TÜRKİYE'NİN KÜLTÜREL MİRASI I

Hıristiyanlığı devlet dini olarak benimseyen Büyük konstantin Dönemi'nde şehirde çeşitli kiliseler yapılmıştır. Kentin ayakta duran en eski kilisesi, yapımı 463 yılında tamamlanan Studios Manastırı'na bağlı olan ve Osmanlı Dönemi'nde camiye çevrilen İmrahor Camii'dir. Doğru seçenek B'dir.

ICOMOS İstanbul’un Tarihi Alanlarının i, ii, iii, ve iv sayılı ölçütler uyarınca Dünya Mirası Listesi’ne girmesini önermektedir.
Ölçüt i: önerilen kültürel miras ünik anıtlar ve 527-537 yılları arasında, Aydınlı Anthemios ve Miletli İsidoros tarafından yapılan Ayasofya ile Sinan mimarisinin bir başeseri olan Süleymaniye Camii gibi evrensel mimarlık başyapıtlarını içermektedir.
Ölçüt ii: Tarih boyunca kentin merkezindeki anıtlar Avrupa ve Asya’da gelişen mimari, anıtsal sanatlar ve mekân organizasyonu üzerinde etkili olmuştur. Böylece, 447 yılında yapılan ikinci savunma hattı olan önsuruyla II. Theodosius’un 6 650 metre uzunluğundaki Karasurları, Ayasofya’nın bir sürü kiliseye ve daha sonra camilere model oluşturmasından ve Konstantinopolis’in saray ve kiliselerinin mozaiklerinin doğu ve batıdaki Hristiyan sanatını etkilemesinden daha önce, askeri mimarlık alanında önde giden bir referans kaynağı oluşturmuştur.
Ölçüt iii: İstanbul Bizans ve Osmanlı uygarlıklarına tanıklık etmekte üniktir.
Ölçüt iv: Topkapı Sarayı ve Süleymaniye Külliyesi (kervansaray, medrese, tıp medresesi, kütüphane, hamam, tabhane, mezarlık vd.) Osmanlı Dönemi’ nin en iyi örneklerini barındırmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Yapımına XVI. yüzyılın ortasında başlanan Süleymaniye Külliyesi, Fatih Külliyesi'ndekine benzer bir anlayışla, geniş bir programa sahiptir. Cami çevresinde eğitim, sağlık, sosyal yardım tesisleri yer almaktadır. Caminin kuzey ve güney yönlerine dizilen çifte medreselere ek olarak, külliye programına bir de tıp medresesi katılmıştır. Bu yapı İstanbul'daki ilk tıp medresesi olarak önemlidir. Doğru cevap A'dır.

XIX. yüzyılla birlikte Batılılaşma etkisini göstermiş, kentte önemli değişiklikler ortaya çıkmıştır. Yeni okullar, kamu binaları, bankalar, garlar ve kışlalar İstanbul'un görünümünü değiştirmiştir. Batıdan alınan neoklasik, neo-barok ve diğer canlandırmacı üslupların ardından Milli Mimari olarak adlandırılan, sivri kemer, mukarnaslı başlık, eli böğründe, geniş saçak gibi Osmanlı mimari ögelerini kullanan bir üslupla yapılan Duyun-u Umumiye, Büyük Postane, Tapu Kadastro, Tarım, Orman ve Maden Bakanlığı gibi binalar Tarihi Yarımada'ya yeni vurgular ve anlamlar yüklemiştir. Doğru cevap D'dir.

Tüm insanlığın ilgiyle izlediği, evrensel değer taşıyan doğal ve kültürel varlıkların bakımsızlık, hızlı kentleşme, bayındırlık etkinlikleri sırasında zarar görmesi, başka yerlere taşınmak durumunda kalması karşısında UNESCO uluslararası topluluğu harekete geçerek, 1972'de Dünya Mirası Sözleşmesi olarak anılan uluslararası bir kampanya başlatmıştır. Türkiye Dünya Mirası Sözleşmesi'ni 1983 yılında onaylayarak bu programa katılmıştır.

