cevap verecek kamu yapılarının inşaatına ağırlık verilmiş, cami mimarisinde tek kubbeli anıtsal cami tipleri yeğlenmiştir. İlkeleri Mimar Kemalettin ve Vedat Bey tarafından Osmanlı Dönemi’nin son zamanlarında belirlenen I. Ulusal Mimarlık akımı, ilk yıllarından başlayarak 1930’lu yıllara kadar Cumhuriyet Dönemi’nde de sürdürülmüştür.

Doğru cevap B seçeneğidir.

1942 yılında yapılan Anıtkabir proje yarışmasını kazanan II. Ulusal Mimarlık Dönemi mimarlarından Emin Onat ve Orhan Arda Anıtkabir’i (1942-1953), Feridun Kip, İsmail Utkular ve Doğan Erginbaş Çanakkale Zafer ve Meçhul Asker Anıtı’nı (1944) inşa ederler. Klasik Osmanlı Camileri tarzında yapılan Ankara Kocatepe Camii’nden (1967-1987) sonra yapılan heykeltıraş Hakkı Atamulu’nun tasarladığı Nevşehir Derinkuyu Park Camii (1971-1989), mimar Ergün Subaşı’nın tasarladığı Düzce Akçakoca Camii (1989-2004) Türkiye Cumhuriyeti’nin modern cami mimarisini temsil ederler. Türkiye’nin ilk teknolojik camisi sayılan İhsan Doğramacı tarafından babası Ali Sami Paşa için yaptırılan, mimar Erkut Şahinbaş’ın tasarladığı Ankara Doğramacızade Ali Sami Paşa Camii (2008)’nde, seminer salonları bulunmaktadır. Bu salonlardan ikisi sinagog ve kilise olarak da kullanılabilecek biçimde düzenlenmiştir. Mimar Hüsrev Tayla’nın tasarladığı, Şakir ailesinin yaptırdığı İstanbul Şakiriin Camii (2005–2009) ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin konut şirketi KİPTAŞ tarafından yaptırılan, mimar Adnan Kazmaoğlu’nun tasarladığı Yeşilvadi Camii (2010) dönemin çağdaş mimarlık eserleri arasında yer alırlar.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Hititlerde iki farklı ölü gömme geleneği vardır. Bunlardan, kremasyon gömülerde ceset yakıldıktan sonra külleri urne olarak tanımlanan pişmiş toprak bir kap içinde toprağa gömülmekteydi, İnhumasyon gömülerde ise, çoğunlukla ölü, pithos denilen büyük bir kabın içine ya da taşlardan örülen sandık tipindeki mezarlara yerleştirilerek toprağa gömülüyordu. Mezarlarda ölü armağanları da bulunmaktaydı. Farklı gömü geleneklerinin aynı mezarlıkta uygulanması, ayrı dini inançlara ve farklı öbür dünya görüşüne sahip insanların birlikte yaşadıklarını göstermesi bakımından önemlidir

Lidyalılar, çok tanrılı inanca sahip olmakla birlikte öteki dünyanın varlığına inandıkları için ölülerini yakmadan, mezarların içine hediyeler koyarak gömü yapıyorlardı. Mezarlar toplumsal konuma göre farklı büyüklük ve gösterişte olabiliyordu. Doğal olarak krallar için inşa edilen anıtsal mezarlar, tümülüsler görkemli örneklerdi. Seçkin sınıf için yapılan mezarlarda ölüler, taş odalar içindeki sedirlere yat-ırılarak gömü yapılıyor ve tıpkı Friglerin yaptıkları gibi toprak yığılarak yapay bir tepe (tümülüs) meydana getiriyorlardı. Mezar sahibinin makamına paralel olarak tepe yüksekliği belirleniyordu.

Antik Yunan'da en basit mezar tipi toprağa açılmış dikdörtgen çukura ölünün konduğu ve başına stel olarak adlandırılan dikdörtgen veya kare biçimli bir mezar taşı yerleştirildiği mezar tipidir. Stellerin üzerine ölen kişinin bilgileri, mesleği ve günlük yaşamına ilişkin sahneler işlenmiştir. Toplumsal olarak daha üst sınıfa ait kişiler için sarkophagus olarak adlandırılan lahitler kullanılmıştır. Bir diğer mezar tipi Mausoleum olarak  adlandırılan anıt mezarlardır.

Bizans döneminde, doğu batı doğrultusundaki kiliselerde naosun doğusunda, mekânı kuzey güney doğrultusunda dışa taşkın şekilde vurgulayan bölüm transept olarak adlandırılır ve bu tip plana sahip bazilikalara transeptli bazilika denilmektedir. Bu yapılara verilebilecek en iyi örneklerden biri 6. yüzyıl başlarında inşa edilmiş olan Efes, Selçuk Ayasuluk Tepesi Aziz Ioannes Bazilikası’dır.

Merkezde bir kubbe ile vurgulanan merkezi plan tipinin farklı çeşitlemeleri vardır. Bunlar;
a. Rotonda (Daire Planlı); Selanik, Aziz Georgios Kilisesi (4.yy), Konstantinopolis, Hagia Sophia
Hazine Dairesi.
b. Oktagon (Sekizgen Planlı); Konstantinopolis, Azizler Segios ve Bakchos Kilisesi (6. yüzyıl).
c. Heksagon (Altıgen Planlı); Konstantinopolis, Hagia Euphemia Kilisesi (5. yüzyıl).
d. Trikonchios (Üç Yapraklı Yonca Tipi); Side “cc” bazilikasının kuzeyindeki yapı.
e. Tetrakonchios (Dört Yapraklı Yonca Tipi); Antiockheia Seleukeia Pieria (Antakya-Çevlik).
f. Kare Planlı; Hierapolis’de (Pamukkale) Aziz Philippius Martyriumudur.

