TÜRKİYE'NİN KÜLTÜREL MİRASI I

1942 yılında yapılan Anıtkabir proje yarışmasını kazanan II. Ulusal Mimarlık Dönemi mimarlarından Emin Onat ve Orhan Arda Anıtkabir’i (1942-1953) inşa etmişlerdir.

Feridun Kip, İsmail Utkular ve Doğan Erginbaş Çanakkale Zafer ve Meçhul Asker Anıtı’nı (1944) inşa ederler. Mimar Ergün Subaşı’nın tasarladığı Düzce Akçakoca Camii (1989-2004) Türkiye Cumhuriyeti’nin modern cami mimarisini temsil eder.

Danişmendliler, kubbe örtülü kapalı avlulu medrese ilk örneklerini inşa etmişlerdir. Danişmendli hükümdarı Nizameddin Yağıbasan’ın, Tokat ve Niksar’da inşa ettirdiği kapalı avlulu medreselerden Tokat Yağıbasan Medresesi 1151-52, Niksar Yağıbasan Medresesi 1157-58 tarihlidir.

Germiyanoğullarının Kütahya Vacidiye Medresesi 1314-1315 tarihlidir. Mengüceklilerin kapalı avlulu medrese plan şemasını taşıyan Divriği Şifahanesi 1228-1229 tarihlidir. Artuklular ise Anadolu’nun en erken tarihli açık avlulu medreselerini inşa etmişlerdir. Karamanoğullarının Karaman Emir Musa Paşa Medresesi 1349 öncesi tarihlidir.

Bugünkü bilgilerimiz ışığında, her biri tonoz ya da kubbe örtülü modüler sisteme dayanan eş birimli camilerin ilki 1145 yılında inşa edildiği kabul edilen Danişmendli yapısı Niksar Ulu Camii’dir. Niksar Ulu Camii’nde mekân, mihrap aksının iki yanında her birinde eşit aralıklarla yerleştirilmiş kare kesitli altışar payenin bulunduğu ikişer destek sırasının payelerinin sivri kemerlerle birbirlerine ve duvarlara bağlanmasıyla otuz beş eş birime ayrılmış ve kubbeli mihrap önü bölümü hariç tüm birimleri haç tonozla örtülmüştür.

Niksar Ulu Camii sonrasında Beylikler Dönemi’nde her biri tonoz ya da kubbe örtülü, belli bir birimin temel alındığı modüler sisteme dayanan çok sayıda cami inşa edilmiştir. Saruhanoğullarının Manisa Ulu Camii (1376), Karakoyunluların Van Ulu Camii (1389- 1400), Karamanoğullarının Aksaray Ulu Camii (1463 öncesi), Ramazanoğullarının Adana Ulu Camii (1520 öncesi) temsil temsil ederler.

Bilinçli olarak devlet tarafından oluşturulan tanrılar, günümüzde Boğazköy yakınlarındaki Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı'ndaki kaya kabartmalarında tasvir edilmişlerdir. Hurri kökenli Gökyüzü ve Fırtına tanrısı Teşup bu tanrıların başında yer almaktadır.

Hititlerde Tanrılara ait kutsal hayvanlar veya eşyaların da Tanrı’yı temsil ettiğine inanılırdı.Bu inanç sistemi tanrılar için kurbanlar kesmek, yiyecek, içecek, adaklar sunmayı
gerektirirdi

Musevilerin ibadet yerlerine Sinagog denir. Sinagog sözcüğü Yunanca synagoge’den gelir. Anlamı,
“toplanma yeri” dir.

Kare Planlı; Hierapolis’de (Pamukkale) Aziz Philippius Martyriumu.

ilki 1145 yılında inşa edildiği kabul edilen Danişmendli yapısı Niksar Ulu
Camii’dir. Niksar Ulu Camii’nde mekân, mihrap aksının iki yanında herbirinde eşit aralıklarla yerleştirilmiş kare kesitli altışar payenin bulunduğu ikişer destek sırasının payelerinin sivri kemerlerle birbirlerine ve duvarlara bağlanmasıyla otuz beş eş birime ayrılmış ve kubbeli mihrap önü bölümü hariç tüm birimleri haç tonozla örtülmüştür.

Ölen kişinin yaptığı işleri gösteren insan figürleri işlenmiş mezar taşı örneklerine Konya ve Akşehir
yöresinde rastlanmaktadır.

Rusya’nın himayesini kabul ettikten kısa süre sonra, Ruslarla yaptıkları Aynalı Kavak Antlaşması’nda (1779) yer alan Hristiyanların, yeni kiliseler yapabilmelerine ve eski kiliselerini onarabilmelerine değinen bir maddeyi imzaladılar.