ICOMOS, T. C. Kültür Bakanlığı tarafından yapılan öneriyi anlamlı ve olumlu olarak değerlendirmiş, Dünya Mirası olarak önerilen yerlerin niteliği, değerleri açıklanarak, önemleri vurgulanmıştır. Öneride İstanbul'un yukarıda sözü edilen ölçütlerden i, ii, iii ve iv ölçütlere uyması nedeniyle Dünya Mirası Listesi'ne girmesinin uygun görüldüğü belirtilmiştir. Dünya Mirası değerlendirmesinde önemli olan bu ölçütler şöyle sıralanmaktadır:

Ayasofya ve Aya İrini Kiliseleri Bizans, Gotlar Sütunu ve Hipodrom Roma Dönemi'ne ait eserlerdir. Asar-ı Atika Müzesi (bugünkü İstanbul Arkeoloji Müzesi) ise XIX. yüzyılda Osmanlı topraklarında yapıla kazılardan elde edilen zengin buluntuların sergilenmesine yönelik bir yapıdır. Ünlü müzecimiz Osman Hamdi Bey'in girişimleriyle gelişen proje üç aşamada gelişmiştir. İlk adımda orta bölüm açılmış (1891), daha sonra eklenen kuzey (1903) ve güney kanatlarla (1904-1907) bugünkü iki katlı, neoklasik cepheli bina ortaya çıkmıştır.

Tarihi Yarımada'nın doğal su kaynakları sınırlı olduğundan Roma Dönemi'nden başlayarak su ihtiyacını karşılamak için çok sayıda sarnıç yapılmıştır. Justinyen tarafından Ayasofya'nın batısına yaptırılan Bazilika Sarnıcı, günümüzde Yerebatan Sarnıcı olarak tanınmaktadır.

Süleymaniye Külliyesi Mimar Sinan'ın İstanbul'da gerçekleştirdiği en büyük projedir.

Süleymaniye Külliyesi'nde toplam altı medrese bulunmaktadır. İlk dört medrese 1. 2. 3. 4. anlamlarına gelen Evvel, Sani, Salis ve Rabi Medreseleri'dir. Beşincisi yapıldığında imparatorluğun en üst düzey eğitim kurumu seviyesine çıkan Darülhadis Medresesi'dir. Altıncı medrese ise, tıp eğitimi için düzenlenmiştir.

Dünya Mirası'na girmek özel koşullara tabidir. Ancak bu statüyü sürdürmek, özgün değerlerin zedelenmesini önlemek ve onları geleceğe aktarmak önemli bir sorun olarak karşımızdadır. Dokuların yıpranması, ihmaller, kötü onarımlar yapılması bu değerlerin yıpranmasına veya toptan yitirilmesine yol açabilmektedir. Bu açıdan UNESCO ara raporlarla durumu izlemekte ve uyarılarda bulunmaktadır.

Hristiyanlığı devlet dini olarak benimseyen Büyük Konstantin Dönemi’nde şehirde çeşitli kiliseler yapılmıştır. Kentin ayakta duran en eski kilisesi, yapımı 463 yılında tamamlanan Studios Manastırı’na bağlı olan ve Osmanlı Dönemi’nde camiye çevrilen İmrahor Camii’dir. Bugün harap durumda olan anıt, renkli mermer sütunları, döşeme mozaikleri ile Konstantinopolis’in erken dönem bazilikaları hakkında fikir vermektedir.

Sarnıçlar sık sık kuşatılan kentin gereksindiği suyun tutulmasına yardım eden, yaşamsal öneme sahip yapılardı. En ünlüleri Binbirdirek ve Yerebatan olan bu anıtlar devasa boyutları, ilginç taşıyıcı düzenleri ve ayrıntıları ile çok etkileyicidirler. Çarşamba, Edirnekapı ve Seyitömer’de bulunan açık sarnıçlar ise kentin su ihtiyacı için kullanılan bir diğer grup yapıdır. Kalın ve yüksek duvarları olan bu büyük hacimli hazneler zamanla içlerine ve üstlerine yapılan müdahalelerle özgün ayrıntılarını yitirmişlerdir.

Dünya Mirası Listesi’ne aday olabilmek için anıt veya sitin ulusal düzeyde yasal koruma altında olması gerekmektedir. Tarihi Yarımada’nın surlarla çevrili bölgesinin tümünün bir sit olarak tescili ancak 1995 yılında gerçekleşebilmiştir.