Hristiyanların ilk zamanlar kendilerini korumak ve aynı zamanda ibadetlerini gerçekleştirmek amacıyla yaptıkları katakopmlar aynı zamanda gömü amacıyla da kullanmışlardır. Bu mezar yerleri biçimsel olarak, insan bedeninin sığacağı boyutlarda dikdörtgen biçimli loculi ve yuvarlak kemerli niş içinde zemine doğru inen lahit biçiminde olan arcosolium olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bizans Dönemi’nde, aileler için yer altı mezar mekânlarına hipoje, imparator veya imparatorluk ailesine mensup kişiler için inşa edilen mezar mekanlarına ise mausoleum denilmektedir. Hristiyanlığın yayılması sırasında din uğruna şehit olan kişiler ve azizler için inşa edilmiş anı yerleri ise martirum olarak anılmaktadır.

Kufe tipinden gelişen, mihraba paralel sahınlı, çok ayaklı kârgir camilerin en erken tarihli örneği Diyarbakır Ulu Camii (1091-1092)’dir. Emevilerin Şam’da yaptırdıkları Emeviye Camii’nin planını tekrarlayan Diyarbakır Ulu Camii, mihrap aksında yer alan dik bir sahınla vurgulanan, mihraba paralel üç sahınlı ve ahşap tavan örtülüdür. Bu camiyi Erken Dönem Türk Beyliklerinin yaptırdıkları camiler takip eder.

Danişmendli, Saltuklu, Mengücekli ve Selçuklular, mezar taşlarından başka Orta Asya’dan getirdikleri mumyalama geleneğini koruyarak Anadolu coğrafyasının imkanlarına bağlı olarak değişen özelliklerle Karahanlı ve Büyük Selçuklu türbe ve kümbetleri tarzında mezar yapıları inşa etmişlerdir.

Cok işlevli dinsel yapı planları, cami ve medrese işlevinin aynı binanın içinde yer aldığı yapılar için kullanılmaktadır. İnşaaları, Orhan Gazi Dönemi’nden başlayarak (1326-1362) Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nin (1520-1566) sonuna kadar sürdürülmüştür.  Erken Osmanlı Dönemi’nde hem cami hem de idari merkez olarak kullanıldıkları ileri sürülen, planlarına göre başlıca dört grupta toplanabilen bu yapıların orta sofalarına güneyinden bir kaç basamakla yükseltilmiş kubbe örtülü mescit birimi, doğu ve batısından oda ya da eyvanlar açılır. Bursa Timurtaş Camii bu yapı tipi örnekleri arasında yer almaktadır.

Dikdörtgen tabana oturan prizma gövdeli türbelere, Bilecik Şeyh Edebali (1324 sonrası), Bursa Geyikli Baba (14.yy ortası), Amasya Pir İlyas (1483), Balıkesir Paşa Sultan (15. yy sonları) Türbeleri örnek verilebilir.

Hititlerde iki farklı ölü gömme geleneği vardır. Bunlardan, kremasyon gömülerde ceset yakıldıktan sonra külleri urne olarak tanımlanan pişmiş toprak bir kap içinde toprağa gömülmekteydi, İnhumasyon gömülerde ise, çoğunlukla ölü, pithos denilen büyük bir kabın içine ya da taşlardan örülen sandık tipindeki mezarlara yerleştirilerek toprağa gömülüyordu. Mezarlarda ölü armağanları da bulunmaktaydı. Farklı gömü geleneklerinin aynı mezarlıkta uygulanması, ayrı dini inançlara ve farklı öbür dünya
görüşüne sahip insanların birlikte yaşadıklarını göstermesi bakımından önemlidir

Urartular:

I. Çok tanrılı dine sahiptir.

II. Urartularda kremasyon ve inhumasyon olmak üzere iki ölü gömme geleneği vardır. 

III. Tanrıları için tapınaklar inşa etmişlerdir.

Çok tanrılı dine sahip bir diğer toplum Lidyalılardır. En önemsedikleri tanrıça "Kuvava" adıyla anılan Ana Tanrıça Kybele’dir.

Musevilerin ibadet yerlerine Sinagog denir. Sinagog sözcüğü Yunanca synagoge’den gelir. Anlamı, “toplanma yeri” dir.

Erken Bizans Dönemi mimarisinde bazilikalar kendi içinde farklı
çeşitlemelerle karşımıza çıkarlar:

Ahşap Örtülü (Helenistik) Bazilika

Tonoz Örtülü Bazilika

Transeptli Bazilika

Kubbeli Bazilikadır.

Bizans mimarisinde kilise veya mezar yapısı gibi dini yapıların içten ve dıştan haç planını yansıtacak şekilde biçimlendirildiği plan tipine denir. Serbest haç planlı yapıların kendi içinde iki çeşitlemesi vardır. İlki Latin Haçı, ikincisi Yunan Haçı olarak adlandırılır. Latin Haçı planlı yapılarda batı haç kolu doğu haç koluna göre daha uzun biçimlenmiştir. Bilinen örnekleri arasında Kayseri-Tomarza Panagia Kilisesi sayılabilir. Yunan Haçı planlı kiliselerde ise, dört haç kolu da eşittir. 378 yılı civarına tarihlenen Antakya Hagios Babylas Kilisesi örnek olarak verilebilir.

Manastır, dünya ile ilişkisini kesmiş ve inzivaya çekilmiş Hristiyan din adamlarının yaşaması için çoğunlukla kırsal alanda yapılmış yapı veya yapı topluluğu olarak tanımlanabilir.

Müslümanlara ait en erken tarihli dini yapılara, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde rastlanmaktadır.