Kare tabana oturan türbeler  Bolayır Süleyman Paşa (1360), Bursa Lala Şahin Paşa (1376), Bursa I.
Murat (1400), Bursa Gülçiçek Hatun (1400), Gelibolu Alemdar Ali (1354 sonrası), Bilecik Mal Hatun
(1324 sonrası), Bursa Yıldırım (1406), Ankara Hacı Bayram (1430 sonrası), Bursa Abdal Mehmed
(1450), Bursa Azeb Bey (1451), İznik Şeyh Kutbeddin (1418 sonrası), Bursa Hanım Kızlar (15.yy
ortaları), Bursa Okçu Baba (15.yy ortaları), Bursa II. Murat (1451), Bursa Abdüllatif-i Kudsi (1452
sonrası), Bursa Kara Mustafa Paşa (1477 öncesi), Alaşehir Şeyh Sinan (1485), İstanbul-Vefa Cendereci
(1493 sonrası), Bursa Sultan Alâeddin (1442 sonrası), Bursa Gülşah Hatun (15. yy son çeyreği), Bursa
Hamza Bey (1463 sonrası) ve Tire İsa Baba (1486 sonrası) Türbeleri örnek verilebilir

Türkiye Cumhuriyetinde 1950’li yılların başından itibaren çağdaş mimarlığa geçiş hızlanmıştır.

Türkiye’nin ilk teknolojik camisi sayılan İhsan Doğramacı tarafından babası Ali Sami Paşa için yaptırılan, mimar Erkut Şahinbaş’ın tasarladığı Ankara Doğramacızade Ali Sami Paşa Camii (2008)’nde, seminer salonları bulunmaktadır. Bu salonlardan ikisi sinagog ve kilise olarak da kullanılabilecek biçimde düzenlenmiştir.

Nevşehir Derinkuyu Park, Ankara Kocatepe, Düzce Akçakoca, İstanbul Şakiriin camileri Türkiye Cumhuriyeti’nin modern cami mimarisini temsil ederler. Doğru yanıt A'dır.

Cumhuriyetin kurulması ile yeni ihtiyaçlara cevap verecek kamu yapılarının inşaatına ağırlık verilmiş, cami mimarisinde tek kubbeli anıtsal cami tipleri yeğlenmiştir. İlkeleri Mimar Kemalettin ve Vedat Bey tarafından Osmanlı Dönemi’nin son zamanlarında belirlenen I. Ulusal Mimarlık akımı, ilk yıllarından başlayarak 1930’lu yıllara kadar Cumhuriyet Dönemi’nde de sürdürülmüştür.

Osman Hamdi Bey’dir (1842–1919), Osmanlı resim sanatında tablolarında büyük boy insan figürünü başarıyla kullanan ilk ressamdır. Makridi Bey, Osmanlı döneminde Müze-i Hümayun'un yani İstanbul Arkeoloji Müzesinin yöneticiliğini yapmış arkeologtur. Sinan Bey,  Fatih'in bir portresini yapmış olan saray nakkaşıdır. Tosyavizade Dr. Rifat Osman Bey, Türk radyolog, tarih yazarı, ressam, mimar, fotoğrafçıdır. Röntgen uzmanı olarak 1903 yılında atandığı Edirne’de tarih, kültürel araştırmalar ve çalışmalar ile tanınmıştır. Edirne’de çeşitli yapıların projesini çizmiştir. Edirne’deki ilk müzenin (Arkeoloji Müzesi) kurucuları arasındadır. Doğru yanıt A'dır.

En seçkin anıtları Boğazköy’de karşımıza çıkan Hititler, diğer İlkçağ toplumları gibi çok tanrılı bir dine sahipti. Tanrıları, Hurri, Hatti, Hint-Avrupa, Luvi, Kuzey Mezopotamya, Kuzey Suriye hatta îndo Ari ırktan oluşan değişik kökenlere sahiptir. Bu oluşumdaki temel amaç Hititlerin içinde yer alan ve farklı etnik kökenlere sahip halkı aslında tek bir çatı altında toplamaktır. Bilinçli olarak devlet tarafından oluşturulan tanrılar, günümüzde Boğazköy yakınlarındaki Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı'ndaki kaya kabartmalarında tasvir edilmişlerdir. Hurri kökenli Gökyüzü ve Fırtına tanrısı Teşup bu tanrıların başında yer almaktadır.

Hititlerde Hepat, Güneş tanrıçası ve baş tanrıça, Şulinkatte Savaş tanrısı, Şavşga Savaş tanrıçası, Nanni ise iki Dağ tanrısından birinin adıdır. Doğru yanıt A'dır.

Lidyalılar, çok tanrılı inanca sahip olmakla birlikte öteki dünyanın varlığına inandıkları için ölülerini yakmadan, mezarların içine hediyeler koyarak gömü yapıyorlardı. Mezarlar toplumsal konuma göre farklı büyüklük ve gösterişte olabiliyordu. Doğal olarak krallar için inşa edilen anıtsal mezarlar, Tümülüsler görkemli örneklerdi. Seçkin sınıf için yapılan mezarlarda ölüler, taş odalar içindeki sedirlere yatırılarak gömü yapılıyor ve tıpkı Friglerin yaptıkları gibi toprak yığılarak yapay bir tepe (tümülüs) meydana getiriyorlardı. Mezar sahibinin makamına paralel olarak tepe yüksekliği belirleniyordu. Lidya Tümülüsleri arasında en ihtişamlısı kral Alyattes'e aittir.