Dünya Mirası Listesi’ne aday olabilmek için anıt veya sitin ulusal düzeyde yasal koruma altında olması gerekmektedir. Tarihi Yarımada’nın surlarla çevrili bölgesinin tümünün bir sit olarak tescili ancak 1995 yılında gerçekleşebilmiştir. 1984 yılında İstanbul’un yasal koruma altına alınmış olan sit alanları sınırlı sayıdaydı. Bunda sit tesciline olanak veren 1710 sayılı yasanın çok geç bir tarihte, 1973’te çıkarılmış olması önemli bir etkendir. Yasanın sağladığı olanakla Tarihi Yarımada’da kentsel ve arkeolojik nitelikte 4 alan sit olarak tescil edilmiştir. Bunlardan ilki Topkapı Sarayı’ndan Sultanahmet’e
uzanan ve güneyde Marmaraya kadar inen ve Arkeolojik Park olarak anılan alandır. İkincisi Süleymaniye’dir; külliye ve çevresindeki ahşap evlerin bulunduğu kentsel alan dokusu ve anıtsal yapılarıyla önemlidir. Üçüncü sit alanı Zeyrek, Zeyrek Camii ve çevresindeki ahşap evleri kapsayan kentsel sit alanıdır. Dördüncü alan II. Theodosius Surları ve çevresindeki koruma bandını kapsayan Karasurları’dır. Birbirinden bağımsız olan bu dört alan “İstanbul’un Tarihi Alanları” olarak tek bir isim altında toplanmıştır.

ICOMOS, T.C. Kültür Bakanlığı tarafından yapılan öneriyi anlamlı ve olumlu olarak değerlendirmiş, Dünya Mirası olarak önerilen yerlerin niteliği, değerleri açıklanarak, önemleri vurgulanmıştır.
Dünya Mirası değerlendirmesinde önemli olan bu ölçütler şöyle sıralanmaktadır:
• İnsanın yaratıcı dehasının üst düzeyde bir temsilcisi olması,
• Dünyanın bir kültür bölgesinde veya bir dönemde mimarlık veya teknoloji, anıtsal sanatlar, kent
planlama veya peyzaj tasarımı alanlarında önemli gelişmelere, insani değer alışverişlerine
tanıklık etmesi,
• Yaşayan veya yok olan bir kültür geleneğinin veya uygarlığın ünik veya olağanüstü, ender
rastlanan bir temsilcisi olması,
• Bir yapı tipinin seçkin bir örneği, ya da insanlık tarihinin önemli bir aşamasını veya aşamalarını
gösteren bir mimari ve teknolojik bütünün veya peyzajın örneği olması.

Dünya Mirası başvurusu bu kapsamda incelenmelidir. Tarihi kent içinde önerilen alanların sınırlı olması, kentsel dokuda yakın tarihlerde meydana gelen bozulmalardan kaynaklanmaktadır ve bazı özel alanları uluslararası topluluğun yardımıyla koruma yönündeki politik iradeyi açıklamaktadır.
Öneride dört alanın kapsanması istenmektedir:
1. Yarımadanın ucunda yer alan ve sınırları 1953 ve 1956 yıllarında tanımlanan Arkeolojik Park,
2. 1980 ve 1981 yıllarında koruma altına alınan Süleymaniye Mahallesi,
3. 1979’da koruma altına alınan Zeyrek Mahallesi,
4. 1981’ de koruma altına alınan Sur Bölgesi.

Cumhuriyet Dönemi’ne gelindiğinde, bu önemli anıtın barındırdığı
değerlerin, herhangi bir kısıtlama olmaksızın tüm insanlığa rahatlıkla sunulabilmesi için 1935’te çıkarılan özel bir yasa ile Ayasofya müzeye çevrilmiştir.

İstanbul’un fethinden sonra Fatih, yönetim merkezini Edirne’den İstanbul’a nakletti ve birçok proje başlattı. Bunlardan biri Yeni Saray’ın yapımıydı. Bu amaçla Tarihi Yarımada’nın ucunda yaklaşık 700.000 metrekarelik bir alan seçildi.

XVI. yüzyılda Mimar Sinan tarafından yaptırılan Süleymaniye Camii ve Külliyesi çevresindeki semte adını vermiştir. Haliç’e hakim bir yamaca yapılan cami, kentin Haliç siluetinin en belirgin ögesi olarak belleklere kazınmıştır.