TÜRKİYE'NİN KÜLTÜREL MİRASI I

8. yüzyıl başında başlayıp 9. yüzyılın sonlarına kadar süren İkonoklasmus dönemlerinde, bölgenin korunaklı yapısı nedeniyle manastır toplulukları
gelişmiştir. 9. yüzyılın ikinci yarısından 1071 yılına kadar olan süre içinde Bizans Kapadokya’sı altın sürecini yaşamış, kiliseler ve buradaki resimlerin çoğu bu dönemde yapılmıştır.

14. yüzyıldan itibaren Kapadokya’da din adamlarının azalmaya
başladığı ve manastır bütünlüğünün bozulduğu düşünülmektedir.

İki nefli yapı tipi bölgede oldukça sınırlıdır. Tek örnek Aziz Eustathios kilisesidir. Üç nefli ya da bazilikal planlı yapılar da bölgede çok az tercih edilmiştir. Bunlar, Tokalı Aşağı Kilise ile Aynalı Kilise’dir. Kuzey, güney ve batıda üç serbest haç koluna sahip olan serbest haç plan tipi Kapadokya mimarisinde yaygınlaşmıştır. Göreme’de El Nazar, 5a, 6a, 27 ve 29a No’lu Kiliseler bu plan tipinde yapılmış örneklerdir.Yeni Kilise’nin batısındaki, giriş mekânı biçiminde düzenlenen ancak, orijinalde tek nefli, beşik tonozlu bir kilise olan Eski Kilise, 10. yüzyıla tarihlenmektedir.

Tokalı Eski Kilise’nin duvar resimleri bir bütün olarak, Kapadokya’daki 10. yüzyıl anıtsal resim sanatının en iyi örneğini oluşturur. Sahneler, tonozda ve duvarların üst bölümünde yer alırlar. Tonoz tam ortadan, üzerine madalyon içinde büst şeklinde Tevrat peygamberlerinin resmedildiği doğu batı doğrultusunda uzanan bir şeritle iki bölüme ayrılmıştır Bu bölümlerin herbirinde, doğu batı doğrultusunda uzanan figürlü bezemeli üç geniş şerit yer alır.

Ihlara civarındaki kilise resimlerinin yerli Kapadokya ve Bizans etkisinden uzak olduğu görülür. Diğer yandan Belisırama çevresindeki kiliselerin duvar resimlerinin açıkça Bizans özellikleri gösterdiği bilinir. Bu kiliselerin yerel ve ortak özellikler gösteren resim programları vardır. “Ihlara anlatımda olduğu gibi kesintisiz bir şerit biçiminde sürmez. Birbirine yakın ya da birbirinin tamamlayıcısı gibi görünen bazı sahneler, bağımsız gruplar halinde resmedilir. Ihlara çevirimi, genel olarak arkaik olarak adlandırılan öyküleyici anlatımdan farklılıklar içerir. Ihlara’daki duvar resimlerinde yer alan bitkisel ve geometrik süslemeler, sahnelerden arta kalan bölümleri hiç boş yer bırakmamacasına kaplarlar. İnce, uzun figürler daha dinamik, kumaş kıvrımları daha keskin olarak belirgindir.

Kapadokya Bölgesi’nin kaya kiliselerinde altı ana plan tipinin uygulandığı görülmektedir. Kaya kiliseleri plan tiplerine göre, tek nefli kiliseler, iki nefli kiliseler, bazilikalar, serbest haç planlı kiliseler, kare içinde haç ya da kapalıYunan Haçı planlı kiliseler ve düzensiz planlı kiliseler biçiminde sınıflandırılırlar.

Kapadokya bölgesi, Orta Bizans Dönemi duvar resimlerinin en yoğun bulunduğu bölgelerden biridir. Bu bölgede, pahalı olması ve iyi yetişmiş ustalar gerektirmesi açısından mozaik tekniği yerine fresko ve secco teknikleri uygulanmıştır.

Mustafapaşa (Sinasos)’daki Aziz Basileos Kilisesi ikonoklast resimler içerir . Bu resim tabakasının altında erken Hristiyan dönemi resimleri görülür. Örtü siteminde yaklaşık bütün tavanı kaplayan bir haç vardır. 11. yüzyıldan sonraki dönemde kaya kiliselerinin duvar resimlerinde “başkent ve eyalet üslubu” adı verilen iki üslup görülmektedir. Kapadokya Bölgesi’nde duvar resimleri 850 ile 950 yılları arasına tarihlenen bir grup kilise bulunur. “Arkaik grup” olarak isimlendirilen kiliselerin sayısı kesin olmamakla birlikte kaya kiliselerinin yüzde otuz beşini oluştururlar. Bu yapılar, El Nazar, Tokalı Eski, Ioannes Theotokos,Kılıçlar, Tavşanlı, Pancarlık, Çavuşin Ayvalı ve Üçhaçlı Kiliseleridir.

Arkaik grup yapılarında görülen eyalet üslubunda, İncil ve Tevrat’tan alınan sahneler şeritler halinde, çerçevesiz ve öyküleyici bir anlatımla, kronolojik sırayla verilir. Apokrif İncillerden alıntılar, anlatımcı ve gerçekçi sahneler belirgin karekteristik özelliklerdir. Arkaik dönemde Güllüdere Ayvalı Kilisesi (913-920), bölgede kesin tarih bildiren en erken kilisedir. Ortahisar Tavşanlı Kilisesi ise 913 ile 950 arasına tarihlendirilir. Arkaik grubun en önemli özelliği çok sayıda konulu sahnenin bir arada tasvir edilmesidir.Arkaik grupta ikonografik açıdan bütünlük gösteren duvar resimleri, üslup bakımından çeşitlilik yansıtırlar. Bu resimlerde stilizasyondan uzaklaşılmaya, plastik etki vurgulanmaya çalışılmıştır. Mustafapaşa (Sinasos)’daki Aziz Basileos Kilisesi ikonoklast resimler içerir . Bu resim tabakasının altında erken Hristiyan dönemi resimleri görülür. Örtü siteminde yaklaşık bütün tavanı kaplayan bir haç vardır.