TÜRKİYE'NİN KÜLTÜREL MİRASI I

Özellikle Hristiyanlığın ilk ortaya çıktığı yıllarda evlerin ibadet amacıyla kullanıldıkları bilinir. Günümüze gelen örneklerden biri Suriye’deki Dura Europos’ta (Salihiye)’da yer alır. Bu alanda gerçekleştirilen kazılar sonucu 232/233 yılına tarihlenen evin bir odasının ibadethane için ayrıldığı bir diğer odanın ise vaftiz işleviyle kullanıldığı anlaşılmıştır.

Örtü sistemi tonoz olan bazilikalar Karadağ (Binbir kilise) ve Karaman gibi özellikle Orta Anadolu çevresinde çok yaygın olarak inşa edilmiştir.  Ada Tipi kiliselerde kubbenin kuzeyinde ve güneyinde yan nefler bulunmaz. Sakız Adası’nda yer alan Nea Moni Kilisesi örnek verilebilir. Tek nefli yapılar, doğu batı doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Bu tip yapıların Anadolu’da birçok örneği bulunmaktadır. Pamukkale (Hierapolis) Domitianus Kapısı yakınındaki şapel örneğinde olduğu gibi. İlk olarak Mısır’da 4. yüzyıl ortalarında başlayan manastır yapımları, tüm Hıristiyan dünyasında hızla yayılmıştır. Anadolu’da manastır kurumunun gelişmesi ve yaygınlaşmasında Kayserili Aziz Basileios’un rolü önemlidir. Örnek olarak 6. yüzyıla tarihlenen Antakya yakınında Genç Aziz Simeon’un Admirabilis Dağı’ndaki (Samandağ) manastırını verebiliriz. Doğru yanıt: A'dır.

Bizans Dönemi’nde, aileler için yer altı mezar mekânlarının (hipoje) inşa edildiği görülür.

Katakomp, Hristiyanların ilk yayılmaya başladığı dönemlerde gizli ibadet yerleri olarak tasarlanmıştır. Katakomplarda aynı zamanda ilk Hristiyan gömüleri de gerçekleştirdikleri yeraltı mezarlarının genel adıdır. Martyrium ise İsa’nın yaşamı ile ilişkili bir olayın geçtiği bir yerde ya da bir din şehidinin mezarı üzerine inşa edilen Erken Hıristiyan yapısıdır. Manastır ise dünya ile ilişkisini kesmiş Hıristiyan din adamlarının yaşaması için, genellikle kırsal alanda yapılmış yapı ya da yapı topluluğudur. Baptisteriumlar ise Hıristiyanlar için, içinde vaftiz töreni yapılan, genellikle de merkezi planlı dinsel yapılardır. Yeraltına yapılan mezar mekânların yanı sıra az sayıda olsalar da yerüstünde inşa edilmiş örnekler de vardır. Bu yapılar Roma mimarisinin devamı olarak karşımıza çıkarlar. Özellikle merkezi plan tipinin tercih edildiği, imparator veya imparatorluk ailesine mensup kişiler için inşa edilen mausoleum’lar bu tür yapılardandır. Doğru yanıt: A'dır.

Bu oluşumdaki temel amaç, devlet tarafından bilinçli olarak oluşturulan Hitit tanrıları aracılığıyla toplumu tek bir çatı altında toplayıp yönetim alanında kolaylık sağlama isteğidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Friglerin inanç sistemlerinde önemli bir yeri olan Matar ya da sonradan ismi Kybele olarak değişen Ana Tanrıça adına kurulan en önemli kült merkezi, Eskişehir'in Sivrihisar ilçesinde bulunan Ballıhisar Köyü'nde yer alan Pessinus Antik Kenti'dir. Diğer seçeneklerden Gordion Frig başkenti, Tuşpa Urartuların başkenti, Boğazköy Hititlerin başkenti ve son olarak Efes ise Artemis Tapınağının bulunduğu Antik Yunan Kenti'dir. Doğru cevap C'dir.

Anadolu'da ilk örneklerini Frig ve Lidya toplumunda gördüğümüz ve daha sonra gelen toplumlarda da görülen içerisinde daha çok seçkin sınıftan kimselerin bir mezarı ve mezarın üzeri genellikle toprak veya çakıl yığılarak oluşturulan yapay tepe, tümülüs olarak adlandırılır. Doğru cevap E'dir.

Musevilerin ibadet yerleri olan sinagoglar doğu batı yönünde yapılır. En kutsal yeri kutsap kitapları Sefer Tora'nın konulduğu ehaldir. Ayrıca özel günlerde Sefer Tora'ların çıkarılarak okunduğu teva kürsüsü bulunmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Hristiyanlığın yaygınlaştığı ilk dönemlerde bu dine inananlar üzerinde Romalıların büyük bir baskı ve tehditi bulunmaktaydı. Roma imparatoru I. Constantinus'un yaptığı birtakım düzenlemeler ile birlikte bu baskı hafiflemiş ve Hristiyanlık serbestleşmeye başlamıştır. Bu imparatordan önce Hristiyanlar ibadetlerini gizlice katakomp denilen ibadet yeri olarak tasarlanmış yerlerde yapmaktaydı. Katakomplar aynı zamanda Hrıstiyanların ölülerini gömdükleri yerlerdi. Doğru cevap A'dır.