Mezar mimarisinin kalelerin kayalık yamaçlarında oyularak biçimlendirilmiş, genellikle kral ve soylulara ait anıtsal oda mezarlarla uygulandığı görülür. Kremasyon gömülerde ceset yakılmaktadır. İnhumasyon gömülerde ise, çoğunlukla ölü, pithos denilen büyük bir kabın içine ya da taşlardan örülen sandık tipindeki mezarlara yerleştirilerek toprağa gömülüyordu. Doğru yanıt: E'dır.

Sultan I. Ahmet’in, Mimarbaşı Sedefkâr Mehmet Ağa’ya yaptırdığı, büyük boyutlu merkezi birimli mekân gelişiminin son aşamasına vardırıldığı, çini süslemeleriyle de dikkati çeken Sultan Ahmet Camii’nde (1609) Şehzade Camii’nin mekân düzeni yinelenmiştir. Avlu ile caminin köşelerine birer minarenin yerleştirilmesi, hünkâr mahfilinin yapı dışına alınması ilk kez bu camide uygulanmış yeniliklerdir.

Amasya II. Beyazid 1486, daha sonra inşa edilen Edirne II. Beyazıd Külliyesi ise 1501 tarihlidir. Bursa Orhan Gazi Külliyesi 1340 tarihlidir. İstanbul Fatih Külliyesi ise fetih sonrası, İstanbul’da tasarlanan ilk camidir. Doğru yanıt: A'dır.

I. Abdülhamit’in yaptırdığı iki katlı son cemaat yerinin üst katı hünkâr köşkü niteliğine bürünen 1778 tarihli Beylerbeyi Camii, Boğaz kıyısına yapılmış ilk padişah camisidir.

İstanbul Boğazı'nın hemen kıyısında yer alan Emirgan Hamid-i Evvel Camii 1781 yılında I. Abdülhamit tarafından erken yaşta ölen şehzadelerinden Mehmed ve onun annesi Hümâşah hatun için yaptırılmıştır. Ortaköy (Büyük Mecidiye) Camii, Sultan Abdülmecid tarafından Mimar Nigoğos Balyan’a 1853 yılında yaptırılmıştır. Dolmabahçe Camii, Sultan Abdülmecit'in annesi Bezmialem Valide Sultan tarafından başlatılıp ölümü üzerine Sultan Abdülmecit tarafından tamamlatılıp, 23 Mart 1855’te bir cuma töreniyle ibadete açılmıştır. Bebek (Hümayûn-u Âbad) Camii, Bebek Koyu’nda bulunur. 1913 yılında Mimar Kemaleddin tarafından, daha önce Nevşehirli Damat İbrahim Paşa tarafından yaptırılmış bir caminin yerine kesme taş kullanılarak yapılmıştır. Doğru yanıt: A'dır.

İstanbul’un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmet’in, tarihi yarımadanın önemli tepelerinden biri üzerinde yer alan Oniki Havari Kilisesi’nin yerine Mimar Sinan-ı Atik’e yaptırdığı külliyesinin ana yapısını oluşturan Fatih Camii (1463-1471), İstanbul’da inşa edilen merkezi birimli ilk anıtsal Osmanlı camisidir.

İshak Paşa Camii (15.yy ikinci yarısı), Firuz Ağa Camii(1490) kare planlı kubbeli diğer örneklerdir. 17. yüzyılda Sultan yapıları dışında, devletin ileri gelenleri de Kösem Sultan’ın Üsküdar’da yaptırdığı Çinili Camii’nde (1640) olduğu gibi tek kubbeli camileri yeğlemişlerdir. III. Mustafa’nın Laleli Camii (1759-1763) Barok ögeler taşıyan bir yapıdır. Doğru yanıt: A'dır.

Danişmentliler, Kayseri Kölük Camii’nde (onarım 1210) olduğu gibi cami-medrese birlikteliğinin bir yapının bünyesi içerisine alınmış ilk örneklerini inşa etmişlerdir.

Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi’nde, toplumun ihtiyacına cevap verecek biçimde genellikle ana yapısını caminin oluşturduğu değişik işlevli birden fazla yapıdan oluşan yapı toplulukları ve külliyeler inşa edilmiştir. Artukluların Mardin Emineddin ve Necmeddin Külliyeleri ile ana yapısını medresenin oluşturduğu mescit ve türbenin de yer aldığı Sultan İsa (Zinciriye) Külliyesi’ni inşa etmişlerdir. Anadolu Selçuklularının Kayseri’deki cami, medrese, çifte hamam ve türbeden oluşan Kayseri Huand Hatun Külliyesi’ni inşa etmişlerdir. Saruhanoğullarının Manisa’daki cami, medrese, mevlevihane, hamam, çeşme ve türbeden oluşan İshak Bey Külliyesi’ni inşa etmişlerdir. Menteşeoğullarının Balat’taki cami, medrese, hamam ve türbeden oluşan İlyas Bey Külliyesi’ni inşa etmişlerdir. Germiyanoğulları’da çeşitli külliyeler inşa etmişlerdir. Doğru yanıt: A'dır.