TÜRKİYE'NİN KÜLTÜREL MİRASI I

Osmanlılar, Anadolu’da da pek çok kubbeli yapı örneğiyle karşılaştılar. Bunlardan en önemlisi kuşkusuz oldukça erken bir dönemde 6.yy.da yapılan Ayasofya idi. Osmanlılar Ayasofya’yı tanıdıkları andan itibaren ona büyük bir hayranlık duymuşlardır.

Doğru cevap B seçeneğidir.

A, B, C ve E seçenekleri Mimar Sinan'dan önce inşa edilmiş eserlerdir. Ancak Kılıç Ali Paşa Camii Mimar Sinan'ın yaptığı bir eserdir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

İslam hukukunda vakıf, toplum için bir hayır kurumu niteliğindedir. Vakıfta bir yanda hayır amaçlı kurulacak yapılar, diğer yanda bu yapıların giderlerini ve sürekliliğini sağlayacak gelir kurumları bulunur. Vakfı yapan kişi veya kişiler bu iki tarafı da belgeler, ayrıca vakfın nasıl işleyeceğini, kimlere nasıl hizmet vereceğini, kimlerin hizmetli olarak çalışacağını, alacağı ücreti, artı gelirin nasıl kullanılacağını vb. Konuları tasarlar, bir mütevelli (yönetici) tayin eder ve kadıya başvurur. Vakıf, kadının ve sonra sultanın onayı ile geçerlilik kazanır.

Doğru cevap B seçeneğidir.

A seçeneği Osmanlı Devleti'nde, şehirlerde geceleri dolaşan güvenlik kuvvetini,

B seçeneği Osmanlı askerî teşkilâtında, silâhların tedariki, muhafazası ve sefer zamanında cepheye götürülmesiyle vazifeli kapıkulu ocağını,

D seçeneği asker olmayan memur sınıfı,

E seçeneği İslam devletlerinde seyyidlerin ve şerîflerin doğum ve vefât kayıtlarını tutan ve işleriyle ilgilenen müessesenin idârecisini ifade eder.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Askerliği sırasında kısa sürede bulmak zorunda kaldığı çözümler, aldığı disiplin, gördüğü pek çok ülke ve mimarlık eserleri ona geniş bir sanat ve deneyim kazandırmıştır.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Eskişehir Kurşunlu Külliyesi Yavuz Sultan Selim döneminde yaptırılmıştır. Mimar Sinan'ın mimarbaşı olması ise Kanuni Sultan Süleyman dönemine rastlar.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Sultanahmet Camii Sedefkar Mehmet Ağa tarafından bina edilmiştir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Tüm seçenekler arasından yalnızca A ve B seçenekleri Mimar Sinan tarafından yapılmıştır. Kubbe büyüklüğü konusunda Ayasofya'yı geçme arzusuyla yapılan eser Selimiye Camiidir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Medrese geleneği diğer İslam ülkelerinden ve Selçuklulardan kaynaklanır.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Sinan çok sayıda hamam yapmıştır. Sinan’ın hamamlarında yenilik olarak sıcaklık bölümünde merkezi bir kubbe altında göbek taşı ve halvetlerin toplandığı görülür.

1437-1448 yılları arasında yapılan Üç Şerefeli Cami, bütün yapı türlerinden farklı altı dayanak üzerinde yükselen kubbesiyle dikkat çeker. Ayrıca revaklı avlusu ve dört minaresi de yenilikler arasındadır. Bu yapı Sinan’ı da çok etkilemiş ve uzun yıllar üzerinde deneyler yaptığı bir yapı türü olmuştur.

Sinan’dan önce yapılmış önemli yapılar: 1.Sergius-Bacchus (Küçük Ayasofya), 2.Ayasofya, 3.Bursa Yeşil Cami, 4.İstanbul Eski Fatih Camii, 5.Edirne Üç Şerefeli Cami, 6.Edirne II. Bayezid Camii, 7.İstanbul II. Bayezid Camii (Günay, 1987, 9-10).