Roma döneminin kamusal işlev taşıyan bazilikal yapılar Hristiyanlığın kabul edilmesiyle birlikte inşa edilen ilk kiliselerin plan tipini oluşturmaktadır. Bazilikalar, genellikle uzunlamasına dikdörtgen planlıdır. Doğru cevap D'dir.

Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi'nde, toplumun ihtiyacına cevap verecek şekilde genellikle ana yapısını bir caminin oluşturduğu değişik işlevli birden fazla yapıdan oluşan yapı toplulukları  ve külliyeler inşa edilmiştir. Bunlardan birisi de Mengücek Beyliği tarafından inşa edilen ve UNESCO Dünya Miras Listesi'nde bulunan Sivas ilindeki Divriği Ulu Cami'dir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Selçuklu ve Beylikler Dönemi’nde giderek artan bir tempoyla çok ayaklı mihraba paralel ya da dik sahınlı, çok ya da eş bölüntülü, tek tonoz ya da kubbe örtülü olabilen değişik plan şemalarına sahip çok sayıda kârgir kuruluşlu cami ve mescit yapıları inşa edilmiştir. Bu plan şemaları içerisinde yer almayan kubbeli bazilikalar Bizans dönemi kiliselerin plan tiplerinden biridir. Doğru cevap D'dir.

1333 yılında inşa edilen İznik Hacı Özbek Camii, Erken Osmanlı döneminin bilinen en erken tarihli kare planlı kubbe örtülü camisidir. Kubbesine prizmatik üçgenlerin oluşturduğu üçgen kuşakla geçilen caminin batı cephesine üç bölümlü son cemaat yeri dayanmaktadır. Doğru cevap A'dır.

1942 yılında yapılan projeyi kazanan II. Ulusal Mimarlık Dönemi mimarlarından Emin Onat ve Orhan Arda tarafından, 1942-1953 yılları arasında Anıtkabir inşa edilmiştir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Hititler ibadet için tapınaklar yapmışlar ve burayı Tanrı’nın evi olarak kabul etmişlerdir. Genellikle dikdörtgen bir avlu çevresinde sıralanmış dar ve uzun odalardan oluşan tapınakların aynı zamanda devlet arşivi ve yönetim binaları içerdiği de bilinmektedir. Tapınakların en önemli bölümü olan ve anıtsal girişi ile avlunun ortasında yer alan kutsal odanın içine tanrı heykelleri konulurdu. Hititlerde tapınaklar ayrıca, ekonomik merkezlerdi. Günümüze ulaşan arkeolojik veriler tapınakların tahıl deposu olarak da kullanıldığını gösterir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Günümüze gelen örnekleri çok iyi korunmamış olmakla birlikte Yukarı Anzaf, Toprakkale, Çavuştepe, Ayanis, Kayalıdere, Altıntepe gibi Urartu yerleşimlerinde tespit edilmektedir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

A, B, D ve E seçeneklerinde yer alan yapılar farklı işlevlere sahiptir. Ancak Manastır soru kökünde ifade edilen yapılara verilen isimdir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

60 katakompda 750.000 mezar ve 25.000 mezar yazıtı tespit edilmesi Hristiyanların mümkün olduğunca ölülerini bir arada gömmeyi tercih ettiklerini göstermektedir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Malazgirt Savaşı’nın ardından Türklerin Anadolu’da yaptırdıkları bilinen en erken tarihli cami yapısını 1091-1092 yılında Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah Diyarbakır’da inşa ettirmiştir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Mardin İsa Bey medresesi Artuklulara ait bir yapıdır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Osmanlı Devleti’nde eğitimin ilk basamağını oluşturan sıbyan mekteplerinde Kur’an okutulur ve namazla ilgili bilgiler öğretilirdi. Sıbyan mektepleri külliye yapıları içinde yer almışlar ve mahallelerde sokak köşelerine inşa edilmişlerdir. Genellikle tek dershaneleri bulunan sıbyan mekteplerinin iki derslikli olanlarına büyük külliyelerde rastlanmaktadır.

Doğru cevap D seçeneğidir.

A seçeneğinde yer alan Cerrahhane-i Amire: Osmanlı Devletinde, orduda vazîfelendirilmek üzere, cerrah yetiştiren müesseseyi,

B seçeneğinde yer alan Duyun-u Umumiye: Osmanlı dış borçlarını idâre eden birimi,

D seçeneğinde yer alan Sadaret Kethüdası: Sadrazamın yardımcısını,

E seçeneğinde yer alan Voynuk Teşkilatı: Osmanlı Devletinde, seferdeyken ordunun ve devlet adamlarının atlarına; sulh zamânında ise has ahır ve çayır hizmetlerine bakmakla vazifeli sınıfı temsil etmektedir.

Doğru cevap C seçeneğidir.