Vakıf sistemi Anadolu Selçuklu Beylikler daha sonra da Osmanlı Dönemi’nde bütün yapıların oluşumunda rol oynamıştır. Vakıf dışında devletin yaptığı askeri tesisler, yollar, köprüler ve saraylar bulunur. Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde devletin genişleyen sınırları, üst düzey yöneticilere çok sayıda mülk ve para kazandırmıştır. Bu sayede sultan ve saray mensupları yanında devlet adamları, vakıf eserleri yaptırmışlardır. Saray kadınlarının kurduğu vakıf sayısı bütün vakıfların üçte biri kadardır. Vakıflar hem ihtiyaca göre gelişen bir yapı çeşitliliği sağlıyor, hem çalışanlarına iş veriyor, hem vakıf eserleriyle hem de vakfedilen işletmelerle sosyal yapıların sayısını arttıyor ve böylelikle herkese hizmetten yararlanma eşitliği sunuyor, eğitim, sağlık hizmeti veriyor, hanlar ve kervansaraylarla ticareti geliştiriyor, yeni mahallelerin kurulmasında rol oynuyordu.

İstanbul Haseki Külliyesi 1538-51
Hürrem Sultan adına yapılan külliye, Sinan’ın ilk büyük eseridir. Cami, medrese, hastane, imaret, mektepten oluşur. Camiye sonradan bir birim ilave edilmiştir. Cami küçük ve basit bir yapı olmasına karşın, külliyenin kompozisyonu özellikle hastane çözümü olağanüstüdür.

Üsküdar Mihrimah Sultan Camii 1543-48
Sinan bu yapısıyla büyük atılımların işaretlerini vermiştir. Denizden daha yüksek bir araziye oturuşu, denizle ilişkisi iyi bir başlangıçtır. Tek kubbesi üç taraftan yarım kubbelerle sarılmıştır. Bu haliyle mekân, geleneğin istediği biçimde enine gelişmiştir. Son cemaat mahallini saran ikinci revak daha sonraki tasarımlarda Sinan’ın sanki imzası olacak bir düzenin ilk örneğidir. Bu camiyle artık Sinan kusursuz olarak sanatını sergilemeye başlamıştır.

Cami ile aynı avluyu paylaşan Beşiktaş Sinan Paşa, Topkapı Kara Ahmed Paşa, Edirnekapı Mihrimah Sultan Medresesi, Lüleburgaz Sokollu Mehmet Paşa Medresesi, Kadırga Sokollu, Eyüp Zal Mahmut Medreseleri sayılabilir. Yavuz Sultan Selim, Ayasofya Kapıağası, Edirne Selimiye, Üsküdar Atik Valide, Eyüp Sokollu, Üsküdar Şemsi Paşa Medreseleri de önemli medreselerdendir. Bütün bu medrese tiplerinden çok farklı bir medrese Cağaloğlu Rüstem Paşa Medresesi’dir. Dışı kare içi sekizgen bir avlu olan bu medrese Amasya Kapı Ağası Medresesi’nden örnek almıştır.

Sinan çok sayıda hamam yapmıştır. Sinan’ın hamamlarında yenilik olarak sıcaklık bölümünde merkezi bir kubbe altında göbek taşı ve halvetlerin toplandığı görülür.

Sinan’ın planladığı en görkemli kervansaray Hatay Payas’ta bulunan Sokollu Kervansarayı’dır. Hac yolu ve ticaret limanı üzerinde yapılan kervansaray çok büyük bir alana yayılmıştır. Cami, tekke, hamam, mektep, çok büyük bir arasta, kervansaray, misafirhane ve imareti içerir.

İkinci Selim Türbesi, daha karışık bir tasarıma sahiptir. Dıştan köşeleri pahlı bir kare olan gövde üzerinde bir dış kubbe varken içeride sekiz ayak üzerine oturan bir başka kubbe bulunur. Bu son iki türbe mekân ve strüktür bakımdan Sinan’ın diğer tasarımlarından tümüyle farklılık gösterirler.

Edirne Selimiye Camii'nde; kırmızı ve beyaz taşlarla örülmüş kemerlerle pencere söveleri cepheye renk katarlar. İç mekânda alt kat, dış revaklardan dolayı içeride kalırken, üst kat dış sınırlara kadar genişler. Mekânın bu tür genişleyip daralması Sinan’ın bir oyunudur. Dış sofalar (revaklar) mihrap cephesinde de yer alır. Böylece ilk kez mihrap cephesi sert görünüşünden kurtulur. Caminin dört köşesinden yükselen eşit boydaki minareler adeta camiyi iplerle gökyüzüne bağlarlar. Sinan bu cami ile Ayasofya’yı geçtiğini ilan eder.